Αρθρο του Γιώργου Λαγαρία*

Ο κόσμος έχει αλλάξει δραματικά από τα τέλη του Φεβρουαρίου με την κυριολεκτική σημασία του όρου. Δεδομένου ότι ο ιός δεν είχε πολύ υψηλό ποσοστό θνησιμότητας (2% – 3%), οι δυτικές φιλελεύθερες δημοκρατίες, ζύγισαν τις επιπτώσεις που θα είχε η απώλεια ζωής κατά κύριο λόγο όσων ήταν άνω των 60 ετών και του οικονομικού κόστους που θα είχε ένα lockdown και αποφάσισαν ότι προτεραιότητα έχει η προστασία των πολιτών.

Οι οικονομολόγοι διέκοψαν όλες τις έκτακτες κυβερνητικές συναντήσεις και ανέλαβαν οι επιδημιολόγοι, ως εμπειρογνώμονες. Αυτό που ακολούθησε ήταν πρωτοφανές. Έκλεισαν όλα τα καταστήματα, τα σχολεία και πάγωσε κάθε είδους οικονομική δραστηριότητα εκτός από τα σούπερ-μάρκετ, τις εγκαταστάσεις που σχετίζονται με την παροχή τροφίμων και τις υπηρεσίες υγειονομικής περίθαλψης. Lockdowns και απαγόρευση της κυκλοφορίας είναι καταστάσεις που δεν έχουν παρατηρηθεί ούτε σε περίοδο πολέμου. Επεκτάθηκαν οι περιορισμοί και διακόπηκαν όλα τα ταξίδια σε διεθνές και σε εθνικό επίπεδο ενώ έχουν σταματήσει οι περισσότερες μορφές εμπορίου.

Οι πολυσύχναστοι εμπορικοί δρόμοι είναι πλέον άδειοι. Οι υπάλληλοι γραφείου ακόμα και οι τηλεοπτικοί παρουσιαστές, τώρα εργάζονται εξ’ αποστάσεως. Την ίδια στιγμή, οι άνθρωποι κατακλύζονται καθημερινά από εικόνες και πλάνα από την  Ιταλία και την Ισπανία με φέρετρα και κηδείες χωρίς κόσμο. Τα υπάρχοντα συστήματα υγειονομικής περίθαλψης αδυνατούν να ανταποκριθούν στον ολοένα και αυξανόμενο αριθμό κρουσμάτων που χρειάζονται θεραπεία ενώ η ιατρική περίθαλψη για άλλες καταστάσεις έκτακτης ανάγκης έχει περάσει σε δεύτερο επίπεδο.

Οι Αγορές

Ενώ λοιπόν συμβαίνουν όλα τα παραπάνω, συνεχίζει παράλληλα η πτώση των χρηματιστηριακών αγορών οι οποίες έχουν σημειώσει πτώση της τάξης του 25% – 30%. Τα παγκόσμια χρηματιστήρια από το τέλος του Φεβρουαρίου σπάνε καθημερινά ρεκόρ. Η S&P 500 γνώρισε τις δύο χειρότερες ημέρες μετά τη Μαύρη Δευτέρα του 1987 αλλά και την καλύτερη μέρα από το 1933, καθώς οι αλγοριθμικές συναλλαγές επιδεινώνουν την αστάθεια. Τα αποθέματα μικρού κεφαλαίου πιέζονται πολύ καθώς είναι ομόλογα υψηλών αποδόσεων και οι επιχειρήσεις που επενδυτές σκέφτονται να επενδύσουν, ενδέχεται να έχουν πρόβλημα ρευστότητας. Τα πιστωτικά περιθώρια έχουν διευρυνθεί σημαντικά τόσο για τα εταιρικά ομόλογα επενδυτικού βαθμού όσο και για τα ομόλογα υψηλής απόδοσης.

Μέχρι και η αγορά κρατικών ομολόγων επηρεάστηκε σε μεγάλο βαθμό, καθώς οι αποδόσεις στην αρχή έπεφταν όπως ήταν λογικό κατά τη διάρκεια μιας κρίσης, αλλά σύντομα άρχισαν να αυξάνονται καθώς οι επενδυτές πουλούσαν σε οποιονδήποτε και σε οποιαδήποτε τιμή προκειμένου να εκπληρώσουν τις υποχρεώσεις τους. Τα οικονομικά στοιχεία φανερώνουν ένα είδος καρδιακής προσβολής, κυρίως στον τομέα των Υπηρεσιών, που αποτελεί το 60% – 80% των οικονομιών της Δύσης και υποδηλώνει μια μεγάλη άνοδο της ανεργίας, ειδικά στις ΗΠΑ. Οι προκαταρκτικοί δείκτες που αποτελούν γενικά μια αξιόπιστη χαρτογράφηση της οικονομικής δραστηριότητας, βλέπουν μία πτώση ρεκόρ της οικονομικής δραστηριότητας στην Ευρωζώνη.

Οι κυβερνήσεις και οι κεντρικές τράπεζες, έχουν προβεί παγκοσμίως μια σειρά από μέτρα οικονομικών κινήτρων για την αντιμετώπιση του σοκ που έχει υποστεί η οικονομία, όπως για παράδειγμα το πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης, τα μηδενικά επιτόκια, η ρήτρα διατήρησης των θέσεων εργασίας, η αναβολή φόρων και η μείωση ενοικίου και πολλά άλλα μέτρα για να αντιμετωπιστεί η κατάρρευση των επιχειρήσεων που έχουν προβλήματα με τις ταμειακές τους ροές. Η Τράπεζα της Αγγλίας, έκοψε τα επιτόκια στον 0.1% και άνοιξε πρόγραμμα QE, ενώ η Βρετανική κυβέρνηση ανακοίνωσε ένα πλάνο εγγυήσεων £330B για τις επιχειρήσεις και £20B για τα νοικοκυριά. Ο Λευκός Οίκος ανακοίνωσε ένα πλάνο $2Τ για να αντιμετωπίσει τις επιδράσεις του ιού, περιλαμβάνοντας επιταγές κατευθείαν στους πολίτες (helicopter money), με τους ιδιώτες να λαμβάνουν $1200 έκπτωση φόρων και τα ζευγάρια $2.400. Η FED ακολούθησε, αίροντας όρια σε τραπεζικά δάνεια, αγορές εταιρικού χρέους και ομολόγων και κάνοντας λογιστικές αλλαγές.

Η Ισπανία ανακοίνωσε ένα πακέτο €200δις, και η Γερμανία €150δις, μαζί με σημαντικό άνοιγμα πιστωτικών ορίων. Η ΕΚΤ πρόσθεσε αγορές στο QE ύψους €750δις κρατικού και εταιρικού χρέους για να διατηρήσει την ρευστότητα, ενώ προχθές η Ευρωπαϊκή Ένωση ανακοίνωσε ένα πακέτο ύψους €540δις.

