Καταστροφές και κοινωνικές εξελίξεις

Μια σειρά από σοβαρές μελέτες δείχνουν πως όταν συμβαίνουν κάποιες καταστροφές προκαλούν ανατροπές στην πορεία της Ιστορίας. Και φέρνουν τα πάνω κάτω στις κοινωνικές εξελίξεις. Με αποτελέσματα συχνά απροσδόκητα, και όχι πάντα αρνητικά. Η πιο σημαντική, από ιστορικής και οικονομικής πλευράς, σχετική εργασία είναι το βιβλίο του Walter Scheidel («The Great Leveler: Violence and the History of Inequality from the Stone Age to the Twenty First Century», Princeton, 2017).

Εκεί ο Scheidel εξηγεί πως στην πορεία της ανθρωπότητας οι συνθήκες για τους απλούς πολίτες ήταν σκληρές και συχνά απάνθρωπες. Ακραίος πλούτος και ακραίες καταστάσεις φτώχειας χαρακτήριζαν τις κοινωνίες των ανθρώπων. Αυτό άλλαξε κάποιες εποχές. Οχι όμως λόγω επικράτησης διαφορετικών ιδεών και φωτισμένων ηγεσιών. Αυτό που προκάλεσε τις αλλαγές ήταν συνθήκες δυστυχίας. Δηλαδή εκδηλώσεις γενικευμένης βίας, όπως ο πόλεμος, οι φονικές επιδημίες, οι επαναστάσεις και η κατάλυση του όποιας κρατικής οντότητας υπήρχε.

Οι συνέπειες τέτοιων γεγονότων επιδρούσαν καταλυτικά στην τότε κοινωνική δομή ανατρέποντας οικονομικές ισορροπίες και οδηγούσαν σε περισσότερη ισότητα. Η ανατροπή των δομών και οι βίαιες ανακατατάξεις, όπως κι ο μεγάλος αριθμών των θυμάτων, οδηγούσε σε νέες πραγματικότητες.

Λιγόστευαν τα εργατικά χέρια, αυξάνονταν συνακόλουθα οι αμοιβές, κατέρρεαν οικονομικά οι άρχουσες τάξεις, τη φεουδαρχία ακολουθούσε η εμφάνιση ισχυρών εμπορικών στρωμάτων και αναγκαστικά ανακαλύπτονταν νέα εργαλεία και τεχνικές. Οι αλλαγές αυτές προκαλούσαν σημαντικές ανατροπές με αποτέλεσμα μεγαλύτερη οικονομική ισότητα και συμμετοχή του λαού στη διευθέτηση του μέλλοντός του.

Σε μια βαθύτερη ιστορική επισκόπηση ο David Keys στο έργο του «Catastrophe: An Investigation into the Origins of the Modern World», Century, 1999, υποστηρίζει πως οι δραματικές αλλαγές σε όλον τον κόσμο που μετέβαλαν άρδην τον ρου της Ιστορίας, οδηγώντας στον Μεσαίωνα και μετά στην Αναγέννηση, ξεκίνησαν από μια καταστρεπτική έκρηξη ενός ηφαιστείου μεταξύ Σουμάτρας και Ιάβας, το 536 μ.Χ. Συνταρακτικές αλλαγές σημειώθηκαν σταδιακά παντού, επηρεασμένες από ένα νέφος που σκέπασε όλον τον γνωστό τότε κόσμο. Από αυτή την έκρηξη τέθηκαν σε κίνηση συγκλονιστικές αλλαγές (πόλεμοι, επαναστάσεις, επιδημίες, λιμοί, μεταναστεύσεις κ.ά.) που τελικά οδήγησαν στον σχηματισμό του σύγχρονου κόσμου.

Ο Αlex Woodcock στην πραγματεία του («Catastrophe Theory», Pelican, 1988), βλέπει την όποια ξαφνική αλλαγή από καινούργια οπτική. Χρησιμοποιώντας τρισδιάστατες γραφικές απεικονίσεις εξηγεί τον τρόπο που οι διάφορες μεταβολές επέρχονται. Μετριούνται έτσι οι επιπτώσεις κάποιων φυσικών ή κοινωνικών τραγωδιών.

Με βάση κυρίως τη δουλειά του Rene Thom («Structural Stability and Morphogenesis», Westview, 1989). Αυτή έδωσε τη δυνατότητα πρόβλεψης της συμπεριφοράς «χαοτικών» συστημάτων. Την ανάλυση δηλαδή ξαφνικών μεταβολών που προκαλούνται από αλλαγές σε συνθήκες κοινωνικές, οικονομικές, πληθυσμιακές, φυσικές η στρατιωτικές.

Υπάρχει έτσι τρόπος επιβεβαίωσης όλων των παραπάνω ιστορικών παρατηρήσεων, για τις αλλαγές δηλαδή που ακολούθησαν κάποιο καταστροφικό γεγονός.