Το έπος της λοιμικής

Δύο κατακλυσμοί αναφέρονται στη μνήμη των λαών. Και ο κατακλυσμός δεν είναι μόνο μια πλημμύρα, είναι και τα επιπλέοντα πτώματα και η μόλυνση από τη σήψη των πτωμάτων και ως εκ τούτου μια λοιμική. Η μνήμη των λαών διασώζει την πλήρη ερήμωση από τη ζωή και τη σωτηρία και την αναγέννηση της ανθρωπότητας. Το ζεύγος Δευκαλίων – Πύρρα, φεύγοντας, έριχναν πίσω τους πέτρες που γεννούσαν τους «σπαρτούς». Η Παλαιά Διαθήκη αναφέρεται στις επτά πληγές του Φαραώ και τη σωτηρία που προσέφερε ο αιχμάλωτος εβραίος Ιωσήφ. Αλλά και ο «μύθος» της Κιβωτού είναι η διάσωση αντιπροσωπευτικής «μαγιάς» της ανθρωπότητας, αφού ο Νώε, αμαρτωλός ο ίδιος, γύρισε την πλάτη στον αμαρτωλό λαό του και εγκαινίασε μια νέα ανθρωπότητα.

Στο ινδικό έπος Μαχαμπχαράτα περιγράφεται πανδημία, όπως και στο φινλανδικό Καχεβάλα. Λαϊκές αφηγήσεις και στην Αφρική (μια από αυτές αξιοποίησε ο Χεμινγουέι) και στη Νότιο Αμερική, στα απέραντα δάση της Βραζιλίας, όπου αποδεκατίστηκαν λαοί, είναι τραυματικές εμπειρίες του πολιτισμού και, συχνά, εξαιτίας του. Στον «Οιδίποδα Τύραννο», γραμμένο και παιγμένο μέσα στον Πελοποννησιακό Πόλεμο, απηχούνται υφολογικά το τρομερό θανατικό που έσπειρε ο Απόλλων στην Τροία και, συνάμα, πραγματολογικά τα γεγονότα με τον λοιμό της Αττικής που καταγράφει ο Θουκυδίδης που ασθένησε. Η ευρωπαϊκή λογοτεχνία, με τρόπο συγκλονιστικό, αφηγήθηκε πανδημίες, χολέρες, πανώλες, λέπρες, ελονοσίες, φυματιώσεις, τύφους και γρίπες (η ασιατική ξεκλήρισε γενιές γενιές – η μητέρα της μητέρας μου γέννησε δώδεκα παιδιά και της πήρε η γρίπη τα έξι) και, πρόσφατα, το AIDS ερήμωσε χωριά στην Αφρική. Ολες αυτές τις εμπειρίες των λαών κατέγραψαν οι αυτόπτες μάρτυρες, καλόγεροι (στις περίφημες «θύμησες», ημερολόγια γραμμένα στα ψαλτήρια), οι ιστορικοί, οι χρονογράφοι και, βέβαια, οι πεζογράφοι και οι ποιητές, οι ζωγράφοι (ένας αριστουργηματικός πίνακας του Λούκας Γκράναχ) και τα λαϊκά τραγούδια των λαών. Ενα από τα αριστουργήματα της ελληνικής δημοτικής παράδοσης είναι του «Νεκρού αδελφού», όπου η μητέρα έχασε τους «εννιά της γιους» και ο νεκρός γιος φέρνει την ξενιτεμένη αδελφή στην έρημη μάνα.

Το «Δεκαήμερο» του Βοκάκιου είναι οι εκατό αφηγήσεις (δέκα σε δέκα μέρες) που επινοούν έγκλειστοι Ιταλοί σε απομονωμένο πύργο, ενώ έξω μαίνεται η χολέρα. Ο Πούσκιν γράφει ιστορίες που επίσης λένε έγκλειστοι Ρώσοι σε χωριό, ενώ θερίζει η πανούκλα. Ο Καμύ στην «Πανούκλα», το αριστούργημά του, περιγράφει την αρρώστια των σωμάτων,

αλλά και της πολιτικής, με βάση τις εμπειρίες του στο Αλγέρι. Ο έξοχος έλληνας πεζογράφος Αμποτ, στο έξοχο μυθιστόρημά του «Γη και νερό», μιλάει για την εξέγερση των λεπρών της Σπιναλόγκας. Στη Σπιναλόγκα αναφέρεται και το θαυμάσιο μυθιστόρημα «Το νησί» της Χίσλοπ που έγινε και έξοχο σήριαλ. Χωρίς να εξαντλώ το θέμα, θα τελειώσω με το αριστούργημα του Βισκόντι «Θάνατος στη Βενετία», μεταφορά στο σινεμά του διάσημου πεζού του Τόμας Μαν.