Η εξέλιξη του ιού

Οι αγορές ακολουθούν τη θνησιμότητα, λαμβάνοντας υπόψιν ότι τα δεδομένα είναι πιο αξιόπιστα από τα «επιβεβαιωμένα κρούσματα», δεδομένης της έλλειψης των τεστ διάγνωσης του κορωνοϊού, ιδίως στη Δύση. Η ιταλική θνησιμότητα ξεπέρασε εκείνη της Κίνας όπως και η Ισπανία. Η Γαλλία, η Ολλανδία, η Ελβετία, το Ηνωμένο Βασίλειο και οι ΗΠΑ παρατηρούν μια αύξηση σε θανάτους. Το μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης βρίσκεται σε καραντίνα, ενώ το Ηνωμένο Βασίλειο, όπως άλλες χώρες και μερικά αμερικανικά κράτη δήλωσαν απαγόρευση της κυκλοφορίας.

Καλά νέα για να επικεντρωθούμε: Η ιταλική θνησιμότητα θα μπορούσε να έχει φτάσει στο ανώτατο σημείο, ενώ οι κινεζικές αρχές αποφάσισαν να αναστείλουν τον περιορισμό κυκλοφορίας στην Ουχάν, μετά από περισσότερο από δύο μήνες, καθώς δεν προέκυψαν νέα κρούσματα σε σχεδόν μια εβδομάδα. Κατόπιν τούτου, μερικά περιστατικά στην Χουμπέι ανησυχούσαν τις αρχές, καθώς θα μπορούσε να σημειωθεί μια σημαντική εξάπλωση του ιού λόγω της εφαρμογής χαλαρών μέτρων.

Πώς αυτό σχετίζεται με το παρελθόν;

“Αυτή τη φορά είναι διαφορετική”: μια φράση η οποία συνήθως προκαλεί ανάθεμα για όσους τολμούν να το εκφράσουν, παρόλα αυτά περιγράφει καταλλήλως την ιδιαίτερη δυσκολία μας. Κατά την πρώτη τριμηνιαία πρόβλεψη του τρέχοντος έτους, αναρωτηθήκαμε ποιο χρονικό περιθώριο θα ήταν αρκετό για να σπάσει έναν 11ετή κύκλο επέκτασης, που υποστηρίζεται από τη συνεχή καταστολή των κινδύνων από την κεντρική τράπεζα. Γράψαμε: «Ωστόσο, καθώς ο χρόνος περνάει, υποψιαζόμαστε  ότι αυτό που μπορεί να υπερισχύσει της πίστης στην ικανότητα των κεντρικών τραπεζών να αναλαμβάνουν κινδύνους, θα είναι μια συμβολή ορισμένων από τους (περιγραφόμενους) ανωτέρω κινδύνους, που ενδεχομένως προκλήθηκαν από “γεγονότα “ μαύρου κύκνου » .

Λιγότερο από τρεις μήνες αργότερα, αυτό που αντιμετωπίζουμε τώρα είναι ο απόλυτος «μαύρος κύκνος». Ποτέ από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου οι επιχειρήσεις δεν υπέστησαν τόσο απότομο σοκ στην κατανάλωση.

Σε μια ιστορία τουλάχιστον 11 μεγάλων περιόδων ύφεσης από τότε, αυτή είναι η μόνη περίοδος όπου το σοκ είναι εξωγενούς φύσης, δηλαδή δεν συνδέεται με κάποια κρίση εμπιστοσύνης που συνήθως συνοδεύει έναν επιχειρηματικό κύκλο. Αυτό που σταμάτησε το κύκλο επέκτασης είναι ένα μη κυκλικό σοκ, ένα λεγόμενο συμβάν «μαύρου κύκνου» που δεν έχει καμία σχέση με τον συνήθη κύκλο ανόδου και αποτυχίας.

Στο παρελθόν, οι «μαύροι κύκνοι» αποτελούσαν ουσιαστικά συνέπειες από πρώην προβλέψιμα προβλήματα, καταλύοντας μια διαδρομή στην αγορά στο τέλος του κύκλου. H Lehman Brothers, για παράδειγμα, ήταν θύμα ενός πιστωτικού κύκλου που είχε παγώσει σχεδόν ένα χρόνο. Αυτό που ήταν απροσδόκητο ήταν η αδυναμία του κράτους να την σώσει, γεγονός που πυροδότησε τους φόβους και άλλων Εταιριών (όπως η AIG, Fannie Mae, Freddie Mac κ.λ.π.) οι οποίες καταρρεύσαν επίσης.

Αντιθέτως, η απειλή του κορωνοϊού είναι μοναδική, με την έννοια ότι, χωρίς προηγούμενη προειδοποίηση, έχει προκαλέσει μια άνευ προηγουμένου οικονομική διακοπή λειτουργίας και την ταχύτερη πτώση των παγκόσμιων χρηματιστηριακών αγορών στην ιστορία. Αναδρομικά, φαίνεται αισιόδοξο να πιστεύουμε ότι δεν θα εξαπλωθεί σε άλλες ηπείρους. Ωστόσο, η προηγούμενη εμπειρία με τον κορωνοϊό SARS, ο οποίος περιορίστηκε στην Κίνα και την γρίπη H1N1, για την οποία πραγματοποιήθηκε μια γρήγορη εξέλιξη της θεραπείας (Tamiflu), χωρίς παράλληλα να είναι τόσο θανατηφόρα , καθώς και οι κινεζικές αναφορές ότι ο κορωνοϊός Covid-19 δεν είχε εξαπλωθεί σε άλλα μέρη εκτός της Κίνας, έδωσε στους επενδυτές λόγους να πιστεύουν ότι η ζωή στο δυτικό ημισφαίριο θα συνεχίσει κανονικά.

Τι σημαίνει αυτό για τους επενδυτές;

Δεδομένου ότι δεν έχουμε ιστορικό προηγούμενο για μια τέτοια απότομη διακοπή της οικονομικής δραστηριότητας, είναι πολύ δύσκολο να καταλήξουμε σε αναλογίες. Αυτό σημαίνει ότι ανεξάρτητα από το ποια είναι τα κίνητρα αντιμετώπισης τα οποία θα υιοθετηθούν, οι επενδυτές πρέπει να κάνουν υποθέσεις σχετικά με την αποτελεσματικότητά τους. Επιπλέον, προηγούμενοι ιστορικοί δείκτες που σχετίζονται με τις αποτιμήσεις, όπως Price/ Earnings, Price/ Book Value, Price/ Cash Flows, EV/ ΕBITDA ή τα τεχνικά επίπεδα στους χρηματιστηριακούς δείκτες, μπορούν να χρησιμεύσουν ως ένας οδηγός ψυχολογίας ως προς το πότε οι επενδυτές ενδέχεται να μπουν  στον πειρασμό να αναστρέψουν τον κίνδυνο, θεωρώντας ότι τα περιουσιακά στοιχεία «αποτιμώνται πολύ χαμηλά», αλλά δεν θα  μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι θα μας πουν αρκετά για την τροχιά ή το χρονοδιάγραμμα της ανάκαμψης.

