Οταν πριν από χρόνια η διάσημη ανθρωπολόγος Margaret Mead ρωτήθηκε από έναν φοιτητή της ποιο είναι το αρχαιότερο σημάδι πολιτισμού στον κόσμο, όλοι περίμεναν να ακούσουν «ένας αυτοσχέδιος γάντζος για ψάρεμα» ή «κάποιο εργαλείο». Ομως η Mead απάντησε: «Ενα ανθρώπινο οστό, ηλικίας 15.000 ετών, το οποίο είχε σπάσει και το είχαν ξανακολλήσει για να θεραπευτεί. Στο ζωικό βασίλειο όταν σπας το πόδι σου, πεθαίνεις. Γίνεσαι βορά στα θηρία που παραμονεύουν. (…) Το σημείο που αρχίζει ο πολιτισμός είναι η βοήθεια σε κάποιον που έχει ανάγκη…».

Αρκετές δεκαετίες μετά, η λαίλαπα που βιώνει ο πλανήτης θέτει εν αμφιβόλω την πυραμίδα των αξιών μας. Φέρνει τις κοινωνίες αντιμέτωπες με τις επιλογές που έκαναν «εν καιρώ ειρήνης». Και τους υποβάλλει αμείλικτα ερωτήματα: Πόσο κοστολογείται η ανθρώπινη ζωή τη στιγμή της κρίσης; Στον Ισημερινό της Λατινικής Αμερικής πτώματα στοιβάζονται επί ημέρες παρατημένα στους δρόμους, χωρίς κανείς να τα πλησιάζει.

Σε χώρες που φλερτάρουν με την ανοσία της αγέλης, ηλικιωμένοι και ευπαθείς ομάδες γίνονται «βαρίδια» ή εν δυνάμει θυσίασμα για ένα αορίστως «γενικό καλό» ενώ στην υπερδύναμη της Δύσης ένας πλοίαρχος του Πολεμικού Ναυτικού ζητά ασπίδα προστασίας για τους ναύτες του εν μέσω σοβαρής υγειονομικής απειλής και καθαιρείται με συνοπτικές διαδικασίες. Την ίδια στιγμή, «προηγμένες» χώρες επιλέγουν με λίστες ποιος είναι χρήσιμος να ζήσει και ποιος θα πεθάνει, με εντυπωσιακότερο παράδειγμα την Πολιτεία της Αλαμπάμα στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, όπου – παλαιότερη αλλά ισχύουσα – οδηγία υποδεικνύει πως εν μέσω πανδημίας θα αποκλείονται από την παροχή αναπνευστήρα άτομα με νοητική υστέρηση και καρκινοπαθείς…

Στις 24 Μαρτίου του 2020 τον γύρο του Διαδικτύο έκανε η είδηση για έναν 17χρονο έφηβο από το Λος Αντζελες που έχασε τη ζωή του – εξαιτίας του Covid-19 – αφού του αρνήθηκαν τη νοσηλεία σε τοπικό νοσοκομείο επειδή ήταν ανασφάλιστος.
Στην Ευρώπη, ο πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου παραδεχόταν με τον πιο ωμό τρόπο στα μέσα Μαρτίου: «Πρέπει να είμαι ειλικρινής, περισσότερες, πολύ περισσότερες οικογένειες θα χάσουν τους αγαπημένους τους πριν την ώρα τους» ενώ σύμβουλοί του εξηγούσαν εμμέσως πως προτάσσουν μια αδιατάραχτη οικονομία, ακόμη κι αν αυτό σημαίνει απώλεια ανθρώπων που θα μπορούσαν να είχαν σωθεί. Το σχήμα είναι απλό: Ο αδύναμος δεν έχει λόγο να ζει, ο δυνατός θα επιβιώσει γιατί πάνω σε αυτόν θα στηριχθεί η επόμενη μέρα. Θεωρίες που οδηγούν την ανθρωπότητα σε σκοτεινές εποχές που άφησε πίσω της έχοντας πληρώσει βαρύ φόρο αίματος.

