Κοροναϊος : Η ιστορία δείχνει ότι τις επιδημίες δεν τις δημιουργούν πρόσφυγες και μετανάστες

Η πεποίθηση ότι τις αρρώστιες τις φέρνουν κάποιου που έρχονται «από έξω» είναι πολύ διαδεδομένη. Πάνω σε αυτή την πεποίθηση στηρίχτηκαν διαχρονικά μέτρα όπως οι καραντίνες έναντι εισερχομένων και τα λοιμοκαθαρτήρια. Αλλά και πάνω σε αυτή την πεποίθηση πολλές φορές εμφανίστηκαν ξεσπάσματα ρατσισμού.

Στη δεκαετία του 1890 οι μετανάστες από τη Ρωσία στη Γερμανία, συχνά εβραϊκής καταγωγής, κατηγορήθηκαν για τα κρούσματα χολέρα που υπήρχαν. Με αντίστοιχο τρόπο κατηγορήθηκαν οι Εβραίοι μετανάστες στη Νέα Υόρκη στην ίδια περίοδο, αλλά και οι Κινέζοι μετανάστες στο Σαν Φρανσίσκο. Από τη χολέρα και την πανώλη μέχρι την ευλογιά και τη φυματίωση οι μετανάστες κατηγορήθηκαν στον 19ο αιώνα και στις αρχές του 20ου περίπου για όλες τις μολυσματικές νόσους.

Εάν κανείς κοιτάξει τις νομοθεσίες για τις καραντίνες στα σύνορα του 19ου αιώνα πάντα θα διαπιστώσει την πρόβλεψη για το δικαίωμα των κρατών να μην επιτρέπουν την είσοδο σε εγκληματίες, ανθρώπους αμφιβόλου ηθικής και φορείς ασθενειών.

Τα μέτρα αυτά συνεχίζονται ακόμη και σήμερα. Μπορεί να μην έχουμε λοιμοκαθαρτήρια ή ειδικούς χώρους υποδοχής όπως το Ellis Island, ωστόσο πολλές χώρες κάνουν screening για διάφορες ασθένειες σε όσους μεταναστεύουν ή αιτούνται ανθρωπιστική προστασία.

Αλλά και στις μέρες μας, σε όλες τις πρόσφατες επιδημικές εξάρσεις ασθενειών είδαμε να εμφανίζονται και στοιχεία ρατσιστικής αντιμετώπισης. Τόσο στην περίπτωση του SARS το 2002-2003 όσο και το Covid-19 είδαμε την τάση να αποδίδεται ειδικά στους Κινέζους, ενώ στην περίπτωση του MERS υπήρξαν περιπτώσεις προκατάληψης έναντι των ανθρώπων που κατάγονται από τη Μέση Ανατολή. Αντίστοιχα, για μεγάλο διάστημα οι Αϊτινοί για χρόνια πλήρωσαν τις επιπτώσεις μιασ αμφίβολης μεθοδολογίας έρευνας που τους στιγμάτισε σε σχέση με την αρχική εξάπλωση του HIV. Αντίστοιχα, δεν είναι λίγα τα ξεσπάσματα ρατσιστικής αντιμετώπισης απέναντι σε μετανάστες αφρικανικής καταγωγής όποτε υπάρχουν ξεσπάσματα Έμπολα σε αφρικανικές χώρες.

Μόνο που όλα αυτά έχουν να κάνουν πολύ περισσότερο με αποικιακά και ρατσιστικά στερεότυπα και το φόβο του άλλου, παρά με την πραγματικότητα.

Οι επιστήμονες επιμένουν: οι μετανάστες δεν έφεραν επιδημίες

Όλες οι έρευνες που έχουν γίνει, είτε αφορούν το παρελθόν είτε τρέχουσες επιδημικές εξάρσεις, συμφωνούν ότι η μετανάστευση δεν ευθύνεται για επιδημίες.

Για παράδειγμα, οι επιδημίες χολέρας ξέρουμε καλά ότι οφείλονταν στην απουσία συστημάτων ύδρευσης που να είναι διαχωρισμένα από τα συστήματα αποχέτευσης. Η φυματίωση τροφοδοτήθηκε από ενδημικούς παράγοντες όπως η φτώχεια και οι κακές συνθήκες ζωής. Επιδημιολογικές έρευνες δεν καταγράφουν πραγματική επιδείνωση της κατάστασης εξαιτίας των μεταναστών, παρά  μόνο εξαιτίας των ευρύτερων συνθηκών που επικρατούσαν.

