Οχι άλλα δάκρυα για το «παλιό, καλό Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων»

Του Βαγγέλη Σταματίου

«Ουκ αν λάβοις παρά του μη έχοντος»… Δεν ξέρω πόσοι εκ των περιφερειαρχών της χώρας γνωρίζουν το ακριβές νόημα αυτής της παροιμιώδους φράσης που φθάνει ως τις μέρες μας από τον Λουκιανό και τους «Νεκρικούς Διαλόγους» του αλλά η φράση «ταιριάζει γάντι» στο αίτημά τους σχετικά με την «αύξηση των πόρων του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων για την κάλυψη των άμεσων αναγκών των Περιφερειών, μετά τα νέα δεδομένα».

Το αίτημα διατυπώθηκε για πρώτη φορά στη μεγάλη σύσκεψη που έγινε πριν από το Πάσχα (στα μέσα Απριλίου) και στην οποία συμμετείχαν εκτός από τους 13 Περιφερειάρχες οι υπουργοί Ανάπτυξης και Επενδύσεων Αδωνις Γεωργιάδης και Εσωτερικών Τάκης Θεοδωρικάκος, οι υφυπουργοί Δημοσιονομικής Πολιτικής Θεόδωρος Σκυλακάκης και Δημοσίων Επενδύσεων και ΕΣΠΑ Γιάννης Τσακίρης και ο γενικός γραμματέας Δημοσίων Επενδύσεων και ΕΣΠΑ Δημήτρης Σκάλκος.

Το ίδιο αίτημα επαναλήφθηκε σε νέα σύσκεψη λίγες μέρες πριν από την Πρωτομαγιά. Οι περιφερειάρχες είχαν απέναντί τους τον εκπρόσωπο του υπουργείου Οικονομικών – τον υφυπουργό Δημοσιονομικής Πολιτικής Θεόδωρο Σκυλακάκη – ο οποίος ως άλλος Μένιππος έδωσε τη δέουσα απάντηση. Μια απάντηση, δίχως άλλο, που προσδιορίζει αφενός τα όρια των δυνατοτήτων που έχει το εργαλείο του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων (ΠΔΕ) για την κυβέρνηση και αφετέρου αναδεικνύει και προβάλλει μια πολιτική επιλογή όπως είναι η περαιτέρω αξιοποίηση της μεθόδου των Συμπράξεων Δημόσιου και Ιδιωτικού Τομέα (ΣΔΙΤ) σε ένα πιο ευρύ φάσμα αναπτυξιακών και επενδυτικών προγραμμάτων. Με άλλα λόγια, η κυβέρνηση, διά στόματος Σκυλακάκη, προέτρεψε τους άρχοντες των 13 Περιφερειών να αποτολμήσουν το ποιοτικό άλμα και να στρέψουν το ενδιαφέρον και την προσοχή τους στις ΣΔΙΤ. Αλλωστε, για τον σχεδιασμό και την προώθησή τους θα υπάρξουν και κονδύλια για εξειδικευμένους συμβούλους.

Η πλευρά των περιφερειαρχών, σε κάθε περίπτωση, αν και δεν εναντιώνεται στις ΣΔΙΤ – κυρίως για τα μεγάλα έργα υποδομής – θεωρεί το ΠΔΕ αναγκαίο και απαραίτητο εργαλείο για την προώθηση των μικρών και μεσαίων έργων που αφορούν την καθημερινότητα του πολίτη. Αλλωστε, δεν θα μπορούσε να ήταν και αλλιώς καθώς ο καθένας εκ των 13 περιφερειαρχών έχει καταγεγραμμένες διαφορετικές προτεραιότητες.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ

Χρειαζόμαστε νέα εργαλεία

Εν τούτοις, παρά την αρχική υπόκωφη «μουρμούρα» (κυρίως για την τύχη των χρηματοδοτήσεων έργων που έχουν ενταχθεί στο ΠΔΕ και το ΕΣΠΑ) ένας σημαντικός αριθμός περιφερειακών αρχόντων φαίνεται ότι έσπευσε να προσαρμοσθεί στα νέα δεδομένα και ξεκίνησε τη διαδικασία της προετοιμασίας προτάσεων – το τι θα αφορούν είναι μια άλλη συζήτηση και θα φανεί στο άμεσο μέλλον.

