in Science 19 Μαρτίου 2020 | 06:08

Μπορούν αντισώματα ατόμων που ανάρρωσαν από τον κοροναϊό να μας σώσουν;

Σύμφωνα με τον καθηγητή Μικροβιολογίας των Πανεπιστημίων Κρήτης και Exeter και ερευνητή του ΙΜΒΒ-ΙΤΕ Δρ. Παναγιώτη Σαρρή η χρήση ορού-αίματος από ασθενείς που έχουν αναρρώσει θα μπορούσε να αποτελέσει μια άμεση προσέγγιση για την βραχυπρόθεσμη πρόληψη/θεραπεία της νόσου COVID-19

Γράφει η Βάσω Μιχοπούλου

Είτε το πιστεύετε, είτε όχι το πρώτο αντίσωμα εναντίον του κοροναϊού βρίσκεται στον 10ο όροφο του Erasmus University Medical Center στο Ρότερνταμ της Ολλανδίας. Σύμφωνα με τον Ολλανδό καθηγητή κυτταρικής βιολογίας Frank Grosveld, πρόκειται για το πρώτο αντίσωμα που η επιστημονική κοινότητα γνωρίζει με βεβαιότητα ότι εμποδίζει τη μόλυνση και που προορίζεται να γίνει φάρμακο και να κυκλοφορήσει στην αγορά. Η παραπάνω είδηση που βγήκε από ερευνητικά εργαστήρια της Ολλανδίας πριν λίγες μέρες, δυστυχώς πέρασε στα «ψιλά», παρότι εδώ μπορεί να βρίσκεται το μυστικό της ίασης από αυτόν τον ανίκητο ιό που πλήττει ολόκληρο τον κόσμο. Είναι όμως έτσι τα πράγματα;

Καταρχάς θα πρέπει να ξεκαθαριστεί ότι η COVID-19 δεν είναι ο κοροναϊός , αλλά η ασθένεια που έχει εξελιχθεί σε πανδημία. Υπεύθυνος για την ασθένεια COVID-19 είναι ο ιός SARS-CoV2 που έχει προσβάλει επιθετικά τους πληθυσμούς 162 χωρών συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας. Δυστυχώς, επί του παρόντος δεν είναι διαθέσιμα εμβόλια, φάρμακα ή και τα μονοκλωνικά αντισώματα που υποστηρίζουν οι Ολλανδοί επιστήμονες για τον SARS-CoV2, αν και πολλά από αυτά βρίσκονται σε ερευνητική φάση ραγδαίας ανάπτυξης, και μερικά ίσως είναι διαθέσιμα σύντομα.

Σύμφωνα με τον καθηγητή Μικροβιολογίας των Πανεπιστημίων Κρήτης και Exeter και ερευνητή του ΙΜΒΒ-ΙΤΕ Δρ. Παναγιώτη Σαρρή η χρήση ορού-αίματος από ασθενείς που έχουν αναρρώσει θα μπορούσε να αποτελέσει μια άμεση προσέγγιση για την βραχυπρόθεσμη πρόληψη/θεραπεία της νόσου COVID-19, εξουδετερώνοντας τον SARS-CoV2 στο σώμα των μολυσμένων ατόμων: «Πηγή των αντισωμάτων είναι ο ορός-αίματος ατόμων που έχουν ανακάμψει από COVID-19 ή ακόμα και παρασκευάσματα που παράγονται από ζωικούς ξενιστές που έχουν ανοσοποιηθεί για τον SARS-CoV2. Προς το παρόν όμως η μόνη πηγή τέτοιων αντισωμάτων, που είναι άμεσα διαθέσιμα, είναι αυτά που βρίσκονται στον ορό των ατόμων που έχουν αναρρώσει. Καθώς όλο και περισσότερα άτομα θα αναρρώνουν από την COVID-19, ο αριθμός των χορηγών τέτοιων αντισωμάτων θα αυξάνεται συνεχώς», λέει ο καθηγητής.