Από την άλλη, δεδομένου ότι πρόκειται για κρίση στον τομέα της  υγείας,  είναι προφανές ότι οι  επενδυτές θα εξετάσουν δείκτες που σχετίζονται περισσότερο με την υγεία. Ενώ αυτό είναι φαινομενικά «έξω από τα κυβικά μας», παρόλα αυτά στις πρώτες ημέρες της κρίσης, οι αγορές φάνηκαν να ανταποκρίνονται στις ειδήσεις που αναφέρονταν σε  πιθανές θεραπείες.

Έχουμε εντοπίσει τέσσερις πιθανούς καταλύτες σχετιζόμενους με την υγεία, οι οποίοι θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε μια ανάκαμψη της αγοράς, η οποία θα μπορούσε να χαρακτηριστεί από βραχυπρόθεσμη έως και  μακροπρόθεσμη.

1.    Ανάπτυξη ενός γρήγορου και φτηνού τεστ διάγνωσης. Η έκταση μιας τέτοιας δοκιμής θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια ταχύτερη επιστροφή στην οικονομική κανονικότητα. Το μεγάλο πρόβλημα με τον κορωνοϊό είναι ότι είναι πολύ δύσκολο να γνωρίζουμε πότε κάποιος είναι μολυσματικός, καθώς η περίοδος επώασης είναι μεγάλη και μπορεί  επίσης να είναι ασυμπτωματική. Η γνώση ότι κάποιος φέρει ή μη τον ιό θα έπρεπε να έρθει από ένα κεντρικό σύστημα προειδοποίησης δεδομένων, όπως στη Νότια Κορέα, το οποίο εγγυάται ότι όσοι διαγνώστηκαν θετικοί θα τηρούν την καραντίνα. Η λύση έχει ελαττώματα (ουσιαστικά αφορά τη  δημιουργία ενός αστυνομικού κράτους καθώς και την πιθανότητα διάδοσης από εκείνους που βρίσκονται κοντά σε έναν φορέα  και δεν έχουν εντοπιστεί ως φορείς) αλλά θα μπορούσε να βοηθήσει.

2.    Φυσική εξομάλυνση των καμπυλών. Αυτό μπορεί να συμβεί εξαιτίας των μέτρων που έχουν ήδη ληφθεί για την «κοινωνική απομάκρυνση» ή πιθανώς την άφιξη της άνοιξης, καθώς ο καιρός μπορεί να αποτελέσει παράγοντα μη εξάπλωσης της νόσου. Το πρόβλημα με αυτή τη λύση είναι ότι, παρά το γεγονός ότι επιτρέπει μια χαλάρωση της κοινωνικής αποστασιοποίησης, εξακολουθεί να απαιτείται από τις χώρες να κρατήσουν τα σύνορά τους κλειστά

3.    Ανάπτυξη πρωτοκόλλου θεραπείας. Τη στιγμή της συγγραφής, πολλά, κυρίως εγκεκριμένα φάρμακα ή συνδυασμοί ελέγχθηκαν εκτενώς για την ανάπτυξη ενός πρωτοκόλλου. Ενώ αυτό θα απαιτούσε ακόμη κάποια μέτρα κοινωνικής απομάκρυνσης, οι ταχύτερες θεραπείες θα μπορούσαν να μετριάσουν την πίεση που ασκείται στα συστήματα υγειονομικής περίθαλψης και να επιστρέψουν στην οικονομική ομαλότητα.

4.    Εμβολιασμός. Ο μόνος τρόπος με τον οποίο μπορεί να τελειώσει μια πανδημία είναι ο εμβολιασμός. Ακόμα και τότε μπορεί να επανεμφανιστεί σε ορισμένα μέρη του πλανήτη (όπως ιλαρά ή πολιομυελίτιδα) αλλά θα γίνει ένα τακτικό εμβόλιο για τις ανεπτυγμένες κοινωνίες. Ωστόσο, αυτή είναι και η πλέον χρονοβόρα λύση, και η πιθανότητα να αναπτυχθεί μία, πριν οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην οικονομία και τα πολιτικά μας συστήματα υπερτερούν του τρέχοντος κόστους στις ανθρώπινες ζωές, είναι ελάχιστη.

Έτσι, χωρίς να είμαστε ειδικοί για το θέμα αυτό, πιστεύουμε ότι θα επιτευχθεί ένα σημείο ανατροπής όταν οι κυβερνήσεις, ειδικά οι εκλεγμένες κυβερνήσεις, θα αρχίσουν να ακούνε τους οικονομολόγους περισσότερο από ό,τι συμβουλεύονται σήμερα τους επιδημιολόγους. Αυτό θα προέλθει με την επικράτηση των λύσεων που αφορούν στην ανάπτυξη πρωτοκόλλου θεραπείας και τον εμβολιασμό, καθώς η ανάπτυξη ενός εμβολίου μπορεί να διαρκέσει πολύ περισσότερο από όσο διάστημα μπορούν οι  οικονομίες να αντέξουν το πλήγμα που έχουν υποστεί.

Πως θα επηρεαστεί η παγκόσμια οικονομία;

Η παγκόσμια οικονομία έχει τεθεί σε έντονη συρρίκνωση (1 τρίμηνο αρνητικού ΑΕΠ) ή σε τεχνική ύφεση (2 τρίμηνα αρνητικού ΑΕΠ). Οι οικονομολόγοι δεν δουλεύουν πλέον με το κριτήριο SARS για να κατανοήσουν το οικονομικό αντίκτυπο, αλλά με το κριτήριο Lehman. Αυτό που  έχει όμως  την μεγαλύτερη σημασία είναι το βάθος της συρρίκνωσης. Δεδομένου ότι το γεγονός είναι πρωτοφανές στη σύγχρονη οικονομική ιστορία, εκτιμήσεις ως προς το πόσο σημαντική θα είναι η ύφεση της οικονομίας είναι πολύ ευρείες.

Η Oxford Economics («The Economic Cost of Coronavirus Lockdowns», Slater, 25 Μαρτίου 2020) υποδηλώνει ότι το κόστος εγκλεισμού των 12 εβδομάδων θα  αποτελούσε πτώση της κατανάλωσης για το πρώτο τρίμηνο  σε ποσοστό που θα ανερχόταν  από 18% έως 32%. Δεδομένου ότι η μέση δυτική οικονομία εξαρτάται από την κατανάλωση σε ποσοστό 80%, αυτό θα ήταν ανάλογο με την πτώση του ΑΕΠ κατά 14% -25%.

Σύμφωνα με την JP Morgan, «η οικονομία των Η.Π.Α. αναμένεται να συρρικνωθεί κατά 14% το δεύτερο τρίμηνο, μετά από μια συρρίκνωση 4% του πρώτου τριμήνου, πριν ανακάμψει σε 8% και 4% στο τρίτο και τέταρτο τρίμηνο. Το ΑΕΠ της ευρωζώνης θα υποστεί ακόμα πιο βαθιά συρρίκνωση, με διψήφια πτώση κατά 15% και 22% το πρώτο και δεύτερο τρίμηνο, πριν ανακάμψει κατά 45% και 3,5% το τρίτο και τέταρτο τρίμηνο αντιστοίχως.