Μάλιστα, σε αυτό το πλαίσιο συχνά αντί να είναι αυτοί που θα έφεραν τις ασθένειες, οι μετανάστες ήταν οι ίδιοι τα θύματα των συνθηκών που έπρεπε να αντιμετωπίσουν. Το 1847 χιλιάδες μετανάστες από την Ιρλανδία, που προσπαθούσαν να ξεφύγουν από το Μεγάλο Λιμό μεταναστεύοντας στη Βόρεια Αμερική, πέθαναν από τύφο στις άθλιες συνθήκες των χώρων καραντίνας.

Ακόμη και πρόσφατα φαινόμενα, όπως η αυξανόμενη συχνότητα HIV  σε μεταναστευτικούς πληθυσμούς στην Ευρώπη δεν είναι αφορά μολύνσεις που έγιναν στη χώρα προέλευσης, αλλά στη χώρα υποδοχής.

Προφανώς και οι μετακινήσεις πληθυσμών και η αύξηση των ταξιδιών διευκολύνει την παγκόσμια διασπορά νόσων, πιο σωστά την ταχύτητα με την οποία διαδίδονται. Το 1918 ο κόσμος ήταν πολύ διαιρεμένος, εξαιτίας του πολέμου και τα ταξίδια λιγότερα, ωστόσο αυτό δεν απέτρεψε την πανδημία της «Ισπανικής Γρίπης».

Η πραγματικότητα είναι ότι συνήθως οι επιδημίες κατορθώνουν να περάσουν τα σύνορα. Αλλά αυτό δεν σχετίζεται ειδικά με τη μετανάστευση, αλλά με την ανάπτυξη των σύγχρονων μεταφορών. Αυτές για παράδειγμα επέτρεψαν σε κουνούπια που ήταν ξενιστές του «Ιού του Δυτικού Νείλου» να μεταφερθεί και σε άλλες χώρες, συμπεριλαμβανομένης και της δικής μας.

Και εάν έχουμε κάθε χρόνο κρούσματα κυρίως έχει να κάνει με τους αυξανόμενους πληθυσμούς κουνουπιών εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής. Αυτό άλλωστε εξηγεί και την επανεμφάνιση της ελονοσίας ή την επανεμφάνιση του δάγκειου πυρετού σε περιοχές από τις οποίες απουσίαζε τα προηγούμενα χρόνια.

Όταν η μετανάστευση βελτιώνει την υγεία μιας χώρας

Παρότι συναντάμε ακόμη τη ριζωμένη πεποίθηση ότι οι μετανάστες φέρνουν ασθένειες, οι έρευνες που έχουν γίνει δείχνουν ότι ισχύει μάλλον το αντίθετο: η μετανάστευση να βελτιώνει τους δείκτες υγείας των χωρών υποδοχής.

Και αυτό γιατί σε γενικές γραμμές δεν υπάρχει κάποια στατιστική ένδειξη ότι οι μετανάστες έχουν χειρότερη υγεία από τους πληθυσμούς υποδοχής και σε αρκετές περιπτώσεις εμφανίζουν και καλύτερους δείκτες από τους γηγενείς. Για παράδειγμα μπορεί ο πρόεδρος Τραμπ να θέλει να υψώσει τείχη απέναντι στους ισπανόφωνους μετανάστες, όμως οι επιδημιολόγοι μιλούν για το “Hispanic Paradox”, καθώς οι ισπανόφωνοι αμερικανοί, παρότι χαμηλότερων εισοδημάτων, από τους λευκούς αμερικανούς έχουν καλύτερους δείκτες υγείας από αυτούς.

Αντίστοιχα, η πιο μεγάλη πρόσφατη έρευνα για τη συσχέτιση υγείας και μετανάστευσης, από την  UCL–Lancet Commission on Migration and Health (Επιτροπή για τη μετανάστευση και την υγεία του περιοδικού Lancet και του UCL) και η οποία δημοσιεύτηκε το Δεκέμβριο του 2018, επιμένει οι μετανάστες συνεισφέρουν στην ευημερία των χωρών υποδοχής, δεν αποτελούν «βάρος» και έχουν γενικά μικρότερη θνησιμότητα από τους πληθυσμούς των χωρών υποδοχής.