Μια παραδοσιακή επιστημονική προσέγγιση

Η χρήση ορού του αίματος από ασθενείς που ανάρρωσαν δεν είναι καινούργια. Αντίθετα έχει χρησιμοποιηθεί στο παρελθόν εναντίον ασθενειών που προκλήθηκαν από ιούς όπως η πολιομυελίτιδα, η ιλαρά, η παρωτίτιδα και η γρίπη. «Δεδομένα οκτώ μελετών για τη χρήση της μεθόδου, σε δείγμα 1703 ασθενών κατά τη διάρκεια της πανδημίας του ιού της γρίπης H1N1 του 1918, έδειξαν ότι όσοι έλαβαν ορό σημείωσαν πολύ χαμηλότερα ποσοστά θνησιμότητας. Βέβαια η αποτελεσματικότητα της μεθόδου ποικίλλει, ανάλογα με την ασθένεια», συμπληρώνει ο καθηγητής Π. Σαρρής και συνεχίζει: «η μέθοδος αυτή χρησιμοποιήθηκε και κατά τη διάρκεια σύγχρονων ιικών επιδημιών, όπως στην πανδημία του ιού της γρίπης-H1N1 (2009-2010), κατά την οποία αντισώματα από ορό ατόμων που ανάρρωσαν χρησιμοποιήθηκαν για τη θεραπεία ατόμων με σοβαρή λοίμωξη H1N1 (2009) που χρειάζονταν εντατική θεραπεία.

Τα άτομα που έλαβαν ορό παρουσίασαν αισθητά μειωμένο ιικό φορτίο στο αναπνευστικό σύστημα, καθώς και μειωμένη θνησιμότητα». Η μέθοδος χρησιμοποιήθηκε και κατά της επιδημίας Ebola της Δυτικής Αφρικής (2013). Σύμφωνα με μια μελέτη, στη Σιέρα Λεόνε παρατηρήθηκαν αυξημένα ποσοστά επιβίωσης σε ασθενείς που έλαβαν τη θεραπεία, σε σχέση με εκείνους που έλαβαν αντι-ιικά σκευάσματα. Δύο ασθενείς που μεταφέρθηκαν στις ΗΠΑ και υποβλήθηκαν σε συνδυαστική θεραπεία της μεθόδου με πειραματικό φάρμακο, επιβίωσαν επίσης. Η μέθοδος χρησιμοποιήθηκε αποτελεσματικά και στις επιδημίες της γρίπης των πτηνών H5N1 και H7N9 με όλους τους ασθενείς να επιβιώνουν. «Η χορήγηση αντισωμάτων χρησιμοποιείται και σήμερα στην κλινική πράξη.

Ασθενείς που εκτίθενται σε ηπατίτιδα-Β και στη λύσσα, υποβάλλονται σε θεραπεία με αντισώματα για την ηπατίτιδα-Β (HBIG) και τη λύσσα (HRIG), αντίστοιχα. Επίσης, αντίσωμα χρησιμοποιείται για την πρόληψη της σοβαρής ασθένειας του Αναπνευστικού Συγκυτιακού Ιού (RSV) σε βρέφη», καταλήγει ο έλληνας ερευνητής.

«Παράθυρο χρόνου» με παθητική ανοσία

Η μέθοδος της «παθητικής ανοσίας» με χορήγηση έτοιμων αντισωμάτων, όπως αποκαλείται, είναι αποτελεσματικότερη όταν χρησιμοποιείται ως μέτρο πρόληψης, παρά ως μέτρο θεραπείας. Μελέτες έχουν δείξει ότι κατά την θεραπεία το αντίσωμα είναι πιο αποτελεσματικό όταν χορηγείται λίγο μετά την εμφάνιση των συμπτωμάτων. Ενώ, ο λόγος της χρονικής διακύμανσης στην αποτελεσματικότητα δεν είναι ακόμα επαρκώς κατανοητός. «Παράδειγμα αποτελεί η χρήση αντισωμάτων για την πνευμονιοκοκκική πνευμονία, η θεραπεία της οποίας είναι πιο αποτελεσματική όταν χορηγούνται τα αντισώματα λίγο μετά την εμφάνιση των συμπτωμάτων, ενώ δεν φαίνεται να υπάρχει σημαντικό όφελος εάν η χορήγηση αντισώματος καθυστερεί μετά την τρίτη ημέρα.