Ιεράρχηση ασθενών

Κάποιες φορές η επιλογή γίνεται από ανάγκη: Συνέβη στην Ιταλία – λόγω της τρομερής επιβάρυνσης του δημόσιου συστήματος υγείας που απεδείχθη ανεπαρκές για την κρίση – αλλά και στην Ισπανία για τους ίδιους λόγους. Η λέξη triage, που χρησιμοποιείται διεθνώς για την ιεράρχηση των ασθενών που θα βοηθηθούν έναντι άλλων, λένε ότι έχει τις απαρχές της στον 19ο αιώνα, τότε που ο Dominique Jean Larrey, ο δυναμικός χειρουργός της στρατιάς του Ναπολέοντα, έπρεπε να επιλέξει ποιοι στρατιώτες ήταν χρησιμότερο να σωθούν. Ομως τότε ήταν πόλεμος. Τώρα όχι. Αυτή τη διαφορά προσπάθησε να εξηγήσει στους ανωτέρους του ο Brett Crozier, ο κυβερνήτης του αεροπλανοφόρου «Ρούζβελτ», όταν απηύθυνε έκκληση σε δραματικό τόνο ζητώντας να απομακρυνθούν από το σκάφος του δεκάδες ναύτες που είχαν προσβληθεί από τον ιό: «Δεν βρισκόμαστε σε πόλεμο.

Δεν υπάρχει κανένας λόγος να πεθάνουν οι ναύτες» είπε. Κρίνοντας ότι ο Crozier δεν συμπεριφέρθηκε ως σωστός στρατιώτης, το Πεντάγωνο, με τη στήριξη της αμερικανικής κυβέρνησης, τον έπαυσε από τα καθήκοντά του.
Σε αυτήν την κούρσα του θανάτου δεν ξεκινούν όλοι από την ίδια αφετηρία.

Στη Ρωσία αρκετοί είναι εκείνοι που ζητούν την απελευθέρωση φυλακισμένων κάνοντας λόγο για θανατική καταδίκη – καθώς στη φυλακή η κοινωνική απομόνωση δεν υφίσταται ως επιλογή. Για τους αστέγους του πλανήτη που δεν μπορούν να μείνουν σπίτι, για κάθε απόκληρο της κοινωνίας, η αξία της ζωής απομειώνεται με ραγδαίους ρυθμούς. Είναι ενδεικτικές οι δηλώσεις της Αlisson Arwady, γενικής επιθεωρήτριας Υγείας στο Σικάγο, σύμφωνα με την οποία το 30% των κατοίκων της πόλης είναι Αφροαμερικανοί, όμως αυτοί αποτελούν το 72% όσων πεθαίνουν από Covid-19 στα νοσοκομεία ή και στα σπίτια τους…

Το μέλλον

Κάποιοι αισιοδοξούν ότι από τα κοσμοϊστορικά γεγονότα που βιώνουμε τις τελευταίες εβδομάδες παίρνουμε μαθήματα ζωής, εχέγγυα για το μέλλον. Αλλοι πιστεύουν πως μένουμε βαθιά ανέγγιχτοι από το ανθρώπινο δράμα.

Τα γεγονότα δείχνουν ότι καμία απάντηση δεν είναι δεδομένη. Τουλάχιστον όχι μέχρι να αρθρώσουν λόγο εκείνοι που πλήττονται ουσιαστικά: Με δεκάδες χιλιάδες πτώματα στην Ευρώπη οι υπουργοί Οικονομικών που συμμετείχαν στο Eurogroup της περασμένης εβδομάδας αποδύθηκαν σε μια τιτάνια σύγκρουση – για τα δεδομένα της Ενωσης – διαφωνώντας ως προς τη χρηματική ενίσχυση που θα διατεθεί για να επουλωθούν οι πληγές από τον κορωνοϊό και για το αν αυτή η παροχή θα συνοδεύεται από κάποιο Μνημόνιο που θα πληρώσουν οι λαοί που δεινοπάθησαν. Ακούγεται παράδοξο. Αλλά δεν είναι.

Γιατί «Η ζωή ενός ανθρώπινου πλάσματος αξίζει ένα εκατομμύριο φορές περισσότερο από την περιουσία του πλουσιότερου ανθρώπου στη γη», όμως αυτό το είπε ένας αργεντινός γιατρός, που γεννήθηκε πριν από 92 χρόνια και πέθανε ενώ αγωνιζόταν για τον άνθρωπο…

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ ΝΕΑ

Headlines