Ο Παγκόσμιος οργανισμός επιμένει: δεν υπάρχει συστηματική συσχέτιση μετανάστευσης και μεταδιδόμενων ασθενειών

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας επίσης επιμένει ότι δεν πρέπει να αντιμετωπίζονται ρατσιστικά οι μετανάστες και να κατηγορούνται ότι ευθύνονται για τη μετάδοση επιδημιών. Όμως αναφέρει χαρακτηριστικά στην ιστοσελίδα του:

«Σε πείσμα της συνηθισμένης πρόσληψης μιας συσχέτισης ανάμεσα στην μετανάστευση και την εισαγωγή μολυσματικών ασθενειών, δεν υπάρχει καμιά συστηματική συσχέτιση. Οι μεταδοτικές ασθένειες πρωτίστως με τη φτώχεια. Οι μετανάστες έρχονται συχνά από κοινότητες που επηρεάζονται από πόλεμο, συγκρούσεις ή οικονομική κρίση και κάνουν μεγάλα και εξαντλητικά ταξίδια που αυξάνουν τους κινδύνους για αρρώστιες που περιλαμβάνουν μεταδοτικές ασθένειες, ιδίως ιλαρά και ασθένειες που μεταδίδονται με την τροφή και το νερό».

O Covid-19 δεν μεταδόθηκε από μετανάστες

Η τρέχουσα επιδημία του νέου κοροναϊού Covid-19 είναι προφανές ότι δεν μεταδόθηκε γενικά από μετανάστες. Η ασθένεια ξεκίνησε στην Κίνα και μεταδόθηκε σε άλλες χώρες σταδιακά κυρίως μέσω των αεροπορικών ταξιδιών. Η αρχική διασπορά εκτός Κίνας έγινε κυρίως από ανθρώπους που είχαν επισκεφτεί την Κίνα ή άλλες περιοχές όπου υπήρχαν αρκετά κρούσματα και που βρίσκονταν εκεί είτε για επαγγελματικού λόγους είτε για λόγους τουρισμού. Συμβολικά το πρώτο καταγεγραμμένο κρούσμα στη χώρα ήρθε μέσω Ιταλίας και ενός ταξιδιού στο Μιλάνο και με αντίστοιχο τρόπο καταγράφονται και οι διαδρομές των πρώτων κρουσμάτων σε άλλες χώρες.

Στην πραγματικότητα ο Covid-19 επιβεβαιώνει αυτό που ξέραμε: ότι στην εποχή των αεροπορικών ταξιδιών οι επιδημίες ταξιδεύουν πιο γρήγορα και δεν σταματούν εύκολα στα σύνορα. Το 1950 οι αφίξεις τουριστών παγκοσμίως ήταν 25 εκατομμύρια. Το 2018 οι διεθνείς αφίξεις είχαν φτάσει το 1,4 δισ.

Η σημασία της πρόσβασης των μεταναστών στις υπηρεσίες υγείας

Παρότι οι μετανάστες και οι πρόσφυγες δεν ευθύνονται για τις εξάρσεις επιδημιών, αντιμετωπίζουν προβλήματα υγείας. Οι σύγχρονοι φραγμοί στη μετανάστευση συνεπάγονται μεγάλη ταλαιπωρία και τους εκθέτουν σε κινδύνους. Το ίδιο και οι συνθήκες ζωής όταν φτάσουν, που συχνά είναι κακές. Αντιμετωπίζουν βία στη διαδρομή και συχνά η εμπειρία και του πολέμου και της συμπεριφοράς των διακινητών (ιδίως όταν μιλάμε για θύματα trafficking) διαμορφώνουν όρους ψυχικού τραύματος.

Η εργασία τους είναι επισφαλής, συχνά δουλεύουν σε χώρους εργασίας χωρίς τήρησης των κανόνων υγιεινής και ασφάλειας και η κατάσταση επιδεινώνεται από το «παράτυπο» καθεστώς τους. Γι’ αυτό το λόγο και αντί να αναπαράγουμε ρατσιστικά στερεότυπα και το στίγμα που συνεπάγονται, είναι καλύτερο να ακολουθήσουμε τις προτροπές του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας και όλων των ειδικών που επιμένουν πόσο σημαντικό είναι εξαρχής οι μετανάστες και οι πρόσφυγες να έχουν πλήρη πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας.