Παγκόσμια Πολιτική Οικονομία των Βιολογικών Απειλών (SARS, Covid – 19)

Γράφει ο Αθανάσιος Η. Μποζίνης

Το SARS (Severe Acute Respiratory Syndrome), στα ελληνικά «Σοβαρό Οξύ Αναπνευστικό Σύνδρομο», αποτελεί μια ιογενή νόσο του αναπνευστικού συστήματος που οφείλεται στον κορονοϊό SARS και εμφανίστηκε σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), για πρώτη φορά στην Νότια Κίνα (Guangdong Province of Southern China) τον Νοέμβριου 2002 (μέχρι τον Ιούλιο 2003), ενώ επεκτάθηκε σε 26 περίπου χώρες σε ολόκληρο τον κόσμο, με 8.098 περιστατικά και 774 επιβεβαιωμένους θανάτους (Center for Disease Control and Prevention – CDC).

Αθ. Μποζίνης

Ο νέος κορονοιός  SARS  – Cov – 2 ή Covid – 19,  εμφανίστηκε και πάλι στην Κίνα, στη επαρχία Γουχάν (Wuhan Novel Coronavirus), τον Δεκέμβριο του 2019 και μόλις σε τρείς μήνες έχει επεκταθεί σε 154 χώρες σε ολόκληρο τον κόσμο, με 200.000 σχεδόν κρούσματα και με 7,900 θανάτους (μέχρι και τις 18 Μαρτίου 2020, σύμφωνα με το John Hopkins University – Corona Virus Resource Center).

Αν και το βασικό κοινό μεταξύ των δύο κορονοϊών είναι ότι και οι δύο πρωτοεμφανίστηκαν στην Κίνα, υπάρχουν σημαντικές διαφορές όσο αφορά τις οικονομικές κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες λόγω της παγκοσμιοποίησης. Το 2002, είχαν περάσει 11 μόνο χρόνια από το οριστικό τέλος του Ψυχρού Πολέμου (1989 – 1991) και του Διπολικού συστήματος στις Διεθνείς Σχέσεις, ενώ αρκετά κράτη δεν ήταν τόσο διασυνδεμένα και αλληλοεξαρτώμενα σε θέματα διεθνούς εμπορίου. Η Κίνα μετά την πτώση και την διάλυση της ΕΣΣΔ, ξεκινούσε να αναδύεται αργά αλλά σταθερά, ως ένας νέος δυναμικός παράγοντας στις διεθνείς οικονομικές εξελίξεις όπου και έγινε μέρος του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου τον Δεκέμβριο του 2001, μετά από μια χρόνια διεθνή απομόνωση λόγο εσωτερικών πολιτικών και κοινωνικών προβλημάτων και εσωστρέφειας.

Σήμερα, 17 χρόνια μετά από την αρχική εμφάνιση του SARS-1, η Kίνα με πληθυσμό γύρω στα 1.379 δισεκατομμύρια κατοίκους (CIA Factbook – July 2017), είναι διασυνδεμένη όσο ποτέ άλλοτε με το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα: κατασκευάζει στο έδαφος της περίπου το 20% των παγκόσμιων εμπορευμάτων (UNCTAD/DITC/INF/2020/1), ενώ διαχειρίζεται το 42% του παγκόσμιου ηλεκτρονικού εμπορίου (Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ 2018), και κατέχει το 13.45% των παγκόσμιων εξαγωγών, με τις ΗΠΑ να έχουν αντίστοιχα 8.98% και την Γερμανία 8.43%, σύμφωνα με το κορυφαίο Think Tank στον κόσμο Center for Strategic and International Studies (CSIS).

Εξαθλίωση και αστικοποίηση

Η οικονομική ανάπτυξη της Κίνας όμως, στηρίζεται  αποκλειστικά σε οικονομικούς δείκτες και η στατιστική πάντοτε ήταν ο πλέον σίγουρος τρόπος να κρύβεις την αλήθεια. Η οικονομική και διατροφική εξαθλίωση ενός σημαντικού μέρους των Κινέζων πολιτών, η έντονη αστικοποίηση λόγω του ραγδαίου οικονομικού μετασχηματισμού, η μη πρόσβαση στην ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και η πολιτισμική κουλτούρα (κουζίνα), αποτέλεσαν μάλλον (υπάρχουν και άλλες πιθανές εκδοχές προέλευσης του Covid-19 που δεν μπορούν να απορριφτούν προς στιγμή), και την αιτία της ανάδυσης νέων βιολογικών απειλών όπως ο Covid-19. Αν και η Κίνα βρίσκεται αρκετά μακριά γεωγραφικά από την Ευρώπη (7.562 χιλιόμετρα ειδικότερα από την Ιταλία, που αποτελεί και μεγάλο εμπορικό εταίρο της Κίνας), η παγκόσμια εμπορική αλληλεξάρτηση και η μεταναστευτική παγκοσμιοποίηση με κάθε μεταφορικό μέσο, είχε ως αποτέλεσμα την ευρεία μετάδοση του Covid-19 μέσα σε 3 μήνες σε πάνω από 150 κράτη σε παγκόσμιο επίπεδο.

