Γιατί η Βρετανία διαλέγει διαφορετικό δρόμο για την αντιμετώπιση του κοροναϊού;

Είναι αλήθεια ότι συχνά στη Βρετανία θέλουν να υπογραμμίζουν τις διαφορές που έχουν με την ηπειρωτική Ευρώπη. Γνωστός άλλωστε και ο τίτλος βρετανικής εφημερίδας της δεκαετίας του 1940 που ανέφερε ότι «ομίχλη στην Μάγχη, αποκόπηκε η ήπειρος».

Ορισμένες φορές οι διαφορές αυτές αφορούν και διαφορετικά πολιτιστικά πρότυπα, ακόμη και μια διαφορετική αντίληψη για το πώς πρέπει να αντιμετωπίζουμε τη ζωή. Συχνά αυτό παίρνει τη μορφή ενός ιδιότυπου «ρεαλισμού» που μπορεί και να αγγίζει τον κυνισμό, ιδίως σε σχέση με το πώς αντιμετωπίζουν παραδοσιακά οι φορείς εξουσίας τα κοινωνικά προβλήματα.

Άλλοι πάλι χρησιμοποιούν ως παράδειγμα τις βρετανικές σαπουνόπερες που σε αντίθεση με τα έντονα στοιχεία «φαντασιακής προβολής» που έχουν σε άλλες χώρες, παρουσιάζοντας πάντα μια ζωή πιο πλούσια και πιο έντονη, στη Βρετανία συνήθως απεικονίζουν απλούς και καθημερινούς ανθρώπους να ζουν μια απλή, καθημερινή και κάπως μίζερη ζωή (κάτι που εξηγεί γιατί π.χ. μια σειρά τόσο δημοφιλής όπως οι Eastenders ποτέ δεν είχε επιτυχία εκτός Βρετανίας).

Ακόμη και οι βρετανικές ταινίες ή σειρές δράσης, καταστροφής ή κατασκοπίας συνήθως περιλαμβάνουν ως βασικό στοιχείο του σεναρίου ότι η καταστροφή θα συμβεί αλλά οι ήρωες θα αντέξουν, έστω και με απώλειες, σε αντίθεση π.χ. με τις αμερικανικές ότι ο κίνδυνος θα είναι πολύ μεγαλύτερος, όμως πάντα, ακόμη και την τελευταία στιγμή θα αποτραπεί.

Η στρατηγική της βρετανικής κυβέρνησης

Η στρατηγική της βρετανικής κυβέρνησης απέναντι στην πανδημία δείχνει να στηρίζεται στις ακόλουθες παραδοχές. Εφόσον, η πλέον η μετάδοση του ιού γίνεται μέσα στην κοινότητα, δεν έχουν νόημα μέτρα καραντίνας.

Αυτό που χρειάζεται είναι μέτρα αυτό-απομόνωσης των ήπιων κρουσμάτων, απεύθυνσης στο σύστημα υγείας μόνο των σοβαρών κρουσμάτων και με ατομική επιλογή αποφυγής του συγχρωτισμού. Ο στόχος είναι αφενός να είναι πιο αργή η εξάπλωση (πιο ομαλή η καμπύλη) με παράλληλη διαμόρφωση «ανοσίας αγέλης» σταδιακά μέσα από αυτούς που θα νοσήσουν με ήπια συμπτώματα.

Σε αυτό το πλαίσιο, η βρετανική κυβέρνηση έχει αποφύγει μέχρι τώρα να κλείσει τα σχολεία, θεωρώντας ότι ο κίνδυνος διασποράς μέσω των σχολείων είναι συγκριτικά μικρός σε σχέση με την αναστάτωση και την υποχρέωση των γονιών να κάτσουν σπίτι αντί να είναι στην εργασία τους που μπορεί να είναι αναγκαία για την αντιμετώπιση της πανδημίας. Έχει υποστηρίξει επίσης ότι δεν είχε νόημα να ακυρωθούν οι μεγάλες συναθροίσεις γιατί ο συγχρωτισμός αφορά κυρίως αυτούς που βρίσκονται σε κοντινή απόσταση, πράγμα που σημαίνει ότι δεν έχει διαφορά ανάμεσα σε ένα γήπεδο και μία παμπ. Βέβαια, οι ποδοσφαιρικές διοργανώσεις τελικά διακόπηκαν με πρωτοβουλία των διοργανωτριών αρχών.

Είναι αλήθεια από αυστηρά επιδημιολογική πλευρά και το πώς τελικά ένας πληθυσμός διαμορφώνει ανοσία σε ένα νέο παθογόνο, το ξεδίπλωμα μιας επιδημίας και η διαμόρφωση «ανοσίας αγέλης», τελικά διαμορφώνει όρους οχύρωσης. Όμως, πάντα οι ειδικοί προσθέτουν και ένα «όμως»: οι κοινωνίες μας δεν είναι βέβαιο ότι μπορούν να αντέξουν το κόστος, μια που στη διαδρομή μέχρι την «ανοσία αγέλης» αρκετοί άνθρωποι θα πεθάνουν. Σε μικρό ποσοστό πιθανώς, και σίγουρα μικρότερο των επιδημιών άλλων εποχών, αλλά σε μεγάλο απόλυτο αριθμό και σίγουρα μεγαλύτερο αυτού που μπορούμε να θεωρήσουμε ανεκτό.

