Τουρκικό δώρο, ευρωπαϊκό αντίδωρο;

H κίνηση της Τουρκίας να ανοίξει τα σύνορα, και μάλιστα να το γνωστοποιήσει απροκάλυπτα για να ανεβάσει δραστικά τον βαθμό πίεσης σε Ελλάδα και ΕΕ, έχει ανάμεικτα αποτελέσματα. Η Αγκυρα, βρισκόμενη υπό πίεση σε διάφορα μέτωπα, κυρίως όμως σε αυτό της Ιντλίμπ, προχώρησε σε μια σπασμωδική κίνηση με προφανή στόχο να εξασφαλίσει πολύ μεγαλύτερη οικονομική και διπλωματική στήριξη από τις Βρυξέλλες. Το ατύχημα για την τουρκική προεδρία είναι πως εδώ και καιρό δεν διαπραγματεύεται με κανόνες και όρους, αλλά παζαρεύει, είτε εκβιάζοντας είτε εκβιαζόμενη (από τη Ρωσία). Αυτό, συνδυαστικά με την υποχώρηση του μηχανισμού του υπουργείου Εξωτερικών σε όφελος του υπουργείου Αμυνας, και δη του ναυτικού, αλλά και ενός στενού κύκλου συνεργατών του Ερντογάν, έχει ως κατάληξη οι περισσότερες από τις ενέργειες της Αγκυρας να κινούνται στην κόψη του ξυραφιού. Αλλοτε επιτυγχάνει, εκμεταλλευόμενη και το διπλωματικό της εκτόπισμα, συχνά ωστόσο καταλήγει να παρακολουθεί τις εξελίξεις, κόντρα σε όσα ισχυρίζεται ο πρόεδρός της.

Η Ελλάδα επιχειρησιακά κινήθηκε άρτια, «σφραγίζοντας» τα σύνορά της, ενώ με τη διαδικασία που επεφύλασσε για όσους κατάφεραν να εισέλθουν στην επικράτειά της (σύλληψη, καταδίκη, προετοιμασία για απέλαση) δεν άφησε περιθώρια παρερμηνειών για τη στάση της. Η αλλαγή πλεύσης από πλευράς Αθήνας, ακόμη και αν λόγω του έκτακτου χαρακτήρα κινείται σε κάποια σημεία εκτός ευρωπαϊκού και διεθνούς νομικού πλαισίου, εκτιμήθηκε δεόντως από την πλειονότητα των ευρωπαϊκών κρατών (ειδικότερα των πιο «σκληρών»): τόσο διότι συγκράτησε τις ροές, μέρος των οποίων αργά ή γρήγορα θα κατέληγε και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, όσο και γιατί συμβαδίζει με την πολιτική προσέγγιση των περισσοτέρων περί ημίκλειστων συνόρων, προκειμένου να δοθεί ξεκάθαρο μήνυμα σε πληθυσμούς και διακινητές ότι η ΕΕ θωρακίζεται. Ετσι η Αθήνα κέρδισε όχι μόνο την προσοχή αλλά και την υποστήριξή τους, ως αποτέλεσμα της αφύπνισης που προκάλεσε η εν τοις πράγμασι παραβίαση των συμφωνηθέντων από πλευράς Τουρκίας.

Οι Βρυξέλλες, όπως επιβεβαιώθηκε και με την επίσκεψη στον Εβρο σύσσωμης της ηγεσίας τους, θέλοντας και μη, συντάχθηκαν με τις ελληνικές θέσεις και υποσχέθηκαν να συνδράμουν ουσιαστικά την Ελλάδα (με επιπλέον κεφάλαια, ανθρώπινο δυναμικό, προσαρμογή της Frontex στα νέα δεδομένα) ως το απώτατο ευρωπαϊκό σύνορο. Συνάμα, ελέγχοντας αποτελεσματικότερα τα σύνορά μας, μπορούμε να διεκδικήσουμε περισσότερα από την ΕΕ, όχι μόνο λόγω του έκτακτου χαρακτήρα της κατάστασης, αλλά και επειδή εκπληρώνουμε τις υποχρεώσεις μας ως κράτος-μέλος.

Δυσκολεύει, συνεπώς, η άρνηση εταίρων μας να αναλάβουν το αναλογούν μερίδιο της ευθύνης, χρεώνοντας στην αδυναμία της Αθήνας την αδιάλλακτη στάση τους. Πλέον, αν η Ελλάδα συνεχίσει με διάρκεια να φυλάσσει με επιτυχία τα χερσαία αλλά και τα θαλάσσια σύνορά της, θα είναι πολιτικά δυσκολότερο για την ηγεσία της ΕΕ να εξακολουθήσει να «χαϊδεύει» τους απρόθυμους να αναλάβουν τις ευθύνες τους εταίρους μας, αλλά και την Τουρκία, που στα μάτια αρκετών δείχνει ως συστηματικός παραβάτης, που στην προκειμένη περίπτωση εκμεταλλεύεται στο έπακρο τον ανθρώπινο πόνο για να ικανοποιήσει τις γεωπολιτικές φιλοδοξίες της.

Ασφαλώς, χωρίς τον αναλογικό διαμοιρασμό προσφύγων σε πανευρωπαϊκό επίπεδο και την προσαρμογή/αλλαγή της Συνθήκης του Δουβλίνου στα νέα δεδομένα, κινδυνεύουμε η ευρωπαϊκή αλληλεγγύη να γίνει θηλιά στον λαιμό μας, διατηρώντας τους εισερχομένους στην ελληνική επικράτεια και ενώ είναι δεδομένη η αδυναμία απέλασής τους στις χώρες προέλευσης (παρά μόνο σε μικρούς αριθμούς) και απαιτείται η συνδρομή της Τουρκίας για την επιστροφή σε αυτήν όσων εισέρχονται από τα τουρκικά παράλια.

Κοντολογίς, η Αγκυρα, με τον άγαρμπο τρόπο που πρόκρινε για να καταδείξει πως εννοεί τις απειλές των τελευταίων ετών και να κλονίσει το ασταθές φρόνημα της ΕΕ, μας προσέφερε ένα διπλωματικό δώρο, που για την ώρα φαίνεται ότι αξιοποιούμε σωστά. Βέβαια, ο πεισματάρης Ερντογάν δεν έχει πει την τελευταία του λέξη, οπότε θα πρέπει να βρισκόμαστε σε ύψιστη ετοιμότητα απέναντι στη μόνιμη πίεση που θα δημιουργηθεί στα ελληνοτουρκικά σύνορα (μέσω καταυλισμών) αλλά και για ενδεχόμενες προβοκάτσιες/επεισόδια και, κυρίως, για τυχόν ταυτόχρονο πολλαπλασιασμό των ροών σε συνάρτηση με μια προκλητική ενέργεια στη θάλασσα. Αυτή τη στιγμή το momentum είναι ευνοϊκό για τη χώρα μας, εν τούτοις θα πρέπει η υποστήριξη στην Ελλάδα να γίνει πράξη, εν γνώσει μας ότι η ΕΕ στο τέλος θα ικανοποιήσει μέρος των απαιτήσεων της Αγκυρας.

Ο κ. Κωνσταντίνος Φίλης είναι εκτελεστικός διευθυντής του ΙΔΙΣ.