Το καλοκαίρι και ο τουρισμός «πυροκροτητές» πολιτικών και οικονομικών εξελίξεων

Το περίφημο ελληνικό καλοκαίρι που ύμνησε ανάμεσα σε πολλούς και ο γάλλος διανοητής Ζακ Λακαριέρ με το ομώνυμο δοκίμιό του («Το ελληνικό καλοκαίρι», εκδ. Χατζηνικολή) σήμερα αποτελεί και τον πιο κρίσιμο παράγοντα επανόδου στην κανονικότητα, ως μέγεθος οικονομικό, μα και ως προϋπόθεση συνέχισης της ζωής. Δεν είναι μόνο το πώς συμβάλλει ο τουρισμός στην ελληνική οικονομία και σε επίπεδο αληθινών αριθμών.

Είναι το πώς είναι δομημένη για δεκαετίες η ελληνική οικονομία, μα και η κανονικότητα του μεγάλου μέρους του πληθυσμού μας, που το καλοκαίρι, η πληρότητα των καταλυμάτων, οι αφίξεις, η δυνητική αγορά και η διεύρυνσή της παράγουν ισορροπίες για το ελληνικό νοικοκυριό. Ακόμη και όψεις στρέβλωσης, υπεροικοδόμησης στα τουριστικά θέρετρα, ευέλικτων ή και άναρχων εργασιακών σχέσεων στις ζώνες του θέρους, μπαίνουν συχνά κάτω απ’ το χαλάκι της ανάπτυξης του τουριστικού θαύματος και της προσέλκυσης κόσμου στο πανέμορφο – ακόμη – και πολυποίκιλο ελληνικό τοπίο.

Το φετινό ιδιότυπο λόγω πανδημίας ελληνικό μα και διεθνές καλοκαίρι θα είναι και καταλύτης ευρύτερων εξελίξεων. Μια ανάγνωση το θέλει πυροκροτητή των εσωτερικών πολιτικών εξελίξεων, ακόμη και καθοριστικό παράγοντα για εκλογικά σενάρια. Αν έχουμε ένα κανονικό ή έστω ημι-κανονικό καλοκαίρι με τα πρωτόκολλα υγείας σε αεροδρόμια ή υγειονομικά διαβατήρια (όπως πρωτοέγραψε στα «ΝΕΑ» ο διαπιστευμένος μας συντάκτης Κώστας Ντελέζος), ξενοδοχεία αναφοράς, φιλτράρισμα σε πύλες εισόδου των τουριστών, ροή σε θέρετρα με σχέδιο και κανόνες, θα μπορούμε να μιλάμε για ένα καλοκαίρι που περίπου κερδήθηκε – και αυτό το λέμε αφού σύμφωνα με εκτιμήσεις τα έσοδα των τουριστικών επιχειρήσεων εκτιμάται ότι θα είναι μειωμένα κατά 5060%. «Μέσα σε λιγότερο από τρεις μήνες ένα – φαινομενικά – τοπικό πρόβλημα εξελίχθηκε στη μεγαλύτερη πανδημία που γνώρισε η υφήλιος.

Παρά τις προειδοποιήσεις από επιστήμονες, ακτιβιστές ή και οραματιστές του επιχειρείν, η παγκόσμια κοινότητα εγκλωβίστηκε στρουθοκαμηλικά στην εύθραυστη αυτάρκειά της. Ως άτυπο έμβλημα της νεωτερικότητας, ο τουρισμός χτυπήθηκε ανελέητα – όσο καμιά άλλη ανθρώπινη δραστηριότητα. Στο μέτρο που οι παραγωγικές υποδομές (των τουριστικών συμπεριλαμβανομένων) παραμένουν άθικτες, κάθε συζήτηση για «πόλεμο», δηλαδή για τη μοναδική συγκρίσιμη κατάσταση (απωλειών), παραμένει άστοχη, λέει στα «ΝΕΑ» ο δρ Αγγελος Φ. Βλάχος, εμπειρογνώμονας τουριστικής πολιτικής και ανάπτυξης.

Ερωτήματα και προβλέψεις

Και όντως ο κορωνοϊός μεταβάλλει τα πάντα. Και πυροδοτεί ερωτήματα. Θα προλάβουμε; Αν οι μεσογειακές και ελληνικές παραλίες είναι μέτρο της ευμάρειας ή τέλος πάντων ψηφίδα της, θα γεμίσουν φέτος ή πάμε για χαμένη χρονιά; Οι πρόσφατες δηλώσεις του υπουργού Ανάπτυξης Αδωνη Γεωργιάδη μιλούν για «σώσιμο» της σεζόν. «Δεν θεωρούμε τη φετινή χρονιά χαμένη. Δεν θα είναι χρονιά ρεκόρ, αλλά από μία μικρότερη πίτα η Ελλάδα θα διεκδικήσει κομμάτι» είπε και υπογράμμισε ότι στο συνολικό σχέδιο της κυβέρνησης θα περιλαμβάνονται τα κίνητρα και τα πρωτόκολλα που θα πρέπει να τηρηθούν για να στηριχθεί η τουριστική μας βιομηχανία. «Για τον μεσογειακό Νότο, η τουριστική σεζόν, δηλαδή ο βασικός ή και μονοπωλιακός πυλώνας εισοδήματος [θα έπρεπε να] έχει ήδη αρχίσει και, προφανώς, οι προβλέψεις φουντώνουν.

