Ο κοροναϊός βάζει τίτλους τέλους στην ευρωπαϊκή αλληλεγγύη

Δεν είναι λίγοι αυτοί που έχουν υπογραμμίσει ότι η το «ευρωπαϊκό οικοδόμημα» μοιάζει με ένα καράβι φτιαγμένο μόνο για ήρεμες θάλασσες. Όταν τα πράγματα γίνονται δύσκολα, τότε η συλλογική ικανότητά του να παρεμβαίνει αποδιαρθρώνεται και κατά βάση τα κράτη αναδιπλώνονται στα εθνικά μέσα που διαθέτουν.

Το είχαμε δει διαχρονικά στη συνεχή διακύβευση της ενοποίησης οποτεδήποτε υπήρχαν είτε αντιπαραθέσεις στο εσωτερικό της είτε κάποια μείζων εξωγενής κρίση. Από τη μεγάλη καθυστέρηση στα πρώτα βήματα, μέχρι τη δυσκολία αναμέτρησης με την οικονομική κρίση της δεκαετίας του 1970, τα παραδείγματα ήταν αρκετά.

Πιο πρόσφατα, το είδαμε πολύ χαρακτηριστικά στην προηγούμενη οικονομική κρίση όταν επί της ουσίας στο όνομα της άρνησης της «αμοιβαιοποίησης του χρέους» και της «μεταβιβαστικής ένωσης», δεν αξιοποιήθηκε η δυνατότητα συντονισμένης ευρωπαϊκής παρέμβασης και κοινών μέτρων. Απλώς έγιναν ακόμη πιο αυστηροί οι δημοσιονομικοί όροι, με κορυφαία έκφραση τα μνημόνια. Το αποτέλεσμα η Ευρώπη να είναι ο πόλος στην παγκόσμια οικονομία με την πιο καθυστερημένη και αναιμική έξοδο από την κρίση.

Το είδαμε στην προσφυγική κρίση όπου αντί για να μια συντονισμένη ανάληψη των ανθρωπιστικών υποχρεώσεων της Ένωσης, κυριάρχησε η ατζέντα της ακροδεξιάς και η άρνηση της υποδοχής άλλων προσφύγων και μεταναστών, με τις χώρες εισόδου να καλούνται να λειτουργήσουν ως φραγμοί, με τραγικά αποτελέσματα σε ορισμένες περιπτώσεις.

Η πανδημία και η αναδίπλωση στα εθνικά κράτη

Έτσι και τώρα, μπροστά στη νέα πανδημία με το άγνωστο ακόμη συνολικό κόστος τόσο σε ανθρώπινες ζωές όσο και σε σχέση με τη διακοπή, εξαιτίας των έκτακτων μέτρων, ολόκληρων τμημάτων της οικονομικής δραστηριότητας, κυρίως βλέπουμε τα κράτη να αναδιπλώνονται σε εθνικά μέτρα, παρά να αναζητούν ευρωπαϊκές πολιτικές.

Αυτό φάνηκε ακόμη και στον τρόπο με τον οποίο τα κράτη άρχισαν το ένα μετά το άλλο να κλείνουν τα σύνορά τους για την αποτροπή εξάπλωσης της πανδημίας, πολύ πριν η Επιτροπή θέσει θέμα να κλείσουν τα εξωτερικά σύνορα της Ευρώπης.

Φάνηκε στον τρόπο που μονομερώς τα κράτη παίρνουν μέτρα που αφορούν απαγορεύσεις, ειδικές προβλέψεις ή ακόμη και την επίταξη των ιδιωτικών επιχειρήσεων υγείας, όπως και στον τρόπο που ανακοινώνουν τη διάθεση εκτάκτων κονδυλίων, είτε για να στηρίξουν τα δημόσια συστήματα υγείας είτε για να υποστηρίξουν οικονομικούς κλάδους που πλήττονται.

Στην πραγματικότητα, αυτή τη στιγμή η πρωτοβουλία των κινήσεων δείχνει να έχει περάσει στα εθνικά κράτη. Ακόμη και η απόφαση να κλείσουν τα σύνορα της Ευρώπης ήρθε αφού οι περισσότερες χώρες είχαν ανακοινώσει ήδη ανάλογα μέτρα.

