Οι επιστήμονες παγκοσμίως έχουν βάλει ένα και μοναδικό στοίχημα: να ξεκλειδώσουν τα… μυστικά του SARS-CoV-2 που τον καθιστούν ισχυρό και ύπουλο εχθρό. Αλλωστε, ο θάνατος του 35χρονου άνδρα στη χώρα μας στις αρχές της εβδομάδας μάς υπενθύμισε με τον πιο τραγικό τρόπο ότι η νόσος COVID-19 δεν υπακούει (πάντα) σε κανόνες και συνεπώς είναι απρόβλεπτη.

Στην κρίσιμη αυτή μάχη εντάχθηκε πρόσφατα μια ομάδα ελλήνων ερευνητών που δραστηριοποιούνται σε 10 μεγάλα ιδρύματα της χώρας, με την κυβέρνηση να επενδύει 2,5 εκατ. ευρώ.

Ο πρόεδρος του Εθνικού Συμβουλίου Ερευνας, Τεχνολογίας και Καινοτομίας, καθηγητής Γενετικής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Γενεύης και διευθυντής στο Κέντρο Γονιδιωματικής «Health 2030», Εμμανουήλ Δερμιτζάκης, που ορίστηκε ως ένας εκ των δύο επικεφαλής, αναλύει βήμα βήμα το ερευνητικό πρόγραμμα και τους στόχους που θέτουν οι επιστήμονες με γνώμονα τη δημόσια υγεία.

Ο διεθνώς αναγνωρισμένος γενετιστής μιλώντας στα «ΝΕΑ» επιμένει ότι στο γονιδίωμα του ιού και των ασθενών κρύβονται πολλές από τις υπό αναζήτηση απαντήσεις.

Ενας από τους βασικούς στόχους είναι η «in house» ανάπτυξη τεστ στη χώρα μας. Τι σημαίνει αυτό πρακτικά; Αφορά μόνο τον μοριακό έλεγχο ή και τεστ αντισωμάτων;

Τα τεστ που θα αναπτυχθούν θα είναι και για την ανίχνευση του ιού (μοριακά) αλλά και για την ανίχνευση αντισωμάτων (για ανοσία). Το «in house» σημαίνει ότι η μεθοδολογία θα είναι αρκετά βασική ώστε τα αντιδραστήρια να είναι προσβάσιμα στην ελληνική αγορά, δίνοντας έτσι λύση σε περίπτωση που υπάρχει έλλειψη αντιδραστηρίων στην παγκόσμια αγορά.

Εντούτοις σε ό,τι αφορά το τεστ αντισωμάτων προκύπτουν πολλά ερωτήματα και αμφιβολίες σχετικά με την αξιοπιστία τους.

Τα τεστ αντισωμάτων που θα αναπτυχθούν στη χώρα μας θα είναι «παραδοσιακά», συνεπώς θα έχουν μεγαλύτερη ακρίβεια συγκριτικά με τα rapid tests αλλά αντιστρόφως θα είναι χρονοβόρα. Ειδικότερα, για τη διάγνωση αντισωμάτων θα είναι αναγκαία η λήψη αίματος, ενώ οι απαντήσεις θα δίδονται έπειτα από μερικές ώρες, αντί μερικών λεπτών. Σε περίπου ενάμιση μήνα τα εργαστήρια στην Ελλάδα θα μπορούν να εκτελέσουν τεστ αντισωμάτων.

Επιπλέον, θα αναλυθεί το γενετικό προφίλ 3.500 ασθενών και οι παραλλαγές του νέου κορωνοϊού που τους έχει μολύνει. Μια πιθανή γενετική προδιάθεση μπορεί να είναι η απάντηση για τη βαριά νόσηση ή ακόμα και τους θανάτους σε νέους και υγιείς;

Γενικά ξέρουμε ότι η γενετική προδιάθεση, είτε αρνητική για χειρότερη εξέλιξη, είτε θετική για προστασία, είναι παρούσα σε πολλές ασθένειες μολυσματικές (AIDS, ηπατίτιδες) ,όπως και σε μεταβολικές και καρδιαγγειακές (διαβήτη, καρδιοπάθειες) και πολλές άλλες. Πιστεύω ότι το ίδιο θα δούμε και στον COVID-19.

