Κοροναϊός : Ερχεται πανδημία ανισότητας και λιτότητα που σκοτώνει

Πολλές φορές βλέπουμε τις οικονομικές εξελίξεις υπό το πρίσμα απλώς κάποιων οικονομικών δεικτών. Μόνο που παραβλέπουμε ότι αυτοί οι αριθμοί και τα στατιστικά διαγράμματα έχουν να κάνουν με τις ζωές των ανθρώπων.

Με αυτή την έννοια όταν βλέπουμε π.χ. το ΔΝΤ να κάνει εκτίμηση για παγκόσμια ύφεση 3% για το 2020, αυτό δεν είναι απλώς μια στατιστική διακύμανση όπου όλοι μας απλώς θα έχουμε π.χ. 3% λιγότερο διαθέσιμο εισόδημα. Ποτέ το κόστος δεν επιμερίζεται με αυτό τον τρόπο, ούτε επιμερίζεται ισότιμα.

Μια τόσο μεγάλη ύφεση σημαίνει τη ριζική επιδείνωση της θέσης των πιο αδύναμων σε παγκόσμια κλίμακα και σε βαθμό που ορισμένες φορές αδυνατούμε να συλλάβουμε πλήρως, ιδίως εάν ζούμε σε χώρες της Δύσης με σχετικά αναπτυγμένο δείκτη κοινωνικής προστασίας.

Ούτε μπορούμε εύκολα να αντιληφθούμε ότι μια τέτοια ένταση της ανισότητας και σε ορισμένες περιπτώσεις και της εξαθλίωσης θα έχει, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, και αρνητική επίπτωση στην υγεία πολλών ανθρώπων, εξ ου και η ανάγκη να σκεφτόμαστε με όρους μια πανδημίας ανισότητας.

Η ανισότητα κάνει κακό στην υγεία

Η συσχέτιση κοινωνικής ανισότητας και αρνητικής επίδρασης στην υγεία είναι από παλιά καταγεγραμμένη. Με έναν τρόπο, η σχετική επίγνωση ήδη από τον 19ο αιώνα ήταν και από τους λόγους που διαμορφώθηκε η σύγχρονη αντίληψη της δημόσιας υγείας. Τις πιο πολλές φορές τη σκεφτόμαστε ως άνιση πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας, στοιχείο πολύ υπαρκτό, πλευρές του οποίου βλέπουμε να έχουν τραγικές επιπτώσεις ακόμη και στην τρέχουσα πανδημία του νέου κοροναϊού.

Πολύ πιο σημαντικό είναι να σκεφτούμε πώς η κοινωνική ανισότητα διαμορφώνει μια συνολικά αρνητική συνθήκη για την υγεία των ανθρώπων. Καταρχάς η κοινωνική ανισότητα σημαίνει αυτό που συνήθως περιγράφουμε ως κοινωνικοοικονομικό στρες, που αντανακλά το βίωμα της ανασφάλειας, της διάψευσης και της αδυναμίας πλήρους ικανοποίησης βασικών κοινωνικών αγαθών και το οποίο βιώνουν όσοι είναι χαμηλότερα στην κοινωνική ιεραρχία.

Το είδος αυτό στρες, πολύ διαφορετικό από αυτό που θα περιγράφαμε ως «δημιουργικό άγχος», εντείνεται σε κοινωνίες όπου η ανισότητα εντείνεται, νέοι αποκλεισμοί υψώνονται και η επισφάλεια εκτινάσσεται. Οι αρνητικές επιπτώσεις του στη συνολική υγεία των πληθυσμών έχουν μετρηθεί και στη μεγάλη κλίμακα και στις ιδιαίτερες επιπτώσεις. Όσο πιο άνιση είναι μια κοινωνία τόσο χειρότερους δείκτες υγείας έχει σε σύγκριση με κοινωνίες ανάλογου επιπέδου ανάπτυξης.

Έπειτα ξέρουμε ότι αυξημένη ανισότητα σημαίνει και χειρότερες συνθήκες εργασίας και διαβίωσης. Σημαίνει αυξημένη πιθανότητα διαβίωσης σε περιοχές των πόλεων με μεγαλύτερη περιβαλλοντική επιβάρυνση. Σημαίνει πιο πυκνοκατοικημένες περιοχές και πιο σπίτια που αναγκαστικά τα μοιράζονται περισσότεροι άνθρωποι. Σημαίνει εργασία σε δύσκολες συνθήκες. Σημαίνει συχνά ανθρώπους που εργάζονται περισσότερες ώρες για να μπορέσουν να ανταπεξέλθουν στις βασικές ανάγκες ή να κάνουν δύο δουλειές. Σημαίνει ανθρώπους που προτιμούν να εργάζονται ακόμη και με προβλήματα υγείας παρά να χάσουν το μεροκάματο, επιβαρύνοντας έτσι ακόμη περισσότερο την υγεία τους. ¨

Όλα αυτά επίσης σημαίνουν και ανθρώπους που δεν προσέχουν την υγεία τους ή δεν μπορούν να προσέξουν την υγεία τους. Ανθρώπους που δεν προλαβαίνουν να φτιάξουν ένα υγιεινό γεύμα, που θα προτιμήσουν χειρότερης ποιότητας φτηνά προϊόντα, που θα έχουν μεγαλύτερη δυσκολία να αποφύγουν την παχυσαρκία. Ανθρώπους που συχνά δεν θα έχουν χρόνο ή πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας τέτοια που θα τους επιτρέπει να ασχοληθούν σοβαρά με διάφορα προβλήματα υγείας που έχουν (π.χ. την υπέρτασή τους).