Η Capital Economics προβλέπει σημαντική μείωση της οικονομικής δραστηριότητας. “Περνώντας σε πολλούς κλάδους και προκαλώντας σημαντικές πτώσεις στη δραστηριότητα αυτών,  καθώς  η  δραστηριότητα στους κλάδους αυτούς θα μπορούσε να είναι σχεδόν ανύπαρκτη για μερικούς μήνες (όπως αερομεταφορές, καταλύματα, εστιατόρια, τέχνες και ψυχαγωγία), ενώ άλλοι κλάδοι θα μπορούσαν να μείνουν αμετάβλητοι. Είναι ανησυχητικά εύκολο να φθάσουμε σε πτώση του ΑΕΠ για το σύνολο της οικονομίας του Ηνωμένου Βασιλείου,  σε ποσοστό 10% από το 2ο στο 3ο τρίμηνο  και σε ποσοστό από έως 20% από το 3ο στο 4ο τρίμηνο. Η οικονομική δραστηριότητα των ΗΠΑ προβλέπεται να μειωθεί κατά 10% -15% για το 2ο τρίμηνο, σημειώνοντας παρόμοιο ρυθμό με την  οικονομική δραστηριότητας της Κίνας.

Κρίση ή Σοκ;

Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης αναπαράγουν την οικονομική αναταραχή «Η παγκόσμια κρίση του κορωνοϊού», μετά την «Παγκόσμια Οικονομική Κρίση» του 2008. Ωστόσο, δεν είμαστε ακόμα βέβαιοι ότι η «κρίση» είναι η σωστή λέξη. Συνήθως η «κρίση» είναι μια πίστη στο σύστημα, αλλάζοντας τον τρόπο συμπεριφοράς των καταναλωτών. Το αν αυτό θα συμβεί σε αυτή την κατάσταση είναι θέμα χρόνου. Το μέγεθος της οικονομικής ύφεσης και, κυρίως, των αλλαγών που θα επιφέρει στην παγκόσμια οικονομική και γεωπολιτική εικόνα, θα εξαρτηθεί από το πότε θα λήξει. Όσο παρατείνεται το τέλος των μέτρων «κοινωνικής απομάκρυνσης», τόσο μεγαλύτερες είναι οι συνέπειές της. Αυτό που αντιμετωπίζουμε μπορεί να είναι μια «Κρίση», αλλά μπορεί επίσης να είναι ένα “Σοκ». Είναι (πιθανότατα) δεδομένο ότι η πανδημία του κορωνοϊού έχει ημερομηνία λήξης. Τα καλύτερα επιστημονικά μυαλά και ένα άνευ προηγουμένου σύνολο πόρων έχουν δαπανηθεί για την καταπολέμησή του. Τα εποχιακά χαρακτηριστικά του ιού υποδεικνύουν ακόμη και την πιθανότητα να διαταραχθεί το πρώτο κύμα λόγω περιβαλλοντικών παραγόντων, δίνοντας στην ανθρωπότητα αρκετό χρόνο για να προετοιμαστεί. Έτσι, από ιατρική άποψη, δεν γνωρίζουμε πόσο καιρό η ιατρική κατάσταση θα ασκεί πίεση στην οικονομία. Ωστόσο, αυτό που γνωρίζουμε, είναι ότι μια ύφεση είναι αναπόφευκτη. Όμως, καθώς δεν πρόκειται για ύφεση λόγω απώλειας πίστης, δηλαδή διαφορετική από τον συνήθη επιχειρηματικό κύκλο της άνθησης και της αποτυχίας, και δεδομένου του ασυνήθιστου νομισματικού και δημοσιονομικού ερεθίσματος για την αντιμετώπιση του προβλήματος, το ερώτημα είναι πως θα μοιάζει το σχήμα της ανάκαμψης. Υπάρχουν τρία πιθανά σχήματα που μπορεί να πάρει η ανάκαμψη:

Ανάκαμψη σχήματος V: Η ανάκαμψη σχήματος «V» είναι μια γρήγορη ανάκαμψη, παρόμοια με την κρίση SARS το 2003. Όσο ταχύτερος είναι ο  «περιορισμός», τόσο πιο γρήγορα θα έρθει η ανάκαμψη.

Ανάκαμψη σχήματος U: Η ανάκαμψη σχήματος «U» είναι μια μακρύτερη και βαθύτερη ύφεση, αλλά μια ενδεχόμενη και σταδιακή επιστροφή στην ανάπτυξη. Για να γίνει αυτό το σενάριο, ο «περιορισμός» θα πρέπει να διαρκέσει περισσότερο από ένα ή δύο μήνες, γεγονός που πιθανώς προκαλεί επιπτώσεις δεύτερου κύματος, παρατείνοντας την ύφεση. Τέτοιες επιπτώσεις θα ήταν η απότομη άνοδος των εταιρικών πτωχεύσεων, οι περαιτέρω πιέσεις στο ευρώ ή η διακοπή των αλυσίδων εφοδιασμού και η σημαντική υποδομή για τις χώρες που πλήττονται περισσότερο.

Ανάκτηση σχήματος L: Η αποκαλούμενη ανάκαμψη της Ελλάδας. Σε αυτό το σενάριο, οι συνέπειες της κρίσης είναι τόσο έντονες που μειώνουν για πάντα τον μακροπρόθεσμο ρυθμό ανάπτυξης της οικονομίας. Σε αυτό το σενάριο, οι σοβαρές επιπτώσεις δεύτερου και τρίτου κύματος έχουν εξελιχθεί και συνεχίζουν να επηρεάζουν την οικονομία μακροπρόθεσμα.

Θα μετατραπεί η ύφεση σε μια οικονομική κατάθλιψη;

Οι υφέσεις καθορίζονται και χαρακτηρίζονται από την έλλειψη πρωτοβουλίας για επένδυση ή κατανάλωση. Εάν το επεισόδιο δεν είναι μακράς διαρκείας και οι αρχές είναι πολύ προσεκτικές με τις υπερδυνάμεις που έχουν αποφασίσει, τότε οποιεσδήποτε «ουλές/σημάδια» από αυτή την διακοπή της κατανάλωσης και του εσωτερικού περιορισμού δεν θα έχουν μακρόχρονη επίδραση. Ωστόσο, όσο περισσότερο περνάει ο χρόνος και όσο μεγαλύτερος ο πειρασμός να καταχραστεί αυτή η εξουσία, τόσο πιο εκθετική είναι η ζημιά για τη βούληση να ληφθούν μακροπρόθεσμες επενδυτικές αποφάσεις, είτε σε επίπεδο καταναλωτή είτε σε εταιρικό επίπεδο. Σε αυτό το σημείο, η ύφεση δεν αποτελεί το κύριο σενάριο, απλά μια απότομη ύφεση με ταχεία ανάκαμψη. Ωστόσο, καθώς περνούν οι ημέρες, πρέπει να λάβουμε υπόψη τις ψυχολογικές βλάβες που θα επέλθουν. Μετά το 2008, οι τάσεις κατανάλωσης είχαν μειωθεί και οι τάσεις εξοικονόμησης αυξήθηκαν. Αυτό δημιούργησε μια κατάσταση που ονομάζεται «μη κυκλική στασιμότητα». Ένα παρατεταμένο υγειονομικό περιστατικό θα μπορούσε να έχει παρόμοιες επιπτώσεις.

