Κοροναϊός : Τα κλειστά σύνορα είναι εδώ

Η πανδημία του νέου κοροναϊού ήρθε να μας θυμίσει ότι η παγκοσμιοποίηση δεν σημαίνει μόνο μετακίνηση ανθρώπων και προϊόντων αλλά και παθογόνων ιών. Προφανώς το φαινόμενο της μετάδοσης επιδημιών από περιοχή σε περιοχή είναι γνωστό από την αρχαιότητα, αλλά στην εποχή των αεροπορικών ταξιδιών η ταχύτητα διασποράς είναι πολύ μεγαλύτερη.

Μάλιστα, ο ίδιος ο ορισμός της πανδημίας κατά τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, εμπεριέχει ακριβώς το να έχουμε μετάδοση εντός της κοινότητας σε πάρα πολλές χώρες. Αυτό δίνει την πραγματική διάσταση σήμερα μιας παγκόσμιας υγειονομικής κρίσης. Δεν είναι πια η «εισαγωγή» κρουσμάτων, αλλά η εκτεταμένη εξάπλωση εντός των χωρών. Μόνο σε χώρες που έχουν καταφέρει σημαντικό περιορισμό των κρουσμάτων, όπως η Κίνα, αποκτά πλέον νόημα ο έλεγχος για εισαγόμενα κρούσματα.

Επιστροφή στα κλειστά σύνορα

Ωστόσο, την ίδια στιγμή αυτό που παρατηρούμε είναι ότι παρά την μετάδοση πια του ιού σε επίπεδο κοινότητας εντός κρατών, αυτά σπεύδουν να κλείσουν τα σύνορα τους, να απαγορεύσουν την είσοδο σε πολλές κατηγορίες επισκεπτών, να απαγορεύσουν τις πτήσεις και τις οδικές και σιδηροδρομικές συγκοινωνίες με το εξωτερικό και να επιβάλουν καραντίνες σε όσους επιτρέψουν να περάσουν τα σύνορά τους, κυρίως πολίτες της χώρας που ήταν στο εξωτερικό.

Παρότι οι κινήσεις αυτές δικαιολογούνται ως μέσα υγειονομικής ασφάλειας, παραπέμποντας στο γεγονός ότι έτσι αποφεύγουν την εισαγωγή επιπλέον κρουσμάτων και δη από χώρες με μεγαλύτερη διασπορά, δεν παύουν να αντανακλούν και κάτι βαθύτερο που το βλέπουμε στη συγκυρία: Παρότι η κρίση είναι παγκόσμια, οι απαντήσεις είναι κυρίως εθνικές.

Τέτοιες αντιδράσεις σε μεγάλες υγειονομικές κρίσεις δεν είναι πρωτόγνωρες. Τα λοιμοκαθαρτήρια και οι καραντίνες στην είσοδο ήταν στοιχείο και της αποικιοκρατίας και συχνά περισσότερο αντανακλούσαν αποικιοκρατικές και ρατσιστικές προκαταλήψεις (άλλωστε συχνά οι επιδημίες δεν οφείλονταν στο ότι κάποιες «τις έφεραν» αλλά στις κακές συνθήκες υγιεινής που επικρατούσαν όπως ήταν τα προβληματικά συστήματα αποχέτευσης και ύδρευσης που ενίσχυαν την εμφάνιση χολέρας).

Η κρίση της παγκοσμιοποίησης

Μόνο που τώρα η τάση των κρατών να κλείνουν τα σύνορά τους για αντιπαλέψουν την πανδημία έρχεται να ενισχύσει και να υπογραμμίσει τάσεις που ήταν ούτως ή άλλως ενεργές. Γιατί ούτως ή άλλως δεν ήταν λίγοι εκείνοι που είχαν διαπιστώσει ότι αυτό που συνηθίσαμε να ονομάζουμε «παγκοσμιοποίηση», δηλαδή η εικόνα ενός κόσμου όπου άνθρωποι, εμπορεύματα, κεφάλαια και ιδέες διακινούνται χωρίς εμπόδια μάλλον δεν είχε σχέση με την πραγματικότητα.

Παρά τη μεγάλη αλληλοσύνδεση των κεφαλαιοαγορών και την επέκταση της διεθνοποίησης των εφοδιαστικών αλυσίδων, η διεθνείς οικονομία και ανταγωνισμούς είχε, και διαφόρων ειδών φραγμούς και επικέντρωση των συναλλαγών σε «κόμβους» και των επενδύσεων σε «πόλους» και βέβαια τα τελευταία χρόνια και μεγάλους εμπορικούς πολέμους, συχνά ενισχυμένος και από ένα οπλοστάσιο κυρώσεων, με γεωπολιτική αλλά και οικονομική στόχευση.