Η σύσκεψη των περιφερειαρχών

Σε ένα ενημερωτικό site της Εύβοιας βρήκα μια δημοσίευση για τη σύσκεψη των περιφερειαρχών. Στη δημοσίευση που έχει τίτλο: «Σύσκεψη Φανή Σπανού με αρμόδιους υπουργούς, για δημόσιες επενδύσεις» διαβάζω: «Με τους υφυπουργούς Οικονομικών κ. Σκυλακάκη και Ανάπτυξης κ. Τσακίρη και τους συναδέλφους περιφερειάρχες, επεξεργαζόμαστε τρόπους να μοχλεύσουμε πόρους. Κοινώς, να αντλήσουμε περισσότερα χρήματα για δημόσιες επενδύσεις. Ως πρόεδρος της Επιτροπής Χωροταξίας, Υποδομών και Μεταφορών της ΕΝΠΕ, εισηγήθηκα το θέμα των Συμπράξεων Δημοσίου – Ιδιωτικού Τομέα. Οι ΣΔΙΤ είναι ένα εξαιρετικό εργαλείο δουλειάς, που παρά το γραφειοκρατικό τους βάρος, επιτρέπουν τη δημιουργία μεγάλων και σοβαρών υποδομών, χωρίς την άμεση δέσμευση δημοσίων πόρων. Ωστόσο, δεν προσφέρονται για όλα τα είδη και μεγέθη έργων. Γι’ αυτό, θεωρούμε πως μπορούν να λειτουργήσουν ως μια ενίσχυση, του βασικού μας εργαλείου, που είναι το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων».

Ο Φάνης Σπανός είναι ο διάδοχος του Κώστα Μπακογιάννη στην Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδος και δίχως άλλο φημίζεται για τη μετριοπάθειά του και το ανοιχτό πνεύμα με το οποίο προσεγγίζει τα ζητήματα. Η αναφορά του στο «γραφειοκρατικό βάρος» των ΣΔΙΤ ενόχλησε τους συνομιλητές του που με τον έναν ή άλλον τρόπο έσπευσαν να διορθώσουν τα πράγματα, παρουσιάζοντας «στεγνά» διαδικασίες, ημερομηνίες και χρονοδιαγράμματα.

Διαδικασίες, ηµεροµηνίες και χρονοδιαγράµµατα

Χαρακτηριστικό παράδειγμα, τα έργα ΣΔΙΤ ως προς τα απορρίμματα – εγκατάσταση επεξεργασίας αστικών στερεών αποβλήτων – στην Περιφέρεια Ηπείρου. Η μονάδα βρίσκεται ήδη σε λειτουργία και ο καθαρός χρόνος κατασκευής της ήταν δύο χρόνια από τη στιγμή της υπογραφής της σύμβασης. Ο περιφερειάρχης Ηπείρου Αλέξανδρος Καχριμάνης – που δεν χάνει ευκαιρία να διαλαλεί προς πάσα κατεύθυνση  ότι οι ΣΔΙΤ στον τόπο του θα είχαν προχωρήσει με ταχύτερους ρυθμούς αν δεν υπήρχε το αρχικό πάγωμα που επέβαλε η κυβέρνηση Τσίπρα – δεν φαίνεται να συμμερίζεται σε καμία περίπτωση την άποψη της «βραδύτητας» των ΣΔΙΤ λόγω διαδικασιών. Αλλωστε, ο ίδιος έχει εντάξει και άλλο ένα έργο, εκείνο της «Αναβάθμισης του Οδοφωτισμού στο Εθνικό και Επαρχιακό Δίκτυο της Περιφέρειας Ηπείρου».

Επιπλέον, δεν είναι καθόλου λίγοι εκείνοι στην κυβέρνηση αλλά και στην Αυτοδιοίκηση που όταν ακούν τα περί «γραφειοκρατικού βάρους» σπεύδουν να αναφέρουν το χαρακτηριστικό παράδειγμα μιας εταιρείας (Μεσόγειος, η επωνυμία της), η οποία συμμετέχει σε δύο έργα που το ένα γίνεται με τον κλασικό τρόπο των δημοσίων έργων και το άλλο με ΣΔΙΤ. Εκείνο που γίνεται με ΣΔΙΤ – υλοποίηση μονάδας επεξεργασίας απορριμμάτων του Νομού Ηλείας με αναθέτουσα αρχή τον Δήμο Ηλιδας, με ημερομηνία υπογραφής της σύμβασης 12 Μαρτίου 2019 – αναμένεται να παραδοθεί με το κλειδί στο χέρι τον ερχόμενο Σεπτέμβριο και το άλλο, που γίνεται με τον παραδοσιακό τρόπο για τη Μονάδα Επεξεργασίας Απορριμμάτων Αλεξανδρούπολης – με φορέα υλοποίησης την Αναπτυξιακή Ανώνυμη Εταιρεία Διαχείρισης Απορριμμάτων Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης (ΔΙΑΑΜΑΘ ΑΑΕ) και με τις υπογραφές να «πέφτουν» τον Φεβρουάριο του 2019 -, βρίσκεται ακόμη στα χωματουργικά έργα κ.λπ. Αρα, και η μέθοδος που επιλέγεται παίζει τον δικό της ξεχωριστό ρόλο… Οπως επίσης καίριος είναι ο ρόλος των φορέων ανάθεσης και υλοποίησης.

