«Ο άλλος Μίκης Θεοδωράκης» στο Αμβούργο

«Διότι δεν συνεμορφώθην προς τας υποδείξεις/ Πέρα από το γαλάζιο κύμα, τον γαλάζιο ουρανό/ μια μανούλα περιμένει χρόνια τώρα να τη δω» και το ρεφρέν στα γερμανικά σε ελαφρά παράφραση «Weil ich mich nicht Gesetzen beugte/ weil ich leben wollte…». Στίχοι του Μίκη Θεοδωράκη από τα «Τραγούδια του Αγώνα» (1968-1971), που είχαν τραγουδιστεί και στα γερμανικά από τη διάσημη Γερμανίδα ηθοποιό και σοσιαλίστρια Γκίζελα Μάι, σε άλλες εποχές κοινωνικών αγώνων και υπαρκτού σοσιαλισμού. Αυτή τη φορά ακούστηκαν στην αίθουσα συναυλιών Lichtwarksaal του Αμβούργου σε εκτέλεση στο πιάνο του Γκέρχαρντ Φόλκερτς, με τη φωνή της Ελληνοκαναδέζας σοπράνο Φράνσις Πάππας και την απαγγελία του ηθοποιού Ρολφ Μπέκερ σε μια φιλανθρωπική συναυλία για το Κοινωνικό Ιατρείο του Ελληνικού. Η ατμόσφαιρα υποβλητική, κατανυκτική σαν σε εκκλησία, με απόλυτη προσήλωση στη μουσική. Το κοινό κυρίως Γερμανοί και όχι ανυποψίαστοι. «Ξέρουμε καλά τη μουσική του Μίκη», «Είναι της γενιάς μας», «Μίκης σημαίνει Ελλάδα», «Χάρη στον Μίκη γνωρίσαμε και ταξιδέψαμε στην Ελλάδ». Βιαστικές κουβέντες με κάποιους θεατές στην κατάμεστη αίθουσα.

«Ο άλλος Μίκης Θεοδωράκης» ήταν ο τίτλος της συναυλίας. Ο Μίκης πέρα από τις μελοποιημένες «Μικρές Κυκλάδες» του Ελύτη και την πολυτραγουδισμένη «Άρνηση» του Σεφέρη ή «Το Γελαστό Παιδί» από τον δίσκο «‘Ενας Όμηρος», που τραγουδιέται ακόμη στις σχολικές γιορτές. Ο Γκέρχαρντ Φόλκερτς, Γερμανός συνθέτης, πιανίστας και μελετητής του συμφωνικού έργου του Μίκη Θεοδωράκη συνειδητά και περίτεχνα συμπεριέλαβε στη συναυλία του Αμβούργου ενδεικτικά αποσπάσματα και από το «άλλο έργο» του Μίκη, το άγνωστο εν πολλοίς στο ευρύ κοινό ορχηστρικό έργο του, τις όπερες, τη μουσική δωματίου ή τη μουσική για αρχαίο δράμα, όπως τη «Μήδεια», την«Ηλέκτρα», την «Πηνελόπη».

Ο Θεοδωράκης του Γκέρχαρντ Φόλκερτς

Ο Γκέρχαρντ Φόλκερτς έχει αφιερώσει τις τελευταίες δεκαετίες της μουσικής του πορείας στη μελέτη των έργων του Θεοδωράκη. Όπως είπε στη DW: «Τον ανακάλυψα τυχαία σε ένα μουσικό κατάστημα στην Αθήνα, όπου βρήκα παρτιτούρες του. Προερχόμενος από τον Μπαχ, τον Μπάρτοκ, τον Σένμπεργκ και τον Στραβίνσκι εντυπωσιάστηκα από τον Μίκη». Στη συνέχεια μελέτησε σε βάθος τα έργα του, τα ερμήνευσε σε πιάνο και του έστειλε μια ηχογράφηση. Το τηλεφώνημα από τον Μίκη, όπως θυμάται, δεν άργησε να έρθει κι έτσι κάπως άρχισε η φιλία και η συνεργασία τους.