Σε όλα αυτά ας προσθέσουμε και τον τεράστιο αντίκτυπο της ανεργίας. Η ανεργία δεν είναι ποτέ απλώς μια εμπειρία «οικονομικής δυσπραγίας», αλλά μια συνολική αποδιάρθρωση των όρων ύπαρξης του ατόμου, που με τη σειρά της έχει μεγάλο και καταγεγραμμένο αντίκτυπο και στην υγεία του, ξεκινώντας από την αύξηση των αυτοκτονιών μέχρι την ακόμη μεγαλύτερη όξυνση επικίνδυνων για την υγεία συμπεριφορών.

Το μέγεθος της επερχόμενης ύφεσης

Η μεγάλη οικονομική ύφεση στην οποία εισέρχεται η παγκόσμια οικονομία θα επιτείνει αυτά τα προβλήματα. Υπάρχουν ολόκληροι κλάδοι που θα αργήσουν καιρό να «πάρουν μπροστά» όπως αυτός των ξενοδοχείων ή της εστίασης, ενώ ακόμη και τα ήπια περιοριστικά μέτρα θα πλήξουν μεγάλο μέρος του εμπορίου. Με τη σειρά της η ύφεση και η υποχώρηση της κατανάλωσης θα διαμορφώσει αλυσιδωτά αποτελέσματα σε διάφορους κλάδους πλήττοντας και την απασχόληση και τα εισοδήματα. Αυτό θα διαμορφώσει μια συνθήκη μεγαλύτερης ανισότητας με όλα τα προβλήματα που αυτό συνεπάγεται.

Σε όλα αυτά ας προσθέσουμε και μία παράμετρο ακόμη. Συνθήκες μεγάλης κοινωνικής κρίσης δημιουργούν ακόμη πιο δύσκολη συνθήκη και για τις πιο ευάλωτες κοινωνικές κατηγορίες: πρόσφυγες, αιτούντες άσυλο, αστέγους κ.λπ.

Επιπλέον, η κρίση δεν θα περιοριστεί στις μεγάλες αναπτυγμένες χώρες, αλλά θα επεκταθεί και στις αναπτυσσόμενες που εκτός των άλλων θα δουν και πολύ μειωμένη ζήτηση για τα προϊόντα που παράγουν και εξάγουν.

Όλα αυτά εκτός των άλλων έχουν επίπτωση και στη γενική υγεία των πληθυσμών αλλά και στον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουν την πανδημία. Ήδη από διάφορες χώρες έχουμε παραδείγματα όπου η κοινωνική ανισότητα, η φτώχεια και οι κακές συνθήκες εργασίας και διαβίωσης λειτουργούν επιβαρυντικά και οδηγούν σε αυξημένη θνησιμότητα από το νέο κοροναϊό, με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα τις ΗΠΑ.

Η λιτότητα που σκοτώνει

Μια πρόσφατη έρευνα στην Αγγλία, που αποτίμησε τις επιπτώσεις στη δημόσια υγεία των πολιτικών της τελευταίας δεκαετίας, είχε πραγματικά ανησυχητικά αποτελέσματα. Για πρώτη φορά μετά από 120 χρόνια καταγράφηκε μια παρατεταμένη στασιμότητα στη βελτίωση του προσδόκιμου ζωής. Την έρευνα διηύθυνε ο Σερ Μάικλ Μάρμοτ, ένας από τους πιο σημαντικούς ειδικούς παγκοσμίως στους κοινωνικούς καθορισμούς της υγείας, ο οποίος υπογράμμισε ότι στοιχεία όπως η αύξηση στην παιδική φτώχεια, η υποχώρηση της χρηματοδότησης της εκπαίδευσης, η επέκταση φαινομένων όπως τα «συμβόλαια μηδενικών ορών» ή η αύξηση των ανθρώπων που εξαρτώνται από πρακτικές διανομής τροφίμων, συντέλεσαν στη διαμόρφωση κοινοτήτων με ιδιαίτερα αρνητικές συνθήκες.

Ιδιαίτερη σημασία αποδίδει η έκθεση στην διαρκή υποχώρηση του κράτους και στη μείωση των κρατικών δαπανών που επέτεινε τις κοινωνικές, οικονομικές και περιφερειακές ανισότητες. Η έκθεση διαπίστωνε πολύ μεγάλη επιβράδυνση γενικά του ρυθμού αύξησης του προσδόκιμου ζωής και σε ορισμένες φτωχές περιοχές της Αγγλίας ακόμη και μείωση.

Επιπλέον, η έκθεση διαπιστώνει αύξηση των θανάτων στην ηλικιακή κατηγορία 45-49, μια κατηγορία που και στις ΗΠΑ εμφανίζεται ευάλωτη εκτός των άλλων και στους «θανάτους απελπισίας» όπως περιγράφονται οι θάνατοι από αυτοκτονίες ή που σχετίζονται με ναρκωτικά ή αλκοόλ.

Ο Μάρμοτ, μιλώντας στο Politico, εξέφρασε τον φόβο του ότι η τωρινή κρίση μπορεί να έχει ακόμη χειρότερα αποτελέσματα, ιδίως από τη στιγμή που μιλάμε για μια συρρίκνωση της παγκόσμιας οικονομίας πολύ μεγαλύτερη από αυτή του 2009 που ήταν η αφετηρία των πολιτικών τις επιπτώσεις των οποίων μελέτησε, ενώ υπογραμμίζει ότι «όσο πιο φτωχός είσαι, τόσο πιθανό είναι είτε να πρέπει να δουλέψεις εκτός σπιτιού – δεν μπορείς να απομονωθείς κοινωνικά – ή να χάσες τη δουλειά σου».