Ας μην ξεχνάμε ότι δεν ζούμε σε εποχές όπου τα ποσοστά παιδικής θνησιμότητας ήταν υπερπολλαπλάσια και όπου οι πρόωροι θάνατοι αποτελούσαν μάλλον τον κανόνα παρά την εξαίρεση. Έχουμε καταφέρει να επεκτείνουμε το προσδόκιμο ζωής, όμως έτσι έχουμε και περισσότερους ηλικιωμένους ανθρώπους ή περισσότερους ανθρώπους που σήμερα θεωρούμε  ευάλωτους. Και προφανώς ο τρόπος που αντιμετωπίζουμε πλέον την αξία της ζωής θα θεωρούσε απάνθρωπη οποιαδήποτε λογική «αναγκαίων θυμάτων».

Γι’ αυτό το λόγο και προκρίνεται στις περισσότερες χώρες μια στρατηγική που κυρίως επενδύει στην καθυστέρηση της εξάπλωσης, στην προστασία των ευάλωτων ομάδων, στη ελαχιστοποίηση των θυμάτων και στη διαμόρφωση «τείχους ανοσίας» μέσα από τον εμβολιασμό όταν μπορέσει να υπάρξει μαζικά διαθέσιμο εμβόλιο.

Οι ειδικοί στις αλλαγές συμπεριφοράς

Πέραν των συμβουλών που δίνουν οι ειδικοί στα θέματα επιδημιών, η βρετανική κυβέρνηση στηρίζεται και στις κατευθύνσεις που δίνει η Behavioural Insights Team (BIT), ένα ιδιότυπο spin–off που φτιάχτηκε από στελέχη της Civil Service, ανήκει εν μέρει στην κυβέρνηση και χρησιμοποιεί τεχνικές των συμπεριφορικών οικονομικών. Το παρατσούκλι της είναι «μονάδα σκουντήματος» (nudge unit) γιατί ειδικεύεται στο να προτείνει τρόπους ώστε να τροποποιείται η συμπεριφορά των ανθρώπων π.χ. στο να πληρώνουν οι άνθρωποι τους φόρους τους.

Αυτή η ομάδα επιμένει ότι τα υπερβολικά επιθετικά μηνύματα σε εκστρατείες π.χ. για τη γρίπη έχουν μειωμένα αποτελέσματα, οι άνθρωποι κουράζονται και από ένα σημείο και μετά δεν τους δίνουν όση σημασία χρειάζεται.

Εξ ου και το γεγονός ότι σε αντίθεση ακόμη και με την Δημοκρατία της Ιρλανδίας που έκλεισε τα σχολεία, η Μεγάλη Βρετανία επιμένει σε μια τακτική “keep calm and wash your hands” (διατηρήστε την ηρεμία σας και πλύνετε τα χέρια σας).

Όμως, αυτή η επιλογή της κυβέρνησης βρίσκεται στο στόχαστρο πολλών επικριτών που υποστηρίζουν ότι απέναντι σε μια επιδημία οι συμβουλές των ειδικών στην αλλαγή συμπεριφοράς δεν είναι οι καλύτερες. Οι επικριτές θεωρούν ότι είναι πολύ προτιμότερο αντί για τους ειδικούς στη συμπεριφορά να εισακουστούν οι ειδικοί στις επιδημίες που επιμένουν ότι μέχρι τώρα η πετυχημένη αντιμετώπιση είναι αυτή που στηρίχτηκε σε αυστηρότερα μέτρα, ξεκινώντας από τα παραδείγματα χωρών όπως η Κίνα.

Πόσο αξίζει η ζωή;

Οι πιο έντονοι επικριτές της βρετανικής κυβέρνησης υπογραμμίζουν ότι η Βρετανία είναι μια χώρα όπου η ζωή δεν μετράει όσο σε άλλες χώρες. Είναι μια χώρα με μεγάλη παράδοση στη δημόσια υγεία ήδη από τον 19^ο αιώνα αλλά και τις μεταδοτικές ασθένειες (άλλωστε αυτό απαιτούσε και η ιδιότητά της ως μεγάλη αποικιακή αυτοκρατορία). Όμως, είναι και μια χώρα που η ιστορία περιλαμβάνει βαθιά ταξικές διαιρέσεις (που ακόμη κυριαρχούν) και ουκ ολίγα περιστατικά βαναυσότητας. Το stiff upper lip, η διαβόητη βρετανική αποφασιστικότητα έναντι αντιξοοτήτων, συχνά περιλάμβανε και κυνισμό.

Σε αυτό το φόντο δεν είναι λίγοι εκείνοι που κατηγορούν τη βρετανική κυβέρνηση ότι επιλέγει συνειδητά μια πρακτική που θα οδηγήσει σε περισσότερα θύματα, κυρίως στα πιο φτωχά και ευάλωτα κομμάτια της κοινωνίας, με σκοπό απλώς να μην διακοπεί η οικονομική δραστηριότητα. Ακόμη και η επιθυμητή «ανοσία αγέλης» αναμένεται να επιτευχθεί με υψηλότερο κόστος από ό,τι σε άλλες χώρες.

Σημειώνουμε εδώ ότι γύρω από όλα αυτά έρχεται στο προσκήνιο η συζήτηση για το Βρετανικό Εθνικό Σύστημα Υγείας. Παρότι το NHS είναι από τους θεσμούς με τη μεγαλύτερη αποδοχή στη βρετανική κοινωνία και γι’ αυτό ακόμη και οι Συντηρητικοί πάντοτε δηλώνουν ότι δεν το απειλούν, δεν παύει να έχει δεχτεί πολλά πλήγματα το προηγούμενο διάστημα από πολιτικές που έχουν κατηγορηθεί ότι αποτελούν προσπάθεια έμμεσης ιδιωτικοποίησης.