Αλλαγή παραδείγματος

Τα ερωτήματα έχουν αρχίσει να αναδεικνύονται, αλλά δεν είναι νέα, δεν αποτελούν προϊόν της πανδημικής κρίσης. Απεναντίας, έχουν ανακύψει σχεδόν από τη συγκρότηση της κυβέρνησης του Κυριάκου Μητσοτάκη – με την υπόνοια ότι η αλλαγή μοντέλου διακυβέρνησης είχε περάσει από τότε το στάδιο της κυοφορίας: οι αποφάσεις είναι πολιτικές, με την έννοια ότι λαμβάνονται με βασικό κριτήριο το πολιτικό κόστος ή υπαγορεύονται και από τεχνοκρατικά δεδομένα;

Και σε τι βαθμό μέσα από την, έστω αναγκαστική, ώσμωση πολιτικής πρακτικής και επιστήμης προβάλλεται ένα νέο υπόδειγμα που μπορεί να μεταβάλει παγιωμένες αντιλήψεις από την κορυφή της εξουσίας έως τη βάση της κοινωνίας; Η πληθώρα στελεχών μακριά από το κομματικό συντηρητικό πεδίο που το περασμένο καλοκαίρι βρέθηκαν στον νέο εξουσιαστικό πυρήνα, με εχέγγυα κατάρτισης και επιστημοσύνης, ήταν μια σοβαρή ένδειξη ότι κάτι αλλάζει. Αν υπήρχε ένα νέο  ερώτημα, αυτό είχε να κάνει με το κατά πόσο θα μπορούσε η αλλαγή να είναι ριζική, προκαλώντας οριζόντιες και κάθετες τομές σε ιδέες, στάσεις και συμπεριφορές. Περισσότερο από τα ερωτήματα, οι εβδομάδες της μεγάλης καραντίνας έφεραν τις απαντήσεις.

Στη βάση της φιλοσοφικής προσέγγισης του Καρλ Πόπερ, η αλλαγή παραδείγματος έρχεται μέσα από μια αλληλουχία διαψεύσεων. Αρκούσαν μόλις πέντε  εβδομάδες για να καταγραφεί ότι η ελληνική κοινωνία μπορεί να συμμορφωθεί προς τις υποδείξεις και να μην κινείται σε μια γραμμή μαζικής απειθαρχίας, αμφισβητώντας ότι αυτές αποσκοπούν στην προστασία της. Το συλλογικό DNA μάλλον είχε αποκωδικοποιηθεί σε αμφίβολης αξιοπιστίας εργαστήρια, εκπλήσσοντας και τη – θεωρητικώς πειθαρχημένη – διεθνή κοινότητα. Αρκούσαν πέντε εβδομάδες για να διαψευστεί επίσης ότι το κράτος είναι απέναντι και, ακόμη περισσότερο, ότι δεν είναι οργανωμένο. Στερεότυπα δεκαετιών καταρρέουν.

Προφανώς έχει βοηθήσει και η συγκυρία. Εάν δεν προέκυπτε η ανάγκη του κορωνοϊού, ίσως το παλαιό παράδειγμα να είχε αντοχές και να αντιστεκόταν. Ούτε καν το ελληνικό Πάσχα, εν τέλει, δεν στέκεται αφορμή για να δοθεί κάποια μάχη. Αλλά και χωρίς τον ύπουλο ιό μπορεί εύλογα να εκτιμηθεί ότι μια μεταβολή σκηνικού αργά ή γρήγορα θα καταγραφόταν. Το επιτελικό κράτος στο οποίο επένδυε ο Μητσοτάκης και είχε αναλάβει, σε μια τεχνοκρατική βάση, να οργανώσει ο Γιώργος Γεραπετρίτης θα εδραιωνόταν. Και είναι αυτή η ισχυρή επιτελική δομή που διευκόλυνε τις αποφάσεις, ακριβώς τη στιγμή που οι ειδικοί εισηγήθηκαν και οι ελλείψεις υγειονομικών υποδομών επιβεβαιώθηκαν. Η ελληνική καμπύλη δεν ακολούθησε ανάλογη πορεία με την Ιταλία, την Ισπανία ή τη Γαλλία και γιατί ο χρόνος δεν χάθηκε μέσα σε ενστάσεις και συγκρούσεις φορέων και περιφερειών. Το κράτος λειτούργησε από πάνω προς τα κάτω, κάνοντας παράλληλα κι ένα ψηφιακό άλμα – που ίσως αποδειχθεί η μεγαλύτερη κληρονομία για την επόμενη μέρα.

Με έξι ΠΝΠ και 165 υπουργικές αποφάσεις μέσα σε 45 ημέρες, αποκλειστικά για τη διαχείριση της κρίσης, ο συνταγματολόγος Γεραπετρίτης αντιλαμβάνεται ότι έχει διασαλευθεί και η θεσμική κανονικότητα, παράλληλα με την κοινωνική και οικονομική. Η πρωθυπουργική αναφορά περί «λογοδοσίας» για τις κυβερνητικές πράξεις ή παραλείψεις θα μπορούσε να αποτελεί μια δική του προσθήκη. Αυτό, ωστόσο, είναι το εύκολο κομμάτι σε μια πορεία εξόδου από την καραντίνα – στις 27 Απριλίου θα κατατεθεί στη Βουλή το πρώτο νομοσχέδιο (για το νέο Χωροταξικό) που ξεφεύγει από την ατζέντα της πανδημίας. Το δύσκολο είναι να μπουν σε τροχιά επανεκκίνησης η αγορά και η κοινωνία. Αν για τη μεγάλη καραντίνα αρκούσαν οι αποφάσεις περιοριστικών μέτρων, είναι σαφές ότι ο φόβος δεν σβήνει με ΚΥΑ και ΠΝΠ.

Εφόσον το ελληνικό καλοκαίρι ξεφύγει από το εγκλωβισμένο Πάσχα, το στοίχημα μιας νέας εποχής η κυβέρνηση μπορεί να το βάλει σε ένα σκηνικό γενικευμένης αισιοδοξίας και αυτοπεποίθησης. Ο υπουργός Επικρατείας αντιλαμβάνεται ότι ο εκλογικός πειρασμός μπορεί επίσης να γενικευθεί. Τα ζητήματα πολιτικής ηθικής που ανακύπτουν από μια τέτοια κίνηση θα είναι η δική του προσθήκη στη συζήτηση – εσωτερικά και, αν χρειαστεί, δημόσια. Το νέο παράδειγμα πρέπει να επικρατήσει.