Για τον Γκέρχαρντ Φόλκερτς ο Μίκης Θεοδωράκης είναι ένας «σύγχρονος κλασικός», ο οποίος δυστυχώς «δεν είναι τόσο γνωστός στις νεότερες γενιές στη Γερμανία» σε αντίθεση με τη δική του γενιά, «όπου ένας στους δύο γνωρίζει τον Μίκη Θεοδωράκη». Ο ίδιος το αποδίδει στο ότι «στα ΜΜΕ στη Δυτική Γερμανία – σε αντίθεση με τη Λαοκρατική Δημοκρατία της Γερμανίας –  και τη Δυτική Ευρώπη δεν έπαιζαν συχνά έργα του».  Όπως λέει για τον Μίκη: «Ο ίδιος θεωρούσε πάντα τον εαυτό του ρομαντικό. Και πράγματι ρομαντική ήταν η πρόσληψη που είχε για τη ζωή αλλά και το μουσικό στιλ του στα συμφωνικά έργα, με εξαίρεση την Πρώτη Συμφωνία που συνέθεσε στη Μακρόνησο». Αναφορικά με το συμφωνικό του έργο, που τα τελευταία χρόνια βρίσκει ολοένα περισσότερο χώρο σε μεγάλες γερμανικές αίθουσες συναυλιών αλλά και στην μουσικολογική έρευνα, Ο Γκ. Φόλκερτς σημειώνει: «Τα συμφωνικά έργα αποτελούν το ένα μέρος των έργων του Θεοδωράκη. Το άλλο είναι τα τραγούδια, τα οποία απορρόφησαν μεγάλο μέρος του χρόνου του. Τη δεκαετία του ’80 επέστρεψε τελικά στα ορχηστρικά έργα». Για τη σοπράνο Φράνσις Πάππας που ζει στο Σάλτσμπουργκ και έχει ερμηνεύσει συμφωνικά έργα του Θεοδωράκη «αναμφισβήτητα ο Θεοδωράκης είναι ένας πολιτικός συνθέτης και έτσι τον γνωρίζει το ευρύ κοινό και στη Γερμανία». Τα τελευταία χρόνια όμως, όπως παρατηρεί «έχει ανοίξει και μια μια νέα πόρτα προς την ανακάλυψη του υπόλοιπoυ συμφωνικού έργου του».

Μια συναυλία για το Κοινωνικό Ιατρείο του Ελληνικού

Αλλά επειδή ο Μίκης πάντα ήταν και παραμένει πολιτικό ον, δεν θα μπορούσε και η συναυλία να μην έχει κοινωνικό τουλάχιστον προσανατολισμό. Τα έσοδά της διατέθηκαν για τη διάσωση του Μητροπολιτικού Ιατρείου του Ελληνικού, που κινδυνεύει με έξωση μέσα Μαρτίου και το οποίο, εδώ και χρόνια, στηρίζουν εθελοντές από τον ελληνογερμανικό Σύλλογο Υποστηρικτών και Φίλων του Ελληνικού με έδρα το Αμβούργο. Στη συναυλία βρέθηκε και ο γιατρός Γιώργος Βήχας, ο οποίος από το 2011 βρίσκεται πίσω από το Κοινωνικό Ιατρείο και ανέφερε μια ιστορία που συνδέει άμεσα τον Μίκη με το Κοινωνικό Ιατρείο: «Σε μια συναυλία του Θεοδωράκη στον χώρο του παλιού αεροδρομίου στο Ελληνικό ο Μίκης μου είπε: ‘Εσείς οι γιατροί θα πρέπει να φροντίσετε τους ασθενείς που έχουν ανάγκη γιατί έρχονται δύσκολα χρόνια’.. Αυτή η φράση του Μίκη με κινητοποίησε. Βρήκαμε ένα κτήριο κι έτσι ο Μίκης άθελά του πυροδότησε τη λειτουργία του Κοινωνικού Ιατρείου στο Ελληνικό» αναφέρει ο Γ. Βήχας συμπληρώνοντας: «Σε κάθε δύσκολη στιγμή ο Μίκης ήταν δίπλα μας».

Ο Μίκης Θεοδωράκης ποτέ δεν ήταν άλλωστε ένας αποστειρωμένος συνθέτης, αφοσιωμένος στους μεγάλους συνθέτες της δυτικής μουσικής, αγνοώντας τη λαϊκή παράδοση και το λαϊκό συναίσθημα. Κι όπως λέει ο Φόλκερτς, στην περίπτωση του Θεοδωράκη ισχύει αυτό που είχε πει ένας άλλος Γερμανός συνθέτης και συνοδοιπόρος του Μπρεχτ, ο Χανς Άισλερ: «Αυτός που καταλαβαίνει μόνο από μουσική, δεν καταλαβαίνει από αυτήν τίποτα» (Wer nur etwas von Musik versteht, versteht auch davon nichts)

Δήμητρα Κυρανούδη