Ο αναγνώστης

[…] Γράφεις και χιλιάδες άνθρωποι σε διαβάζουν, λοιπόν τι ακριβώς τους διδάσκεις; Εσκέφτηκες πάνω στο δικαίωμα που έχεις να μορφώνης;

[…] Είσαι φτωχός για να δώσης στους ανθρώπους κάτι πραγματικά πολύτιμο, και ό,τι δίνεις το δίνεις όχι για την ανώτερη ευχαρίστηση να πλουτίσης τη ζωή με την ομορφιά του λόγου και της ιδέας, αλλά γιατί ελπίζεις ότι θα επιτύχης να ξεχωρίσης την ύπαρξή σου από την ύπαρξη των άλλων και να την παρουσιάσης σα φαινόμενο απαραίτητο στους ανθρώπους. Δίνεις για να πάρης περισσότερα από τη ζωή και από τους ανθρώπους. Είσαι φτωχός για να δώσης, είσαι ένας τοκογλύφος μονάχα, δίνεις μια τόση δα πείρα για νάχεις όλο τον πλούτο που σου πληρώνουν σε προσοχή.

[…] Είσαι βέβαιος πως είναι ωφέλιμο να σκαλίζεις τις καθημερινές ακαθαρσίες, χωρίς να μπορής να βρης σ’ αυτές τίποτε άλλο από τις θλιβερές μικροαλήθειες που εξακριβώνουν μόνο πως ο άνθρωπος είναι κακός, κουτός, κατεργάρης, πως εξαρτάται εντελώς και πάντοτε από τις συνθήκες του περιβάλλοντος και πως μόνος του φταίει γιατί είναι αδύνατος και αξιοδάκρυτος.

[…] Γιατί ένας δάσκαλος, όταν είναι τίμιος, πρέπει νάναι πάντα κ’ ένας προσεχτικός μαθητής. Σεις όλοι, όλοι εσείς οι δάσκαλοι της εποχής μας, κλέβετε περισσότερα και από τους ανθρώπους παρ’ ό,τι τους δίνετε. Γιατί μιλάτε μόνο για τα ελαττώματά τους, αυτό μονάχα βλέπετε. Ως τόσο θα υπάρχουν και προτερήματα στους ανθρώπους, μήπως τα έχετε εσείς; Κατά τι διαφέρετε τάχα εσείς από τους ανθρώπους της αράδας, τους κοινούς, τους ασήμαντους, που τους ζωγραφίζετε με τόση σκληρότητα και τους δυσφημίζετε τόσο, παίρνοντας τον εαυτό σας σαν ιεροκήρυκες που μαστιγώνουν τη διαφθορά, για το θρίαμβο της αρετής; Μα παρατηρήσατε τάχα ότι η διαφθορά κ’ η αρετή ανακατεύτηκαν μόνο από την προσπάθεια που κάνετε να τις ξεχωρίσετε, σα δυο κουβάρια κλωστές το ένα μαύρο και το άλλο άσπρο, που όταν τα βάζη κανείς πάντα κοντά-κοντά, γίνονται γκρίζα, δίνοντας το ένα στο άλλο κάτι από το πρώτο τους χρώμα;

[…] Οι άνθρωποι; Είναι πάντα παιδιά, αν και μερικές στιγμές σε ξαφνιάζουν με τη σκληρότητα των πράξεών τους και τον εκφυλισμό της σκέψεώς τους. Και έχουν πάντα ανάγκη από ανατροφή, από κηδεμονία, από αγάπη. Πρέπει να φροντίζη κανείς αδιάκοπα να δίνη στις ψυχές τους μια υγιεινή και φρέσκια τροφή. Ξέρεις λοιπόν εσύ ν’ αγαπάς τους ανθρώπους;

Μαξίμ Γκόρκυ, «Ο αναγνώστης» (μετάφραση Γεωρ. Σημηριώτη, εκδοτική εταιρεία «Ανατολή», Αθήναι, 1926)

Αυτά ήταν, μεταξύ πολλών άλλων, τα αμείλικτα ερωτήματα που έθετε ο αναγνώστης στο συγγραφέα ενός βιβλίου στις αρχές του προηγούμενου αιώνα.

Αυτή ήταν η σκληρή κριτική που ασκούσε ο αναγνώστης στον υποτιθέμενο δάσκαλο της ζωής σε μια εποχή που μοιάζει πλέον τόσο μακρινή και τόσο διαφορετική.

Κι όμως, τα ίδια ακριβώς ερωτήματα θα μπορούσε να θέσει και ο σημερινός αναγνώστης σε όλους εκείνους που, εκφραζόμενοι με ύφος αυθεντίας και επιλέγοντας τον ασφαλή ρόλο του κήνσορα της δημόσιας ζωής, τον βομβαρδίζουν με κηρύγματα περί ατομικής υπευθυνότητας και κοινωνικής συνείδησης.

Σε κάθε περίσταση, προπάντων όμως σε καιρούς χαλεπούς, η αναμέτρηση πριν απ’ όλα με τον ίδιον μας τον εαυτό, η ενδοσκόπηση και ο αυτοέλεγχος, μας βοηθά να μη χάσουμε την αίσθηση του μέτρου, μας επιτρέπει να ετοιμάσουμε και να προσφέρουμε στους συνανθρώπους μας την υγιεινή και φρέσκια τροφή που αποζητά ο αναγνώστης του Γκόρκυ.

Καλό είναι, λοιπόν, όσοι αρθρογραφούμε να φέρνουμε στο νου μας όσο το δυνατόν πιο συχνά τα λόγια του τραγουδιού που σφύριζε ο αναγνώστης του Γκόρκυ:

«Αν το δρόμο δεν ξέρεις και είσαι τυφλός,

πώς θα μπορέσης να γίνης οδηγός;»