Πρόκειται για πολυπαραγοντική εξίσωση με ύψιστο βαθμό απροσδιοριστίας. Τα μεγέθη ζαλίζουν μπροστά στο διακύβευμα. Με τιμές 2019, η άμεση συνεισφορά του τουρισμού αντιπροσωπεύει περίπου 25 δισ. ευρώ, όμως υιοθετώντας μεσοσταθμικά έναν έγκυρο τουριστικό πολλαπλασιαστή (2,5), η συνολική συμβολή του φαινομένου υπερβαίνει το 30% του ελληνικού ΑΕΠ [~195 δισ. ευρώ].

Καθημερινά, οι «ασκήσεις επί χάρτου» από κυβερνήσεις, παραγωγικούς φορείς και επαγγελματικά σωματεία κλιμακώνονται, αλλά όχι σπάνια συχνά κινούνται μεταξύ «ευσεβών πόθων» (wishful thinking) και απόπειρας πρόβλεψης της ταξιδιωτικής κινητικότητας. Εύλογα, μιας και ασύμμετρες καταστάσεις, όπως της πανδημίας, ευνοούν κάθε σενάριο ριζοσπαστικοποίησης ατομικών συμπεριφορών. Υπό το πρίσμα αυτό, πιθανολογείται ισχυρά η διαφοροποίηση των υφιστάμενων τουριστικών προτύπων. Συνθηματολογικά, «Social Distancing is the new trend»!» μάς λέει ο Αγγελος Φ. Βλάχος. Και πάντα πρέπει να λάβουμε υπόψη πως ο τουρισμός για τη χώρα μας δεν είναι μια δευτερεύουσα δραστηριότητα και κλάδος. Οπως έγραφε ο Παναγιώτης Κονδύλης («Η παρακμή του αστικού πολιτισμού»), «ο τουρισμός και το ευρύτατο μεταναστευτικό κύμα της δεκαετίας του ’50 και του ’60 αποτέλεσαν την τρίτη μεγάλη νεοελληνική ένταξη στο διεθνές κύκλωμα της καπιταλιστικής οικονομίας».

Πολύ περισσότερο σήμερα, που ο τουρισμός έχει εξελιχθεί για τη χώρα μας (συχνά τον λέμε βαριά βιομηχανία) ενώ στερέωσε μετά το ’70 και μια ολόκληρη τάξη μεσαίων – που με τη σειρά τους στερέωσαν νέες εκλογικές και πολιτικές συμπεριφορές (πανσιόν, ενοικιαζόμενα δωμάτια, ταβέρνα). Τι θα γίνει όμως φέτος, για να επανέλθουμε στο πρακτικό ερώτημα που καίει – όπως ο ήλιος του θέρους – πολύ κόσμο;

Οι μεγάλοι χαμένοι

«Αναμενόμενα, η συνεδριακή και εκθεσιακή δραστηριότητα αλλά και η κρουαζιέρα συγκαταλέγονται στους – ελπίζω βραχυπρόθεσμα – μεγάλους χαμένους. Το μαζικό μοντέλο ξενοδοχειακής φιλοξενίας (ραχοκοκαλιά παροχής εργασίας για εκατοντάδες χιλιάδες άτομα), πιθανώς φέτος να παραμείνει σε μεγάλο βαθμό κλειστό. Στο πολυτραγουδισμένο ελληνικό καλοκαίρι δεν αναμένεται να δούμε σύντομα τις εικόνες της μαζικής συνάθροισης που λ.χ. έχουμε συνδυάσει με τις παραλίες της Πάρου ή τα σοκάκια της Σαντορίνης. Η ελληνική τουριστική προσφορά, συνδυασμένη συνήθως με τη «μικρή κλίμακα» χωροταξικά, αλλά και πολιτισμικά, θα αντιμετωπίσει πρόσθετο πρόβλημα σε σχέση με άλλα μεσογειακά τουριστικά μοντέλα αναψυχής που παρουσιάζουν άλλες χωρικές δυνατότητες» αναλύει ο Αγγελος Φ. Βλάχος.