Σε οικονομικό επίπεδο, ο SARS – 1 το 2002, σύμφωνα με το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ (World Economic Forum 2020), ήταν η αιτία για απώλειες της τάξεως 50 δισ. περίπου δολαρίων για την παγκόσμια οικονομία, ενώ o MERS του 2015 που εμφανίστηκε στην Βόρεια Κορέα με 38 θανάτους, επέφερε  οικονομικές απώλειες της τάξης των 8,5 δισ. δολαρίων αντίστοιχα.

Με την μέχρι τώρα εικόνα και την παγκόσμια γεωγραφική επέκταση του Covid-19, όλα δείχνουν ότι θα επιφέρει σημαντικά ισχυρότερο πλήγμα στην παγκόσμια οικονομία. Το παγκόσμιο εμπόριο, η ναυτιλία, ο τουρισμός, οι έμμεσες ξένες επενδύσεις και η τεχνολογική έρευνα θα επιβραδυνθούν σημαντικά, με αποτέλεσμα την απώλεια εσόδων τόσο για τις επιχειρήσεις όσο και για τα ίδια τα κράτη, ενώ οι κρατικοί μηχανισμοί θα δοκιμασθούν σε καταστάσεις υψηλής και συνεχόμενης κοινωνικής και οικονομικής πίεσης.

Η πιο σημαντική επίπτωση όμως, θα είναι ο ισχυρός κλονισμός της καταναλωτικής εμπιστοσύνης και ψυχολογίας των πολιτών, της κοινωνικής συνοχής και των κοινωνικών προτεραιοτήτων, ενώ είναι σχεδόν σίγουρο και το πολιτικό κόστος, ειδικά για κυβερνήσεις που θα κατηγορηθούν ότι ολιγώρησαν στην διαδικασία λήψης αποφάσεων όσο αφορά την πανδημία.

Αργησαν δραματικά

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (World Health Organization), ο οποίος λόγω της έντονης γραφειοκρατίας και λόγω επιχειρηματικών και κρατικών συμφερόντων (των ισχυρών κρατών ειδικά), άργησε δραματικά να χαρακτηρίσει τον Covid – 19 ως πανδημία, χάνοντας με αυτόν τον τρόπο, υπερ – πολύτιμο χρόνο για έναν διεθνή αποτελεσματικό συντονισμό και διαχείριση της πανδημίας με σωστές προσεγγίσεις, προϋποθέσεις και προσαρμοσμένες πολιτικές αποφάσεις. Η Ε.Ε. αντίστοιχα, παραμένει σταθερά απούσα από δυναμικές ενέργειες συντονισμού των κρατών μελών της για την αποτελεσματική αντιμετώπιση της πανδημίας, αποδεικνύοντας τελικά ότι στην ουσία παραμένει ένα μεγάλο γραφειοκρατικό παζάρι ανταλλαγής προϊόντων και υπηρεσιών, παρά μια ένωση που δραστηριοποιείται για το κοινό καλό των κρατών – μελών της.
Η παγκόσμια Βιοασφάλεια (Global Biosecurity) και η Βιοεπιτήρηση (Biosurveillance), αποτελούν βασικά και αναγκαία «εργαλεία» (πολιτικές) των κρατών για την αποτελεσματική διαχείριση κρίσεων,  όχι μόνο για την πανδημία του Covid – 19, αλλά και για τις βιολογικές απειλές που θα εμφανιστούν ή θα επανεμφανιστούν στο άμεσο μέλλον.
Βασική προϋπόθεση όμως για την αποτελεσματική εδραίωση μιας παγκόσμιας βιοασφάλειας, δεν είναι μόνο ο συντονισμός των διεθνών δρώντων (κρατών, διεθνών οργανισμών, ΜΚΟ και Διεθνούς Κοινωνίας Πολιτών), αλλά και η σύγκρουση με τα επιχειρηματικά πολυεθνικά συμφέροντα και με τις (εκ του πονηρού?) πιθανές αποφάσεις των διεθνών οργανισμών και ισχυρών κρατών, που τυχόν επωφελούνται από τις αναδυόμενες βιολογικές απειλές και πανδημίες.

Αθανάσιος Η. Μποζίνης,
Επίκουρος Καθηγητής «Παγκόσμιας Πολιτικής Οικονομίας και Νέων Τεχνολογιών – Βιοασφάλειας» Πανεπιστήμιο Μακεδονίας  & Associate Fellow at the Johns Hopkins University, Paul H. Nitze School of Advanced International Studies (SAIS Europe).