Πώς θα μοιάζει ο κόσμος στο μέλλον;

Οι κρίσεις μας έχουν καθορίσει. Το 1929 ήταν μια κρίση ρευστότητας η οποία ακολουθήθηκε από άνευ προηγουμένου ανεργία και εξουσιοδοτήθηκαν οι κεντρικές τράπεζες να είναι δανειστές της τελευταίας λύσης και να αντιμετωπίσουν την ανεργία. Η δεκαετία του 1970 ήταν μια κρίση υπερπληθωρισμού, ενώ και πάλι ανατέθηκε στις κεντρικές τράπεζες η αντιμετώπιση του συγκεκριμένου γεγονότος. Μετά τη συντριβή της αγοράς το 1987, τοποθετήθηκαν «αυτόματοι διακόπτες»(circuit breakers) για να αποφευχθούν καταστάσεις πανικού που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε πιθανή κατάρρευση των αγορών. Στη δεκαετία του 1990 παρατηρήθηκε τραπεζική κρίση, η οποία επέφερε μια χαλάρωση των πιστωτικών προτύπων σχετικά με την χορήγηση δανείων. Το 2000, η ​​κρίση αφορούσε σε λογιστικές μεθόδους και εταιρική διακυβέρνηση. Ο νόμος Sarbanes-Oxley διόρθωσε τα ανωτέρω ζητήματα, ενώ καθόρισε και την μετέπειτα ανάκαμψη με την θέσπιση προτύπων εταιρικής διακυβέρνησης που ισχύουν μέχρι και σήμερα. Το 2008 ακολούθησε μια τραπεζική κρίση. Ως συνέπεια αυτού, δημιουργήθηκε ένας κόσμος στον οποίο, ανεξάρτητα με το τι θα συνέβαινε, η κεφαλαιοποίηση των τραπεζών θα συνεχιζόταν επαρκώς και το κεφάλαιο θα έρεε.

Το 2020 βλέπουμε ένα σχεδόν αποκαλυπτικό και πολύ σπάνιο σενάριο, όπου η κρίση δεν προέρχεται από το επιχειρηματικό περιβάλλον. Το επιπρόσθετο πρόβλημα είναι ότι αυτή η κρίση (ή σοκ) δεν έρχεται σε μια εποχή σταθερής γεωπολιτικής και οικονομίας. Αντίθετα, έρχεται στην έξαρση ενός πολύ ρευστού γεωπολιτικού περιβάλλοντος, το οποίο ήδη είχε φτάσει στα όρια του μετά το Β ‘Παγκόσμιο Πόλεμο και ενός οικονομικού συστήματος που δεν ήταν πολύ αποτελεσματικό στην κατανομή των περιουσιακών του στοιχείων κατά την τελευταία δεκαετία. Αυτό σημαίνει ότι οι επιπτώσεις του, θα μπορούσαν επεκταθούν ευρέως/ σε όλα τα μήκη και πλάτη. Παρόλα αυτά, είτε πρόκειται για μια αιτία, για έναν καταλύτη, είτε για μια φαινομενικά πολύ μικρή δράση που προκαλεί μια μεγάλη και ξαφνική αντίδραση, αυτό είναι ένα θέμα για συζήτηση των μελλοντικών ιστορικών. Για εμάς, είναι να προσπαθήσουμε να καταλάβουμε πώς θα μοιάζει ο κόσμος μετά τον ιό:

Επιπτώσεις των δημοσιονομικών και νομισματικών μέτρων

Όσον αφορά την ανταπόκριση της πολιτικής ηγεσίας, πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι αναλήφθηκε μια τεράστια πολιτική πρωτοβουλία, η οποία υποβαθμίζει εκείνη του 2008. Η ποσοτική χαλάρωση του 2008, διόρθωσε  το πρόβλημα της πιστωτικής ροής εκείνη τη στιγμή, αλλά οδήγησε σε πολλές απρόβλεπτες συνέπειες, όπως τα χαμηλότερα δυνατά επιτόκια που έχουν παρατηρηθεί για μια γενιά, τη στασιμότητα του εισοδήματος και την ανισότητα στη διανομή του, που τελικά μετατράπηκε σε δυσαρέσκεια για το καθεστώς και προκάλεσε σημαντικές πολιτικές αναταράξεις.

Η ανταπόκριση του 2020 είναι πολύ μεγαλύτερη, που σημαίνει ότι οι συνέπειες ενδέχεται να είναι κι αυτές μεγαλύτερες, είτε γίνει η υπέρβαση, είτε υποχώρηση, είτε γίνει απλά το σωστό. Στην περίπτωση της υπέρβασης, θα αυξηθούν οι ρυθμοί ανάπτυξης σε σχέση με το παρελθόν, αλλά το ίδιο θα συμβεί και με τον πληθωρισμό, καθώς πολλά χρήματα θα κατευθυνθούν προς τους καταναλωτές. Με τα ταχέως αυξανόμενα επίπεδα του παγκόσμιου χρέους, ο πληθωρισμός μπορεί να ακούγεται σαν μια καλή ιδέα, αλλά για να γίνει αυτό, οι κεντρικές τράπεζες θα έπρεπε να αυξήσουν σημαντικά τα επιτόκια και να αναβάλουν το QE, ενέργειες που δεν ήταν σε θέση να κάνουν για παραπάνω από 12 χρόνια, ενώ οι κυβερνήσεις είναι πιθανόν να διαμαρτυρηθούν λόγω της αύξησης της ανεργίας. Από την άλλη μεριά, στην περίπτωση της υποχώρησης, οι ρυθμοί ανάπτυξης ενδέχεται να μην ανακάμψουν, ακόμη και στα προηγούμενα χαμηλά επίπεδα. Η λήψη της «απλά ορθής» πολιτικής και χωρίς παράπλευρες «απώλειες»- ζημιές είναι σίγουρα μια πιθανότητα, αλλά δύσκολη, δεδομένου του μαζικού πεδίου δράσης της. Στην καλύτερη περίπτωση, μπορούμε να ελπίζουμε στην επιτυχή προσαρμογή των πολιτικών ανάκαμψης καθώς προχωρούμε, ώστε να εξισορροπήσουμε την ανάπτυξη, την ανεργία και τον πληθωρισμό. Ο χρόνος είναι ουσιαστικός. Για κάθε μέρα που η οικονομία παραμένει εγκλεισμένη, η επακόλουθη οικονομική ζημία είναι δυσανάλογη.

