Εθιμα λαϊκής λατρείας

Αλήθεια, τι υποκρισία διακρίνει τον σύγχρονο βίο μας. Δεν παριστάνω τον κριτή των άλλων, μετέχω σ’ αυτήν την υποκρισία και το χειρότερο την εορτάζω, όπως όλοι, τηρώντας τάχα το έθιμο.

Χθες ήταν μια θρησκευτική και συνάμα λαϊκή γιορτή, Τσικνοπέμπτη· έτσι γράφει το ημερολόγιο και ίσως έτσι τίμησαν το έθιμο, ανεξάρτητα αν θρησκεύονται ή δεν τους καίγεται καρφί.

Ξαναγράφω, δεν αναφέρομαι σ’ αυτά σαν πιστός κριτής. Απλώς σαν ερασιτέχνης κριτικός των ηθών αυτού του τόπου και λόγω ηλικίας γνώστης εμπειρικά μιας άλλης εποχής που τιμούσε τα έθιμα, πάλι, συχνά, χωρίς φανατική ή ουσιαστική σχέση με τη ζωή της Εκκλησίας, μπορώ να εκτιμώ τη διαφορά της συμπεριφοράς μας και της προσβλητικής μας σχέσης με την παράδοση.

Αν ρίξει κανείς μια πρόχειρη ματιά στα ημερολόγια του τοίχου, θα διαπιστώσει πως λόγω συνήθειας οι εκδότες (τράπεζες, ιδρύματα, εκδόσεις, σύλλογοι κ.τ.λ.) αντιγράφουν σχολαστικά τα ημερολόγια όπως τυπώνονταν στην εποχή της γιαγιάς μου. Πέρα από το εορτολόγιο των αγίων και των μαρτύρων, σημειώνονται και οι αργίες και οι κινητές γιορτές συναρτήσει των εθίμων τους: Τσικνοπέμπτη, της Τυροφάγου, Καθαρή Δευτέρα, Ψυχοσάββατο, των Νηστειών.

Σκέφτομαι τώρα που γράφω τι να λέει π.χ. για ένα νέο παιδί το Ψυχοσάββατο, κυρίως παιδί των πόλεων. Ποια μάνα ή αδελφή σήμερα αυτή τη μέρα με το πιάτο με τα κόλλυβα να κινήσει για το νεκροταφείο με τους τάφους γονιών, αδελφών, παιδιών, νυφάδων για να τελέσει ο παπάς τρισάγιο;

Και ποιος έφηβος σήμερα (για να μην πω και ποιος νέος εκπαιδευτικός) στο σχολείο θα κατανοήσει τους στίχους του Διονύσιου Σολωμού από τον «Λάμπρο» όταν στο διδακτικό εγχειρίδιο υπάρχουν τα έξοχα οκτάστιχα με την Ημέρα της Λαμπρής, όταν οι περιλειπόμενοι τη δεύτερη μέρα του Πάσχα συγκεντρώνονται γύρω από τους τάφους των προσφιλών τους;

Σκεφτήκαμε άραγε ποτέ πως ειδικά τα έθιμα της ορθόδοξης παράδοσης συμβαδίζουν με την καθημερινή ζωή των ανθρώπων και την εποχή, άρα και με τα προϊόντα της εποχής; Πώς άραγε συμπίπτει η εποχή του Πάσχα με την εποχή που πρόβατα και γίδια έχουν γεννήσει ώστε να γίνει η σφαγή του οβελία;

Αλλά και οι σαράντα μέρες νηστείας πριν από το Πάσχα εκκινώντας από την Καθαρή (νηστίσιμη) Δευτέρα είναι, λέτε, ανεξάρτητες από την αναγκαία απελευθέρωση του σώματος από τις τοξίνες των ζωικών τροφών;

Τώρα βέβαια διαθέτουμε τους διαιτολόγους, αλλά κι αυτοί, αν δεν αντιγράφουν δίαιτες με τροφές βιομηχανοποιημένες και ξένες με τα προϊόντα της εγχώριας τροφικής αλυσίδας, την ίδια σκοπιμότητα υπηρετούν.

Γνωρίζετε στις άλλες χριστιανικές παραδόσεις (των καθολικών ή των προτεσταντών) να υπάρχει θρησκευτική εορτή με τον χαρακτηρισμό: της Τυροφάγου;

Μεγάλωσα σε μια επαρχία και στο σπίτι κυβερνούσε η γιαγιά και η μαγειρική και εορταστική της πείρα. Υπάκουα κι εγώ και η μάνα μου όπως και οι θείες και οι γεωργοί γιοι της, που με τον μόχθο τους γέμιζαν το κατώι με ελιές, λάδι, στάρι, καλαμπόκι, βαμβάκι, ρεβίθια, βρόμη, σίκαλη, κουκιά, σύκα, ρόδια, αλλά και λουκάνικα, πηχτή στο πήλινο δοχείο, αλλά και κουνέλια και παπιά και κότες και κυνήγι.

Ολα αυτά καταναλώνονται με βάση και τάξη θρησκευτική (πράγμα που βέβαια δεν είχε σε καμιά περίπτωση να κάνει ούτε με τη λογική ούτε με το δόγμα). Το διαιτολόγιο κάθε γιορτής ήταν συνδεδεμένο με την εποχή και τα προϊόντα που ευδοκιμούσαν κάθε εποχή, όπως π.χ. δεν κυνηγούσαν λαγούς την εποχή που οι λαγοί κυοφορούν και γνώριζαν ποια μανιτάρια τρώγονται και ποια ήταν δηλητηριώδη. Ετσι ο κύκλος της φύσης ήταν παράλληλος με τον καθημερινό, αλλά και τον θρησκευτικό βίο.

Μη μου πείτε πως ήταν στοιχείο της πίστης να τρώμε τη Μεγάλη Παρασκευή αλάδωτα φαγητά και μάλιστα χωρίς να καθόμαστε στο τραπέζι. Ηταν μια διαιτητική διαδικασία ώστε να ετοιμαζόταν ο οργανισμός να υποδεχθεί την κρεοφαγία του Πάσχα. Γι’ αυτό ποτέ κρέας τη Μεγάλη Παρασκευή, αλλά θαλασσινά που είναι άναιμα!

Ξέρω πως και στην ισοπεδωτική εποχή μας σε λαϊκά συνήθως και μικροαστικά σπίτια τηρούνται τα έθιμα. Και δεν είναι ούτε δογματική ούτε συντηρητική συνήθεια. Είναι, έστω και συγκυριακά, μια σπονδή, όχι στο δόγμα, αλλά στην εποχή που ο άνθρωπος και ο Ελληνας στον τόπο μας τιμούσαν τον κύκλο ζωής και των ζώων και των φυτών, ταυτίζοντας τα χούγια τους με τα χούγια μας!