Παρότι πολυχρησιμοποιημένη τις τελευταίες μέρες η έννοια της επιστροφής, ίσως δεν είναι η κατάλληλη για να περιγράψει αυτό που θα αντιμετωπίσουμε το επόμενο διάστημα.

Πιθανώς να είναι μια έννοια που κατεξοχήν περιγράφει αυτό που θα θέλαμε να συμβεί, δηλαδή την επιστροφή στο πώς ήταν τα πράγματα, παρά αυτό που όντως θα συμβεί. Δεν αναφέρομαι απλώς στο ότι πάρα πολλά από τα περιοριστικά μέτρα θα παραμείνουν σε ισχύ, όχι μόνο ως ατομική δέσμευση για εφαρμογή ασφαλών πρακτικών αλλά και ως ενεργές απαγορεύσεις.

Ούτε μόνο στο ενδεχόμενο επιστροφής στην εφαρμογή εκ νέου αυστηρών μέτρων. Αναφέρομαι κυρίως σε ένα σύνολο αλλαγών για τις οποίες η πανδημία λειτούργησε περισσότερο ως ο καταλύτης. Από την ευκολία με την οποία ενσωματώθηκε στην καθημερινότητά μας η ίδια η έννοια του περιορισμού της ελευθερίας της κίνησης, μέχρι την υποχρεωτική επέκταση της τηλεργασίας και από την επέκταση των ψηφιακών αγορών μέχρι την ιδιότυπη αντιμετώπιση των μαζικών συναθροίσεων, είτε καλλιτεχνικών είτε πολιτικών, ως πρακτικών προς αποφυγή.

Αλλαγές χωρίς αμφιβολία έκτακτες που όμως κατά καιρούς και από διάφορες αφετηρίες είχαν προταθεί ως ευκταίο τμήμα του οράματος μιας κοινωνίας απομονωμένων καταναλωτών, η καθημερινότητα των οποίων διαπερνάται από τη διαρκή ετοιμότητα για εργασία, ο «βίος πολιτικός» τους περιορίζεται στον διαδικτυακό σχολιασμό και η υπό διαρκή ψηφιακή επιτήρηση ζωή των οποίων εξαρτάται από μια διευρυνόμενη μάζα «πλεοναζόντων πληθυσμών» που με την κακοπληρωμένη και εκτεθειμένη σε πλείστους κινδύνους εργασία τους διατηρούν εν λειτουργία τις εφοδιαστικές αλυσίδες.

Προφανώς και η δυστοπική δυναμική δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένη. Υπάρχει και η αντίρροπη τάση που αφορά την επίγνωση ότι η «προστασία της ζωής» συνεπάγεται τη διαμόρφωση κοινωνιών περιβαλλοντικά βιώσιμων, με περισσότερη δικαιοσύνη, δημοκρατία και λογοδοσία, κοινωνιών που να ορίζουν ως ανθεκτικότητα τη συμμετοχική τους συλλογικότητα. Το ποια από τις δύο δυναμικές θα κυριαρχήσει σε μια «επόμενη μέρα» που διαρκώς ξαναγράφεται, είναι στην πραγματικότητα η πρόκληση με την οποία αναμετριόμαστε.

Headlines