Άλλα ζητήματα:

Χρέος: Αναμένουμε ότι ένας κόσμος, ήδη κατακλυσμένος με χρέος το οποίο ανέρχεται σε ποσοστό 253% του παγκόσμιου ΑΕΠ, θα αντιμετωπίσει ακόμη πιο υψηλά επίπεδα χρέους, καθώς οι χώρες διευρύνουν τη δημοσιονομική τους πολιτική για να μετριάσουν μερικές από τις οικονομικές ζημίες. Τα υψηλότερα χρέη και η μικρότερη αύξηση του ΑΕΠ για το επόμενο έτος, θα μπορούσαν να οδηγήσουν το ποσοστό αυτό στα ύψη με ταχείς ρυθμούς. Πιστεύουμε ότι τελικά θα επιδιωχθεί η λύση του παγκόσμιου χρέους, ένας συμβιβασμός μεταξύ των εθνών πιστωτών και αυτών των οφειλετών. Οι επενδυτές των κρατικών ομολόγων θα πρέπει να είναι έτοιμοι για ένα τέτοιο σενάριο. Τα ομόλογα υψηλότερου επενδυτικού βαθμού είναι πιθανώς ακόμα ασφαλή, αφού όλες οι μεγάλες και κεφαλαιοποιημένες εταιρείες μπορούν να ωφεληθούν από τη συγκεκριμένη κατάσταση. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για εταιρείες με χαμηλή λειτουργική μόχλευση. Ωστόσο, οι εταιρείες με μεγάλο σταθερό κόστος και αξιολόγηση από τους οίκους BBB και χαμηλότερα θα μπορούσαν να πληγούν σημαντικά, καθώς τα έσοδά τους καταρρέουν.

Ανεργία: Η ανεργία πιθανότατα θα αυξηθεί σημαντικά καθώς ανασχηματίζεται η οικονομία. Δεν είναι αδύνατο να παρατηρήσουμε μια ραγδαία αύξηση σε ποσοστό από  10% έως 15% στις σημαντικές οικονομίες, αν και δεν περιμένουμε να διαρκέσει πολύ.

Τράπεζες: Η κεφαλαιοποίηση των τραπεζών ενδέχεται να αποδυναμωθεί, καθώς ορισμένα μέτρα μετά το 2008 έχουν αρθεί για τη διευκόλυνση της ρευστότητας. Εξαιτίας της επέκτασης των πιστωτικών ορίων από τις Κυβερνήσεις, δεν θα πρέπει να σημειωθεί σημαντική αλλοίωση των ισολογισμών και των σταθμισμένων περιουσιακών στοιχείων. Εάν παρατηρήσουμε μια επιστροφή στην κανονικότητα και οι χαμηλότεροι περιορισμοί του κεφαλαιακού αποθέματος γίνουν μόνιμοι, οι τράπεζες θα μπορούσαν να δουν σημαντική ανοδική πορεία.

Ευρώπη: Το κοινό ευρωπαϊκό νόμισμα μπορεί να δοκιμαστεί και πάλι, καθώς οι φυγόκεντρες δυνάμεις επιδεινώνουν τις υποκείμενες εντάσεις. Ήδη οι 9 χώρες (Γαλλία, Ιταλία, Ισπανία, Πορτογαλία, Ιρλανδία, Ελλάδα, Σλοβενία, Λουξεμβούργο και Βέλγιο), στις οποίες περιλαμβάνεται η 2η, 3η και 4η σημαντικότερη  οικονομία της ευρωζώνης αιτήθηκαν να ξεκινήσουν συζητήσεις για την έκδοση αμοιβαίου χρέους, ενός «κορωνο-ομολόγου» . Η Ιταλία θα μπορούσε να καταλήξει σε 200% χρέος/ΑΕΠ, εν μέσω της κρίσης του κορωνοϊού. Η Ευρώπη χτίστηκε υπό την Αμερικανική αιγίδα που ενθάρρυνε την ηγεσία του Ηνωμένου Βασιλείου, της Γερμανίας και της Γαλλίας στην ήπειρο. Σήμερα, η Αμερική έχει αποσύρει την υποστήριξή της για την ΕΕ, το Ηνωμένο Βασίλειο έχει εγκαταλείψει και η Γαλλία έχει παραγκωνιστεί σε ορισμένα θέματα, ειδικά οικονομικής φύσης. Εν τω μεταξύ, οι ισπανικές και ιταλικές εφημερίδες εντοπίζουν την έλλειψη ευρωπαϊκής αλληλεγγύης ως παράγοντα που επιδείνωσε την κρίση και, όπως και το Ηνωμένο Βασίλειο, αναρωτιούνται πόσο χρήσιμα είναι τα Ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα. Η επικεφαλής της ΕΚΤ Christine Lagarde, προσθέτοντας «αλάτι στην πληγή», αρνήθηκε δημοσίως ότι ήταν ευθύνη της κεντρικής τράπεζας να αποκαταστήσει τις αποδόσεις, σηματοδοτώντας ουσιαστικά μια απόκλιση από τη στρατηγική «ό, τι χρειάζεται» του Mario Draghi. Η δήλωση αποσύρθηκε, αλλά ο σπόρος της αμφιβολίας ρίζωσε, αυξάνωντας της αποδόσεις και τα CDS.Κάνοντας τα πράγματα χειρότερα, η Γερμανία, η Αυστρία και άλλα ευρωπαϊκά κράτη υπερασπίστηκαν ότι ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας ήταν αρκετός για να αντιμετωπίσει την κρίση. Οι δυνάμεις που ωθούν  την Ευρώπη εκτός επιμένουν και θα μπορούσαν να επιδεινωθούν αν η απώλεια γίνει γενικευμένη και μάλιστα και θεσμοθετημένη, με σοβαρές επιπτώσεις στην παγκόσμια οικονομία και στη γεωπολιτική ισορροπία.

Επιχειρήσεις: Ο επιχειρησιακός χάρτης και οι πρακτικές μπορεί να αναθεωρηθούν, ανάλογα με τη διάρκεια της κρίσης. Περιμένουμε μεγαλύτερη έμφαση στην τηλεργασία και στον περιορισμό κόστους και λιγότερη στις ρυθμίσεις, προκειμένου να διευκολυνθεί η οικονομική ανάκαμψη. Οι μεγαλύτερες και εισηγμένες εταιρείες ενδέχεται να έχουν πλεονέκτημα μετά την κρίση του ιού, καθώς είναι πιθανότερο να έχουν ένα «μαξιλάρι» ασφαλείας όσον αναφορά τα ταμειακά τους διαθέσιμα  και να μπορέσουν να διατηρήσουν το μεγαλύτερο μέρος του προσωπικού τους. Η ελευθερία κυκλοφορίας των ανθρώπων, η οποία συνεπάγεται την ελευθερία κυκλοφορίας των αγαθών, η οποία είχε ήδη υποστεί σοβαρές επιπτώσεις, θα τεθεί ακόμη περισσότερο υπό αμφισβήτηση.

