Θα σαρώσει (και) την Ευρωπαϊκή Ενωση;

Μπορεί τελικά ο κορωνοϊός να σαρώσει, καταστρέψει και την Ευρωπαϊκή Ενωση (ΕΕ); Να «πετύχει» δηλαδή ό,τι δεν κατάφεραν στο παρελθόν διαδοχικές κρίσεις (από τις οποίες η Ενωση βγήκε σαφώς πιο ενισχυμένη τελικά); Από πολλές πλευρές εκφράζονται ανησυχίες για τις συνέπειες που μπορεί να έχει για την ΕΕ η πανδημία, «μια ανθρώπινη τραγωδία βιβλικών διαστάσεων», όπως την περιγράφει ο Μάριο Ντράγκι, πρώην πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ) στους «Financial Times».

Οι ανυσηχίες εντάθηκαν μετά την αδυναμία των ηγετών της ΕΕ να συμφωνήσουν πάνω στην πρόταση για την έκδοση κορωνοομολόγων. Με απλά λόγια, μπορεί να την καταστρέψει εάν το τεράστιο οικονομικό κόστος τουλάχιστον δεν το διαμοιραστούν όλες οι χώρες – μέλη από κοινού, όπως επιβάλλουν οι περιστάσεις. Μέχρι στιγμής είναι γεγονός ότι η πανδημία έχει συρρικνώσει, προσωρινά υποτίθεται, ένα σημαντικό μέρος του κανονιστικού κεκτημένου της Ενωσης έστω και για λόγους επιβεβλημένους.

Τα σύνορα, όχι μόνο τα εξωτερικά αλλά και τα εσωτερικά της Ενωσης, έκλεισαν. Οι κανόνες ανταγωνισμού, κρατικές ενισχύσεις, δημοσιονομική πειθαρχία χαλάρωσαν ή εγκαταλείφθηκαν.

Προγράμματα όπως το Erasmus για την κινητικότητα των φοιτητών ανεστάλησαν. Το σημαντικότερο: με τη σαρωτική εξάπλωση της πανδημίας στην Ευρώπη και τα χιλιάδες θύματα επιστρέφει αναπόφευκτα το εθνικό κράτος και, ως φαίνεται, και ο εθνικισμός σε ορισμένες περιπτώσεις. Και η τάση επιστροφής στο εθνικό κράτος από προσωρινή κατάσταση μπορεί να προσλάβει μονιμότερη δυναμική και να εκθρέψει τον εθνικισμό και λαϊκισμό ενάντια στην Ευρωπαϊκή Ενωση εάν καταρρεύσουν οι ευρωπαϊκές οικονομίες ή κάποιες απ’ αυτές με τη δημιουργία χιλιάδων ανέργων χωρίς επαρκή στήριξη. Η πανδημία δείχνει ότι ο ρόλος του κράτους και των δημόσιων υπηρεσιών που παρέχει είναι αναντικατάστατος ιδιαίτερα στον τομέα της υγείας, αλλά αυτό δεν μπορεί να σημαίνει αναπόδραστα και επιστροφή στις εθνικές περιχαρακώσεις όπως επιδιώκουν οι εθνολαϊκιστές.

Η Ευρωπαϊκή Ενωση θα αποφύγει το εφιαλτικό σενάριο της κατάρρευσης εάν εμφανιστεί και λειτουργήσει ως αποφασιστικός παράγων επίδειξης γνήσιας, έμπρακτης και ουσιαστικής αλληλεγγύης.

Ορισμένες αντιδράσεις των θεσμών της Ενωσης όπως και κυρίως της ΕΚΤ, της Επιτροπής κ.λπ. κινούνται προς τη λογική αυτή. Αλλά όταν η Ιταλία χρειάστηκε μάσκες και αναπνευστήρες, η Κίνα ήταν η χώρα που έσπευσε να τα προσφέρει! Πέραν αυτού η αδυναμία του (τηλε)Ευρωπαϊκού Συμβουλίου να υιοθετήσει την πρόταση των εννέα κρατών – μελών (μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα) για την έκδοση κορωνοομολόγου για τη στήριξη των συστημάτων υγείας και των οικονομιών αποτελεί μια εξόχως δυσοίωνη εξέλιξη.

Οι λεγόμενες χανσεατικές χώρες (κυρίως Γερμανία, Ολλανδία, Αυστρία) απέρριψαν την πρόταση αυτή με τα παραδοσιακά προτεσταντικά επιχειρήματα της οικονομικής πειθαρχίας αγνοώντας την κρίση βιβλικών διαστάσεων στην οποία βρίσκεται η Ευρώπη. Πρόκειται για μια εξόχως κοντόφθαλμη στάση που απειλεί να διασπάσει την ευρωζώνη, κάτι που θα σημάνει τη διάλυση του όλου συστήματος. Εάν σε έκτακτες στιγμές, όπως αυτή που βιώνουμε, ένα σύστημα δεν μπορεί να ανταποκριθεί αποτελεσματικά και αλληλέγγυα, τότε είναι καταδικασμένο. Και η ΕΕ οφείλει να δείξει ότι μπορεί, για να βγει και πάλι ενισχυμένη από την κρίση αυτή.

Ο Π.Κ. Ιωακειμίδης είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών και πρώην πρεσβευτής – σύμβουλος του ΥΠΕΞ