Ανάλογα με την ποσότητα των αντισωμάτων και τη σύνθεση τους, η προστασία που παρέχεται μπορεί να διαρκέσει από εβδομάδες έως και μήνες. Αυτό στην περίπτωση του SARS-CoV2 θα δημιουργούσε ένα σημαντικό «παράθυρο χρόνου» έως την κυκλοφορία των εμβολίων», εξηγεί ο διαπρεπής ερευνητής.

Οι νοσηλευτές, οι γιατροί και όσοι βρίσκονται στην πρώτη γραμμή της μάχης, εκτίθενται συνεχώς στον SARS-CoV2, μάλιστα μερικοί από αυτούς έχουν είδη εμφανίσει συμπτώματα της ασθένειας και βρίσκονται σε καραντίνα, γεγονός που αν συνεχιστεί, θα απειλήσει με κατάρρευση το σύστημα υγειονομικής περίθαλψης. Η εφαρμογή της μεθόδου επαγωγής της παθητικής ανοσίας θα αποτρέψει τη μόλυνση με SARS-CoV2 σε εκείνους στους οποίους χορηγείται αλλά και σε άτομα ευπαθών ομάδων.

Εάν διαπιστωθεί κάτι τέτοιο, τα άτομα που λαμβάνουν τον ορό ενδέχεται να αποφύγουν την καραντίνα. Αυτό θα τους επέτρεπε να συνεχίσουν απερίσπαστα την εργασία τους ως παροχείς υγειονομικής περίθαλψης. Η μέθοδος θα μπορούσε επίσης να χρησιμοποιηθεί για πρόληψη των μελών οικογενειών που φροντίζουν ασθενείς με COVID-19 στο σπίτι. «Σαφώς, η χρήση της μεθόδου αποτελεί ένα βραχυπρόθεσμο μέτρο που θα μπορούσε όμως να χρησιμοποιηθεί εν μέσω πανδημίας. Ως εκ τούτου, καλό θα ήταν οι αρμόδιοί φορείς να εξετάσουν την επείγουσα χρήση της μεθόδου αρχίζοντας τις προετοιμασίες το συντομότερο δυνατόν», προτείνει ο καθηγητής Π. Σαρρής.

Δυνητικοί κίνδυνοι εφαρμογής της μεθόδου

Όπως κάθε θεραπευτική μέθοδος έτσι και η συγκεκριμένη θεωρητικά εγκυμονεί κινδύνους που σχετίζονται τόσο με την ακούσια μόλυνση με κάποιον άλλο παράγοντα μολυσματικής νόσου, όσο και με πιθανές αλλεργικές αντιδράσεις στα συστατικά του ορού. «Με τις σύγχρονες τεχνικές που εφαρμόζονται στις τράπεζες αίματος για τον έλεγχο παθογόνων παραγόντων που μεταδίδονται μέσω του αίματος, οι κίνδυνοι ακούσιας μεταφοράς μολυσματικών στοιχείων ή ενεργοποίησης αντιδράσεων μετάγγισης είναι εξαιρετικά χαμηλοί. Όμως, η έγχυση αντισωμάτων για θεραπεία ίσως υποκρύπτει κινδύνους για άτομα με πνευμονική νόσο (transfusion-related acute lung injury – TRALI)», επισημαίνει ο Δρ. Σαρρής.

Έναν ακόμα θεωρητικό κίνδυνο αποτελεί το φαινόμενο της «εξαρτώμενης από αντίσωμα αύξησης της μόλυνσης» (antibody-dependent infection-enhancement-ADE), που είναι πιθανό να εμφανιστεί σε διάφορες ιικές ασθένειες, προκαλώντας ενίσχυση της νόσου. «Αν λάβουμε όμως υπόψη ότι η μέθοδος στην επιδημία COVID-19 θα βασιστεί σε παρασκευάσματα αντισωμάτων κατά του ίδιου του SARS2-CoV2, το φαινόμενο ADE μπορεί να θεωρηθεί ως απίθανο. Επιπλέον, τα δεδομένα από τη χρήση αντισωμάτων ασθενών με SARS1 και MERS σε 245 ασθενείς με COVID-19 έδειξαν απουσία σοβαρών παρενεργειών από τη χρήση τους, αποδεικνύοντας ότι η μέθοδος είναι ασφαλής», λέει ο Έλληνας καθηγητής.