Η απουσία μεγάλων ευρωπαϊκών πρωτοβουλιών

Όμως, την ίδια στιγμή εντυπωσιάζει η απουσία μεγάλων ευρωπαϊκών πρωτοβουλιών. Θα περίμενε κανείς ότι η ΕΕ, το πιο προχωρημένο παράδειγμα διακρατικής συνεργασίας παγκοσμίως, με μια συστοιχία κοινών θεσμών και την πιο εκτεταμένη νομισματική ένωση, θα έπαιρνε ανάλογες πρωτοβουλίες.

Όμως, ζούμε το παράδοξο στην Ευρώπη να έχουμε κοινό νόμισμα, όμως να μην μπορούμε να συντονίσουμε τους πόρους που χρειάζονται για να αντιμετωπιστεί η πανδημία.

Να υπάρχει υποχρέωση των κρατών να έχουν πρωτογενή πλεονάσματα, όχι όμως να έχουν επαρκή αριθμό κρεβατιών σε ΜΕΘ για την αντιμετώπιση μιας έκτακτης οικονομικής συνθήκης.

Να υπάρχει συστηματική παρακολούθηση του ρυθμού εκτέλεσης των προϋπολογισμών αλλά όχι της ποιότητας των συστημάτων υγείας. Για την ακρίβεια, εάν κρίνουμε από την ελληνική εμπειρία κυρίως επέμειναν οι «θεσμοί» στην αποδυνάμωση των συστημάτων υγείας στο πλαίσιο των περικοπών δαπανών.

Είναι αλήθεια ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα μπορέσει να ανακατανείμει 37 δισεκατομμύρια ευρώ για την αντιμετώπιση της κρίσης, όμως αυτό είναι απλώς μια υπενθύμιση πόσο μικρός είναι αυτή τη στιγμή ο προϋπολογισμός της ΕΕ για να μπορεί να αποτελέσει καθοριστική παράμετρο σε στιγμές κρίσης. Ας μην ξεχνάμε ότι λίγο πριν την πανδημία η ΕΕ ήταν σε μια σχεδόν παραλυτική διαφωνία για το νέο προϋπολογισμό, ο οποίος θα είχε συνολικό ύψος λίγο πάνω από το 1% του Ευρωπαϊκού προϋπολογισμού και αυτό διαμοιρασμένο στην επταετή διάρκειά του.

Δεν είναι τυχαίο ότι τα πιο σημαντικά μέτρα που μέχρι τώρα έχει αποφασίσει η ΕΕ για την πανδημία είναι λιγότερο η διάθεση πόρων ή ο συντονισμός δυνάμεων, ή η έμπρακτη αλληλεγγύη σε όσες χώρες πλήττονται περισσότερο, αλλά χαλάρωση των δημοσιονομικών κριτηρίων, κάτι που όμως ήταν μάλλον δεδομένο εξαιτίας της μεγάλης υποχώρησης της οικονομικής δραστηριότητας και της ανάγκης μεγάλων εθνικών κρατικών παρεμβάσεων στην οικονομία.

Τα όρια της Ευρώπης

Η συγκυρία της πανδημίας είναι μάλλον άλλη μια ένδειξη ότι στην Ευρωπαϊκή Ένωση ανάμεσα στην ρητορική και την πραγματικότητα υπάρχει ένα αρκετά μεγάλο κενό όπου μάλλον λαμβάνουν χώρα οι πιο σημαντικές εξελίξεις και όπου βρίσκονται τα πιο μεγάλα διακυβεύματα.

Την ώρα που η πανδημία θα μπορούσε να είναι το πεδίο της μέγιστης δυνατής αλληλεγγύης, της αξιοποίησης όλων των χρηματοδοτικών εργαλείων, των οικονομιών κλίμακας, της κοινής διάθεσης ερευνητικών υποδομών και δυνατοτήτων και της συντονισμένης παραγωγής των απαραιτήτων, η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι απλώς ως να παραδέχεται ότι αναγκαστικά θα εκχωρήσει περισσότερα περιθώρια και αρμοδιότητες στα εθνικά κράτη, μια που τελικά μόνο σε αυτά έχουν τη δυνατότητα να προσφύγουν οι πολίτες για την όποια εγγύηση ασφάλειας και προστασίας. Μόνο που αυτό μάλλον σε κρίση παρά σε περαιτέρω εμβάθυνση του «ευρωπαϊκού οράματος» παραπέμπει.