Γεωπολιτική: Τα τελευταία χρόνια παρατηρήθηκε η συνεχής υπονόμευση των παγκόσμιων φόρουμ και θεσμών: από τα Ηνωμένα Έθνη, την Παγκόσμια Τράπεζα ή το Davos, έως αυτά με την μεγαλύτερη επίδραση , το G7, τον ΠΟΕ ή ακόμη και την ΕΕ. Τα ιδρύματα δημιουργούνται σε μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή για να εξυπηρετήσουν έναν συγκεκριμένο μακροπρόθεσμο στόχο. Αν, για κάποιο λόγο, έχουν ξεπεράσει τη χρησιμότητά τους, τείνουν να οδηγούνται σε αχρησία και κατόπιν να διαλύονται. Η Ένωση των Εθνών, ο προκάτοχος του ΟΗΕ, η αποστολή της οποίας ήταν να αποτρέψει την επανάληψη του Α ‘Παγκοσμίου Πολέμου, διαλύθηκε επισήμως μετά από μόλις 25 χρόνια.

Το τέλος του Β ‘Παγκοσμίου Πολέμου βρήκε την εμφάνιση της ηγεσίας των Ηνωμένων Πολιτειών ως βασικό στοιχείο στο δυτικό ημισφαίριο. Αυτή η ηγεσία θεωρήθηκε επιτακτική από πολλά δυτικά έθνη στο πλαίσιο του Ψυχρού Πολέμου, ειδικά εκείνων που βρίσκονται κοντά στην ΕΣΣΔ. Μέσω της χαλαρής εξουσίας και της οικονομικής και πολιτικής επιρροής, οι ΗΠΑ καθόρισαν τα οικονομικά συστήματα, τις αξίες και τον πολιτισμό για πολλές χώρες, όπως και οι προκάτοχοί της και οι παγκόσμιες και  περιφερειακές δυνάμεις όπως η Βρετανία, η Γαλλία, η Ισπανία ή η Ρώμη είχαν κάνει νωρίτερα. Αυτή η κατάσταση θεωρήθηκε τόσο φυσική, που χρειάστηκε αρκετός χρόνος για τον κόσμο να συνειδητοποιήσει ότι, υπό νέα ηγεσία, οι ΗΠΑ απομακρύνθηκαν από τον παραδοσιακό ρόλο τους ως ηγέτη του δυτικού ημισφαιρίου. Αυτό συνέβη λόγω επιβράδυνσης της οικονομικής ανάπτυξης, που σημαίνει απώλεια επιρροής, και εν μέρει λόγω επιλογής.

Ο κορωνοϊός είναι – ή τουλάχιστον έχει θεωρηθεί ως – μία παγκόσμια κρίση και η έλλειψη ηγεσίας των ΗΠΑ από όλα τα φόρουμ έχει γίνει ιδιαίτερα αντιληπτή. Η Ιταλία, μια χώρα του ΝΑΤΟ που πλήγηκε σοβαρά από τον ιό, δέχθηκε στρατιωτική βοήθεια από τη Ρωσία. Η Κίνα αποστέλλει ιατρικά εφόδια στις πληγείσες ευρωπαϊκές χώρες καθημερινά με αεροσκάφη και μοιράζεται ιατρική έρευνα, ενώ, ταυτόχρονα, οι ΗΠΑ αναζητούν περισσότερο εσωτερικές λύσεις.

Μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, ο φιλελεύθερος καπιταλισμός, εμπνευσμένος από τις αρχές τόσο του John Maynard Keynes όσο και του Milton Friedman, έγινε αναμφίβολα το κυρίαρχο οικονομικό μοντέλο για τον κόσμο και καθώς η Κίνα αναδυόταν, μια δεύτερη σειρά καπιταλισμού ανταγωνίζονταν για κυριαρχία: Κράτος ή Πολιτικός Καπιταλισμός.

Πέρα από τις προφανείς συνέπειες για όλη την ανθρωπότητα, η απάντηση για το ποιος θα θέσει ένα παγκόσμιο σύνολο από επιχειρηματικές αρχές θα έχει βαθιά επίδραση στις επενδύσεις. Η Κίνα βρίσκεται στο τεχνολογικό προσκήνιο, ξεπερνώντας τους αντιπάλους της στην ανακάλυψη της κβαντικής πληροφορικής και της προηγμένης Τεχνητής Νοημοσύνης. Πρόσφατα, η Huawei και η Κινεζική κυβέρνηση πρότειναν ένα σχέδιο για νέα αρχιτεκτονική διαδικτύου που ελέγχεται κεντρικά.

Ωστόσο, παρουσιάζει καθυστέρηση όσον αφορά την εταιρική διακυβέρνηση. Οι κινεζικές εταιρείες συναλλάσσονται σε χαμηλότερα πολλαπλάσια στις παγκόσμιες χρηματιστηριακές αγορές, επειδή λειτουργούν περίπου στο ήμισυ της απόδοσης των περιουσιακών τους στοιχείων σε σύγκριση τους δυτικούς ανταγωνιστές τους. Οι λογαριασμοί είναι συχνά αμφισβητήσιμοι και η λήψη αποφάσεων δεν είναι καθόλου κοντά στα δυτικά πρότυπα. Περισσότερο από το 70% της κεφαλαιοποίησης της Hang Seng China διοικείται από το κράτος, το οποίο σε καιρούς ειρήνης είναι λιγότερο αποδοτικό από την ιδιωτική επιχείρηση. Αντίστροφα, στα μοντέλα αυτά, η απασχόληση είναι περισσότερο εξασφαλισμένη, καθώς θεωρείται κοινωνικό αγαθό. Οι ίδιες αρχές ισχύουν και για τις ρωσικές εταιρείες. Η Gazprom, ένας παγκόσμιος γίγαντας στην αναζήτηση πετρελαίου και φυσικού αερίου, χρειάζεται περισσότερο από τον τριπλάσιο χρόνο για να ανακαλύψει και να αναπτύξει ένα νέο κοίτασμα. Μια αλλαγή από το ένα μοντέλο στο άλλο, θα άλλαζε σοβαρά τον τρόπο λειτουργίας των επιχειρήσεων, όσον αφορά την αποδοτικότητα, τη διαφάνεια, τη διατήρηση θέσεων εργασίας ή της επιχείρησης.

Η υπεροχή των ΗΠΑ σε υπάρχουσες δομές και η θέση του δολαρίου στην καρδιά του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος εμποδίζουν μια τέτοια ριζική μετατόπιση του καθεστώτος όπως περιγράψαμε, τουλάχιστον προς το παρόν. Όταν ολοκληρωθεί αυτή η κρίση, η εικόνα του «Ομοσπονδιακού στρατιώτη» , ο οποίος απελευθέρωσε την Ευρώπη κατά τη διάρκεια του Β ‘Παγκοσμίου Πολέμου και είχε καταστεί το θεμέλιο για θεσμούς όπως το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών, το ΝΑΤΟ και η ΕΕ, θα φθαρεί. Ακόμη κι αν πρόκειται για αποκατάσταση στα χαρτιά, θα πρέπει να περιμένουμε να το δούμε.

