Η μεγάλη διαίρεση

Παρότι οι μεγάλες επιδημίες του παρελθόντος παρουσιάζονται συχνά σαν οι μεγάλοι εξισωτές, πληθαίνουν τα στοιχεία που επιβεβαιώνουν ότι απέναντι στη πανδημία δεν είμαστε όλες και όλοι ίσοι, όπως δεν είμαστε ίσοι απέναντι στη ζωή και στον θάνατο. Οι βαθιές διαιρέσεις των σύγχρονων κοινωνιών, οι μεγάλες ανισότητες που τις διαπερνούν, τα ανυπέρβλητα εμπόδια που υψώνονται ως προς την πρόσβαση σε αγαθά, υπηρεσίες και δυνατότητες, παίζουν τον ρόλο τους και απέναντι στην πανδημία.

Τα στοιχεία από τις ΗΠΑ είναι συγκλονιστικά. Το ποσοστό των αφροαμερικανών και των ισπανόφωνων στα θύματα σε ορισμένες Πολιτείες όπως η Νέα Υόρκη είναι μεγαλύτερο του ποσοστού τους στον πληθυσμό και έχουν περισσότερα θύματα στις ηλικίες κάτω των 65. Ολα αυτά δεν έχουν καμία σχέση με γενετική προδιάθεση αλλά με τις κοινωνικές συνθήκες στις οποίες ζουν. Χαμηλότερα εισοδήματα, μεγαλύτερη επισφάλεια, χειρότερη διατροφή, μικρότερα σπίτια, περισσότερη ρύπανση, περισσότερες ώρες εργασίας και σε δυσμενέστερες συνθήκες, απουσία χρόνου για σωματική άσκηση, ελλιπής πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας, περισσότερα υποκείμενα προβλήματα υγείας, αυτά ακριβώς που σήμερα είναι επιβαρυντικά για όποιον νοσήσει από τον COVID-19. Και δεν είναι μόνο στις ΗΠΑ. Στη Γαλλία η αναλογία των κρουσμάτων και των θυμάτων στα εργατικά και μεταναστευτικά προάστια του Παρισιού είναι μεγαλύτερη από ό,τι στις γειτονιές της «μεσαίας τάξης».

Την ίδια ώρα διαπιστώσαμε οδυνηρά ότι παρότι η γενική γραμμή ήταν το «μένουμε σπίτι», αυτό δεν ίσχυε για όλους τους ανθρώπους. Στις περισσότερες αναπτυγμένες χώρες βλέπουμε μια «μεσαία τάξη» που μπορεί να κάνει τηλεργασία ή να περιορίσει την επαγγελματική δραστηριότητά χωρίς μεγάλες απώλειες, να απολαμβάνει τη νέα οικογενειακή θαλπωρή και να ποστάρει βίντεο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης με τις συνταγές που ανακάλυψε και με τις οποίες πειραματίζεται ή να σχολιάζει το πώς η καραντίνα βοήθησε τα μέλη των οικογενειών να «έρθουν πιο κοντά». Πλάι της, όμως, υπάρχουν και μεγάλα κοινωνικά στρώματα που δεν έχουν την πολυτέλεια να «μείνουν σπίτι» γιατί πρέπει να εργαστούν. Από την πρώτη γραμμή των νοσοκομείων, μέχρι τις εφοδιαστικές αλυσίδες, τις βιομηχανίες, τις εταιρείες μεταφορών, την οικοδομή, την καθαριότητα.

Aνισότητα

Στρώματα που εκτίθενται σε κίνδυνο και που ξέρουν ότι εάν αποφασίσουν να βάλουν την υγεία πιο πάνω και να «μείνουν σπίτι» θα πρέπει να πληρώσουν το ακριβό τίμημα της ανεργίας, όπως το πληρώνουν όλοι αυτοί που σήμερα βρίσκονται σε κλάδους που είναι σε υποχρεωτική αναστολή λειτουργίας. Στρώματα για τα οποία η έννοια του «σπιτιού» δεν σημαίνει το ίδιο πράγμα με τη μεσαία τάξη, που δεν μπορούν να έχουν την ίδια άνεση να φροντίσουν για την «υγιεινή» διατροφή τους, ιδίως όταν πρέπει να κάνουν δύο δουλειές ή να απλώς να περιμένουν πότε θα τους φωνάξει ο εργοδότης γιατί έχουν κάποιο «συμβόλαιο μηδενικών ωρών», που σημαίνει ότι εργάζονται μόνο όταν υπάρχει εργασία, ή γιατί η δουλειά τους είναι να περιμένουν ειδοποίηση από κάποια από τις πλατφόρμες διανομής που τους απασχολεί. Στρώματα που εξαρτώνται από την ποιότητα των βασικών υποδομών υγείας, στον όποιο βαθμό μπορούν να έχουν πρόσβαση και που τις περισσότερες φορές θα απευθυνθούν σε αυτές μόνο όταν έχουν κάποιο πολύ σοβαρό πρόβλημα υγείας, εξού και το γεγονός ότι βλέπουμε να έχουν περισσότερα υποκείμενα και σε μεγάλο βαθμό παραμελημένα προβλήματα υγείας. Στρώματα που την ίδια στιγμή δεν ζουν το «δημιουργικό άγχος» όσων σταδιοδρομούν, αλλά το καταστροφικό για τη σωματική και ψυχική υγεία κοινωνικοοικονομικό στρες που προκαλεί η διαρκής αναμέτρησή τους με την ανισότητα, την επισφάλεια, τους κάθε λογής τυπικούς και άτυπους αποκλεισμούς, τις αντιμεταναστευτικές πολιτικές.

Μέσα στην πανδημία, η μεγάλη διαίρεση των κοινωνιών μας είναι εδώ. Και πολύ φοβάμαι ότι θα συνεχίσει να είναι εδώ. Γιατί μπορεί σήμερα να παρακολουθούμε τη μεγαλύτερη συντονισμένη παγκόσμια λήψη μέτρων δημόσιας υγείας, με τα μέτρα φυσικής αποστασιοποίησης και περιορισμού δραστηριοτήτων που εφαρμόζονται, όμως δεν παρακολουθούμε την ίδια παγκόσμια συντονισμένη προσπάθεια να αντιμετωπιστούν οι εντεινόμενες ανισότητες και η αυξανόμενη επισφάλεια της παγκόσμιας εργατικής δύναμης, παρότι από όλες τις απόψεις αυτή θα ήταν και η μεγαλύτερη επένδυση στη βελτίωση της υγείας του παγκόσμιου πληθυσμού που θα μπορούσε να γίνει. Αντίθετα, ακόμη και μέσα στην πανδημία πληθαίνουν οι ενδείξεις ότι η επόμενη μέρα και η «επιστροφή στην κανονικότητα», απλώς θα κάνει τα πράγματα χειρότερα, με την ύφεση να μεταφράζεται σε πολιτικές λιτότητας, αυξημένη ανεργία και επισφάλεια, ακόμη μεγαλύτερη ευελιξία της εργασίας.