Κοροναϊός: «Βρισκόμαστε στην αρχή της οικονομικής κρίσης, ίσως ανάλογη του 30»

Στους ρυθμούς της πανδημίας του κοροναϊού δονείται τις τελευταίες εβδομάδες η παγκόσμια οικονομία. Και όπως εκτίμησε μιλώντας προς τη Deutsche Welle ο καθηγητής Οικονομικής Ιστορίας στο London School of Economics Άλμπρεχτ Ριτσλ: «Βρισκόμαστε μόλις στην αρχή της κρίσης. Ενδέχεται να αποβεί το ίδιο άσχημα με την παγκόσμια οικονομική κρίση του 1930. Δεν αποκλείεται ακόμη και μείωση του ΑΕΠ κατά 20 ποσοστιαίες μονάδες. Οι προοπτικές είναι δυσοίωνες και εξαρτώνται από τη διάρκεια των περιοριστικών μέτρων».

Η παραγωγική δραστηριότητα έχει ουσιαστικά παγώσει. Έχει ξαναγίνει αυτό στο πρόσφατο ιστορικό παρελθόν; «Κάθε σύγκριση είναι άνιση. Πιο εύστοχος θα ήταν μάλλον ο παραλληλισμός με τις οικονομίες εν καιρώ πολέμου. Κατά τη διάρκεια των παγκόσμιων πολέμων έκλειναν παντού εστιατόρια, μικρά καταστήματα και επιχειρήσεις. Ο λόγος ήταν φυσικά ότι ήθελαν να εξοικονομήσουν πρώτες ύλες για την πολεμική οικονομία. Αυτό δεν συμβαίνει τώρα και εδώ έγκειται η μεγάλη διαφορά. Παρά ταύτα μπορούμε να εκτιμήσουμε ήδη ότι ορισμένοι κλάδοι ενδέχεται να συρρικνωθούν όπως σε καιρούς πολέμου. Σε ορισμένους κλάδους η πτώση έφτανε τότε μέχρι και το 70%».

Πόσο καιρό όμως μπορεί να διαρκέσει η αναστολή της οικονομικής δραστηριότητας; «Όλοι εικοτολογούμε για το πότε θα αρχίσουν να καταγράφονται ελλείψεις στην τροφοδοσία και ξεσπάσουν κοινωνικές ταραχές. Γι΄ αυτό και πολλοί πολιτικοί διεθνώς είναι σε κατάσταση πανικού. Το διαπιστώνουμε στον αμερικανό πρόεδρο που προσπαθεί να επιβιώσει υποσχόμενος ότι η οικονομία θα τρέξει κανονικά μετά το Πάσχα. Κανείς δεν γνωρίζει που στηρίζει αυτές τις εκτιμήσεις. Είναι βέβαια γνωστό ότι οι πολιτικοί σχεδιασμοί λειτουργούν διαφορετικά από τους υπολογισμούς των ειδικών».

O Άλμπρεχτ Ριτσλ είναι καθηγητής Οικονομικής Ιστορίας στο London School of Economics

«Πυροσβεστικές παρεμβάσεις»

Τι περιθώρια κινήσεων έχει όμως το κράτος σε μια τέτοια κατάσταση έκτακτης ανάγκης; «Αυτό που βλέπουμε τώρα διεθνώς είναι σαν να πετάνε λεφτά από το ελικόπτερο. Η δε επιδότηση του μειωμένου ωραρίου εργασίας στη Γερμανία δεν διαφέρει πολύ από αυτό. Είναι κάτι που γνωρίζουμε επίσης από τους παγκόσμιους πολέμους. Επί της αρχής πρόκειται για πυροσβεστικές παρεμβάσεις, για αντιδραστικές ενέργειες χωρίς πραγματικά περιθώρια ελιγμών. Ο μεγάλος άγνωστος Χ είναι οι συνέπειες των εξαγγελθέντων μέτρων. Μήπως η δραστική αυτή θεραπεία είναι εν τέλει χειρότερη από την ίδια την ασθένεια; Το ερώτημα αυτό προκαλεί αυτό το διάστημα έντονες συζητήσεις».