Τι μπορούν να κάνουν οι επενδυτές;

Λόγω των σημαντικών διακυμάνσεων και της πιθανής αλλαγής στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε την οικονομία και τις επενδύσεις στους επενδυτές έχουν απομείνει οι εξής επιλογές: (i) να μειώσουν σημαντικά τον κίνδυνο, (ii) να αυξήσουν σημαντικά τον κίνδυνο και (iii) να διατηρήσουν τα επίπεδα κινδύνου. Η ουσιαστική μείωση του κινδύνου θα είχε νόημα ενόψει αύξησης της αβεβαιότητας, αλλά θα άφηνε τους επενδυτές εκτεθειμένους σε μια απότομη ανάκαμψη. Από την άλλη μεριά, η αύξηση του κινδύνου σε χαμηλότερες εκτιμήσεις θα σήμαινε ότι οι υψηλές αποτιμήσεις του παρελθόντος θα επαναληφθούν, κάτι που δε γνωρίζουμε με βεβαιότητα.

Εάν βέβαια όντως βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια αλλαγή οικονομικού κύκλου, τότε οι παρελθοντικές αποτιμήσεις και τα προηγούμενα υψηλά δεν μπορούν να χρησιμεύσουν ως αξιόπιστοι οδηγοί για το μέλλον. Υποθέτοντας ότι η κατανομή των κεφαλαίων είναι ισορροπημένη και επαρκώς διαφοροποιημένη, φαίνεται ότι η διατήρησή της και η υπόθεση ότι οι μακροπρόθεσμες αρχές διαφοροποίησης διατηρούνται, ακόμη και ενόψει επίμονων και μακροπρόθεσμα χαμηλών αποδόσεων και ίσως διαφορετικών αποτιμήσεων, εξακολουθεί να αποτελεί τον πιο ασφαλή οδηγό για τους επενδυτές.

Πώς αντιδρά η επενδυτική επιτροπή μας;

Η επενδυτική μας επιτροπή συζήτησε πολλές φορές κατά τη διάρκεια αυτής της κρίσης. Ενώ συμφωνήσαμε ότι ο κύκλος πιθανότατα έκλεισε, θεωρούμε ότι οι αρχές κατανομής κεφαλαίων σε περιουσιακά στοιχεία με μακροπρόθεσμο ορίζοντα ωρίμανσης και τα ισορροπημένα χαρτοφυλάκια αρκούν για να αντιμετωπιστεί η «καταιγίδα». Η άποψη μας είναι ελαφρώς overweight σε μετοχές και σημαντικά underweight σε ομόλογα.

Είμαστε ακόμα υπέρ της μεγάλης κεφαλαιοποίησης έναντι των μικρότερων και υπέρ των επενδύσεων με investment grade έναντι των ομολόγων υψηλής απόδοσης. Διατηρούμε επίσης μια διαφοροποίηση σε εναλλακτικές επενδύσεις και τον χρυσό. Πιστεύουμε ότι η αξιολόγηση των κινδύνων είναι δύσκολη σε περιόδους αβεβαιότητας, ως αποτέλεσμα αυτού η διαφοροποίηση να είναι το κλειδί για την προστασία των περιουσιακών στοιχείων.

Συμπεράσματα

Με την αξιοσημείωτη εξαίρεση του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, κανένα μη εμπορικό γεγονός δεν επηρέασε ποτέ τις αγορές σημαντικά σε μια εκτεταμένη περίοδο (μετά την επίθεση στο Pearl Harbor, οι μετοχές σημείωσαν μείωση σε ποσοστό 7% τις επόμενες δύο ημέρες και σχεδόν διπλασιάστηκε η αξία τους καθώς ο πόλεμος πλησίαζε το τέλος του). Κατά τη διάρκεια της Κρίσης των Πυραύλων στην Κούβα, όταν η ανθρωπότητα βρέθηκε ένα βήμα μακριά από την πυρηνική εξάλειψη, και οι άνθρωποι έχτιζαν πυρηνικές δεξαμενές στα υπόγεια τους, οι μετοχές έχασαν την αξία τους σε ποσοστό 1%. Η μοναδική φορά που η Wall Street έκλεισε πραγματικά ήταν το 1933, όταν ο Πρόεδρος Ρούσβελτ κήρυξε διακοπές δώδεκα ημερών για τις τράπεζες, για να αποτρέψει ένα ντόμινο τραπεζικών απωλειών, καθώς και  για μια εβδομάδα μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001.

Ο καπιταλισμός έχει επιζήσει από τον Ψυχρό Πόλεμο, την Πυρηνική Κρίση (1962), την αλλαγή του νομισματικού συστήματος και τον επακόλουθο πληθωρισμό (1971-1985), την παγκόσμια τραπεζική κρίση (1990), την φούσκα dot.com (2000), την επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου και την απόλυτη κατάρρευση του 2008. Αναμένουμε ότι αυτή η κρίση, η οποία θα έχει μια τελική ημερομηνία, δε θα εμποδίσει τελικά και αυτή τη συνέχιση του συστήματος. Ωστόσο, οι υπεύθυνοι για τη χάραξη πολιτικής σε όλο τον κόσμο θα πιεστούν να ξανασκεφτούν κάποιες από τις λιγότερο αποδοτικές συνέπειες του σύγχρονου καπιταλισμού, για να διασφαλίσουν ότι η δυσαρέσκεια κατά του ισχύοντος status quo θα μετριαστεί.

Εν τω μεταξύ, δεν μπορούμε πλέον να βλέπουμε τις αγορές μετοχών και ομολόγων ως πλήρως λειτουργικές για την άντληση και την κατανομή κεφαλαίων. Με περισσότερα από 3 δισεκατομμύρια ανθρώπους σχεδόν σε κατ ‘οίκον περιορισμό, συμπεριλαμβανομένης της Νέας Υόρκης και του Λονδίνου, είναι δύσκολο να θεωρήσουμε τις κινήσεις της αγοράς ως πλήρως «αποδοτικές». Τα επενδυτικά συμβούλια, πραγματοποιούνται κυρίως για λόγους συντήρησης και η δραστηριότητα εξαγορών και συγχωνεύσεων έχει παγώσει.

Οι διαχειριστές των αμοιβαίων κεφαλαίων θα παρακολουθούν τις συμμετοχές τους, περιορίζοντας τις ζημίες όποτε είναι δυνατόν, αλλά πιθανότατα δεν θα επενδύσουν σημαντικά έως ότου επιτευχθεί περισσότερη σαφήνεια. Δεν πιστεύουμε ότι θα ληφθούν σημαντικές επενδυτικές αποφάσεις από επενδυτές που είναι «κλειδωμένοι στο σαλόνι τους». Επομένως, δεν μπορούμε να εξετάσουμε τις παραδοσιακές μετρήσεις της αγοράς, όπως οι αποτιμήσεις, για να σηματοδοτήσουμε μια πιθανή ανάκαμψη ή να θεωρήσουμε ότι  οι κινήσεις της αγοράς από εδώ και πέρα αντικατοπτρίζουν την πραγματικότητα.

*Ο Γιώργος Λαγαρίας είναι Chief Economist της Mazars

Headlines