Η γνώση που θα αποκτηθεί πώς μπορεί να εφαρμοστεί σε δεύτερο χρόνο, για την προστασία των ασθενών που θα νοσήσουν στο μέλλον με COVID-19;

Η ταυτοποίηση και γνώση των γενετικών παραγόντων προδιάθεσης θα μας βοηθήσει σε δύο επίπεδα. Στο πρώτο, θα μπορούμε να αναλύσουμε το γενετικό προφίλ νέων κρουσμάτων και σε συνδυασμό με άλλα χαρακτηριστικά να κάνουμε πολύ καλύτερη πρόγνωση για τη μελλοντική πορεία της ασθένειας. Μάλιστα, είναι πιθανό να παράξουμε πρώτα, πλην όμως καθοριστικά, συμπεράσματα κατά τα αρχικά στάδια της μελέτης και πριν δηλαδή ολοκληρωθεί η ανάλυση του γενετικού προφίλ των 3.500 συμμετεχόντων. Συνεπώς, η γνώση που θα αποκτηθεί θα είναι αμεσότερα διαθέσιμη για την αντιμετώπιση ανθρώπων που θα νοσήσουν με COVID-19, δεδομένου ότι η γονιδιακή ανάλυση είναι γρήγορη και εύκολη διαδικασία. Προϋπόθεση αποτελεί η δημιουργία ενός κέντρου αναφοράς στην Ελλάδα που θα οριστεί υπεύθυνο για τη διεξαγωγή τους.

Οι γενετικές πληροφορίες θα μπορούσαν να συμβάλουν στην εύρεση ενός νέου φαρμάκου ή στον εντοπισμό μιας παλιάς δραστικής ουσίας, πλην όμως αποτελεσματικής, για την αντιμετώπιση της νόσου COVID-19;

Σε δεύτερο επίπεδο, θα μας δώσει πληροφορίες για τα γονίδια και τους βιολογικούς μηχανισμούς που εμπλέκονται οδηγώντας καλύτερα τη χρήση υπαρχόντων φαρμάκων, που έχουν ήδη αναπτυχθεί για άλλες ασθένειες, ή ανάπτυξη νέων φαρμάκων. Είναι γνωστό πως όταν ένα υποψήφιο φάρμακο έχει υποστήριξη από γενετικά δεδομένα, η πιθανότητα επιτυχίας του είναι 4-10 φορές μεγαλύτερη κατά μέσο όρο.

Πρόσφατα έγινε γνωστό ότι υπάρχουν παραλλαγές του ιού. Αυτό περιπλέκει την κατάσταση σε ό,τι αφορά τον βαθμό ευπάθειας των ασθενών αλλά και σε ό,τι αφορά την εξεύρεση ενός αποτελεσματικού τεστ, φαρμάκου και εμβολίου;

Η παρουσία παραλλαγών του ιού είναι δεδομένη. Αυτό που έχει σημασία είναι η διαφορετική πορεία της ασθένειας ανάλογα με τις παραλλαγές, κάτι για το οποίο δεν έχουμε ακόμη στοιχεία. Πάντα η ύπαρξη και ανάλυση περισσότερων δεδομένων είναι κάτι καλό και ποτέ δεν μας δυσκολεύει περισσότερο. Οσο περισσότερες λεπτομέρειες ξέρουμε τόσο πιο αποτελεσματική θα είναι η διαδικασία ανάπτυξης τεστ όπως και ανεύρεσης ενός φαρμάκου ή εμβολίου.

Η «επένδυση» της κυβέρνησης στο επιστημονικό δυναμικό της χώρας τι σηματοδοτεί; Ποια είναι τα αδύνατα και ποια τα δυνατά σημεία για την εφαρμογή ερευνητικών προγραμμάτων στη χώρα μας;

Αυτή η κρίση έχει φέρει στο προσκήνιο τη σημασία της επένδυσης μιας χώρας σε ανθρώπινο δυναμικό, υποδομές και δεδομένα στην έρευνα. Ο λόγος για τον οποίο είχαμε ένα τόσο καλό αποτέλεσμα, και το ίδιο ισχύει και σε άλλα κράτη, ήταν η εμπιστοσύνη στους ειδικούς επιστήμονες. Ας μη θριαμβολογούμε όμως, γιατί η επένδυση στην έρευνα στην Ελλάδα είναι χαμηλή. Αυτή η κρίση πρέπει να μας οδηγήσει σε υψηλότερα επίπεδα επένδυσης στην έρευνα ώστε να μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε ένα μεγάλο εύρος προκλήσεων στην Ελλάδα και παγκοσμίως, ίσως μικρότερης προβολής από τον κορωνοϊό αλλά εξίσου μεγάλης σημασίας.

Headlines