Η αλήθεια είναι ότι τα κράτη δαπανούν αυτό το διάστημα πολλά χρήματα για να περιορίσουν τις οικονομικές συνέπειες του κοροναϊού . Θα οδηγήσει αυτό σε πληθωριστικές πιέσεις; «Αυτό δεν το γνωρίζουμε. Όλοι οι οικονομολόγοι είχαν προβλέψει κάτι αντίστοιχο για την εποχή μετά την κρίση του 2008. Και όλοι μας -συμπεριλαμβανομένου εμού- διαψευστήκαμε. Τι θέλω να πω: δεν το γνωρίζουμε. Αλλά με κίνδυνο να γελοιοποιηθώ για δεύτερη φορά σας λέω ότι ο κίνδυνος αυτός υφίσταται».

Πώς όμως αλλάζουν οι κρίσεις την οικονομία; «Το σημαντικότερο είναι […] ο τρόπος αλλαγής της εργασίας. Κλασικό παράδειγμα είναι αυτό που ζούμε τώρα: Home Office (κατ΄οίκον εργασία). Μπορώ κάλλιστα να φανταστώ ότι μεγάλο μέρος της θα παραμείνει. Όλοι οι μεγάλοι πόλεμοι, όλες οι μεγάλες κρίσεις οδήγησαν σε μετατόπιση της παραγωγικής διαδικασίας».

Συνάρτηση χρέους και οικονομικής ανάκαμψης

Ως παραδείγματα των τεράστιων αλλαγών που επέφερε ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος ο ιστορικός αναφέρει την αύξηση της απασχόλησης στις γυναίκες, την αναγνώριση των συνδικάτων αλλά και του 8ωρου. Στο πεδίο αυτό η δεκαετία του 1930 ταυτίστηκε με τη βίαιη προσπάθεια αποδόμησης αυτών των κεκτημένων. Ο δε Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος έφερε, μεταξύ άλλων, τη μαζική βιομηχανική παραγωγή, την αναδυόμενη καταναλωτική κοινωνία αλλά και τη μαζική πρόσβαση στην ανώτερη εκπαίδευση.

Ποιοι είναι όμως οι παράγοντες που βοηθούν στο να εξέλθει κανείς ταχύτερα από μια κρίση; «Κινητήριος δύναμη για την ανάκαμψη μετά από μια κρίση είναι το χρέος. Όταν μια χώρα έχει σχετικά χαμηλό χρέος πριν ξεσπάσει μια κρίση -και συνεπώς περιθώρια δημοσιονομικών ελιγμών- τότε μπορεί να εξέλθει γρηγορότερα και ευκολότερα από την κρίση. Οι χώρες που έχουν υψηλό χρέος, αντίθετα, βρίσκονται αντιμέτωπες μετά το τέλος της κρίσης και με διογκούμενα χρέη. Οι χώρες της νοτίου Ευρώπης προ της κρίσης του 2008 είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα και έτσι θα είναι και αυτή τη φορά».

Η Γερμανία αντίθετα, σύμφωνα με τον ειδικό, βρίσκεται σε πλεονεκτική θέση.

«Με την αμφιλεγόμενη πολιτική των μηδενικών ελλειμμάτων η Γερμανία δεν έχει εξαντλήσει τα πυρομαχικά της και μπορεί τώρα να λάβει εκτεταμένα μέτρα. Υπό αυτή την έννοια η Γερμανία είναι σε πλεονεκτική θέση. Ωστόσο στη Γερμανία το πρόβλημα είναι ότι βρίσκεται σχεδόν περισσότερο από κάθε άλλη μεγάλη οικονομία σε σχέση αλληλεξάρτησης με τους υπόλοιπους. Αυτό σημαίνει ότι χρειαζόμαστε περισσότερο από άλλους το να είναι καλά οι γείτονές μας».