Παρά την υπερπροβολή της δυνατότητας ελεύθερης μετακίνησης ανθρώπων, είτε μιλάμε για τα στελέχη των επιχειρήσεων, είτε για τους τουρίστες, ιδίως από εύπορες χώρες, τα εμπόδια στη μετακίνηση των προσφύγων και των μεταναστών είχαν αυξηθεί πάρα πολύ τα τελευταία χρόνια. Οι δυνατότητες νόμιμης μετανάστευσης είχαν ούτως ή άλλως περιοριστεί ριζικά, το δικαίωμα στο άσυλο βρισκόταν στο στόχαστρο και ήδη πολλαπλασιάζονταν οι θεσμικοί αλλά και πραγματικοί φράχτες και φραγμοί σε όλο τον κόσμο.

Παρά την μεγάλη συζήτηση για το πώς θα περνούσαμε σε υπερεθνικούς θεσμούς διαχείρισης των κοινών προβλημάτων, το κέντρο βάρος παρέμενε στα εθνικά κράτη. Ο ΟΗΕ παραμένει ένα πεδίο ανταγωνισμών με το Συμβούλιο Ασφαλείας διαιρεμένο στην εποχή της αμερικανικής αλαζονείας και του «Νέου Ψυχρού Πολέμου». Ο ΠΟΕ βρίσκεται σε στασιμότητα και αντί για αυτόν έχουμε εμπορικούς πολέμους, μονομερείς ενέργειες και διαπραγματεύσεις διμερείς και όχι πολυμερείς. Ο ΠΟΥ μόλις τώρα άρχισε ξανά να εισακούγεται κάπως και αυτό με δυσκολίες. Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο εξακολουθεί να αποτελεί αντικείμενο καταγγελιών και όχι στήριξης από τις ΗΠΑ.

Ακόμη και η ΕΕ, υποτίθεται το πιο προχωρημένο παράδειγμα διακρατικής συνεργασίας και οικονομικής ολοκλήρωσης δεν έχει μπορέσει να προχωρήσει την πολιτική ενοποίηση, έχει κοινό νόμισμα και δημοσιονομικούς κανόνες αλλά όχι κοινά αναπτυξιακά εργαλεία και αναδιανεμητικές δαπάνες, δεν μπορεί να συνεννοηθεί ούτε στο επίπεδο ενός κοινού προϋπολογισμού που αντιστοιχεί σε ένα ελάχιστο κλάσμα του συνολικού ΑΕΠ των κρατών μελών και βλέπει τα κράτη-μέλη να παίρνουν δικές τους πρωτοβουλίες σε διάφορα ζητήματα από το προσφυγικό έως ακόμη και την αντιμετώπιση της πανδημίας.

Η σημασία των εθνικών κρατών

Στην πραγματικότητα αυτό που βλέπουμε σήμερα είναι άλλη μια υπενθύμιση ότι τα εθνικά κράτη εξακολουθούν να αποτελούν την κυρίαρχη θεσμική μορφή στο σύγχρονο κόσμο. Αρκεί να αναλογιστούμε ότι όσες προειδοποιήσεις και εάν βγάλουν διεθνείς οργανισμοί, μόνο αυτά μπορούν να κηρύξουν μια «κατάσταση έκτακτης ανάγκης», να επιβάλουν περιορισμούς, να διατάξουν καραντίνες, να επιτάξουν ιδιωτικές νοσηλευτικές ή παραγωγικές δομές και βέβαια να κλείσουν τα σύνορα.

Η σημασία της συνεργασίας

Όμως, την ίδια στιγμή η πανδημία υπογραμμίζει και την αλληλεξάρτηση που υπάρχει. Από τις μάσκες και το προστατευτικό υλικό η διαθεσιμότητα του οποίου σε μεγάλο βαθμό εξαρτήθηκε από την ικανότητα της Κίνας να ξεκινήσει ξανά την παραγωγή, μέχρι τη συνεχή ανταλλαγή δεδομένων και πληροφοριών μεταξύ των ειδικών επιστημόνων και φυσικά τη διεθνή συνεργασία για την παραγωγή εμβολίων και σκευασμάτων (συνεργασία που προς το παρόν παραμένει κυρίως ζητούμενο), η πανδημία συνεχίζει να θυμίζει ότι οι κοινές προκλήσεις απαιτούν και αντίστοιχα κοινές και συντονισμένες ενέργειες.