Το παράδειγμα του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης είναι απολύτως χαρακτηριστικό. Στις 30 Απριλίου 2020 στη συνεδρίαση της Συγκλήτου του ΔΠΘ εγκρίθηκε η πρόσκληση εκδήλωσης ενδιαφέροντος της πρώτης φάσης του διαγωνισμού για το έργο με τίτλο «Υλοποίηση φοιτητικών εστιών, εκπαιδευτικών ερευνητικής και λοιπών υποδομών του ΔΠΘ» που γίνεται με ΣΔΙΤ και η δημοπράτησή του. Η Διυπουργική Επιτροπή ενέκρινε το έργο στις αρχές του μήνα (3/4/2020) και στο τέλος του μήνα (30/4/2020) ξεκίνησε η επόμενη ημέρα για το σημαντικό αυτό έργο.

Και όπως λέει η αντιπρύτανης Μαρία Μιχαλοπούλου πρόκειται για «ένα έργο με προϋπολογισμό 107.003.000, το οποίο θα δώσει τη δυνατότητα στο Πανεπιστήμιο να δημιουργήσει ένα σύνθετο οικοδομικό συγκρότημα, το οποίο αναπτύσσεται άμεσα σε τρεις Πανεπιστημιουπόλεις παρέχοντας τη μοναδική ευκαιρία στο Πανεπιστήμιο να παρέχει για τα επόμενα 30 χρόνια υποδομές και υπηρεσίες υψηλής ποιότητας αλλά και εξειδίκευσης στους τομείς της φοιτητικής μέριμνας, της εκπαίδευσης και της έρευνας. Θα αλλάξει η ποιότητα ζωής αλλά και οι συνθήκες εργασίας τόσο των φοιτητών όσο και των υπόλοιπων μελών της πανεπιστημιακής κοινότητας. Η πρώτη φάση του διαγωνισμού θα είναι στον αέρα για την εκδήλωση ενδιαφέροντος μέχρι την 23η Ιουνίου 2020».

Συγκεκριμένοι συσχετισμοί και ισορροπίες

Αλλά, ας μην αδικούμε κανέναν. Ο επικεφαλής της Ενωσής τους, ο περιφερειάρχης Κεντρικής Μακεδονίας Απόστολος Τζιτζικώστας, δεν δέχεται μύγα στο σπαθί του και «μετρά» τα έργα του τόπου του που έχουν ενταχθεί στις ΣΔΙΤ. Μάλιστα, η Μονάδα Επεξεργασίας Απορριμμάτων στον Νομό Σερρών βρίσκεται σε ήδη σε φάση λειτουργίας, ενώ βρίσκεται σε φάση προετοιμασίας το έργο αναβάθμισης Οδοφωτισμού της Περιφέρειας.

Σε κάθε περίπτωση οι περιφερειάρχες δεν είναι πρόσωπα στο κενό! Ο καθένας εξ αυτών εκφράζει συγκεκριμένους συσχετισμούς και ισορροπίες σε οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο που δεν ευνοούν – ιδιαίτερα σε αυτή την περίοδο της μεγάλης αβεβαιότητας που φέρνει μαζί της η λεγόμενη οικονομία της «άδειας καρέκλας» – τη μεγαλύτερη εμπλοκή ιδιωτών στα αναπτυξιακά και επενδυτικά προγράμματα σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο. Με άλλα λόγια, το ΠΔΕ για εκείνους είναι αναγκαίο και απαραίτητο δίχτυ ασφαλείας, το μαξιλάρι με τα λεφτά που έχουν τη δυνατότητα να διαχειριστούν στο πλαίσιο της δικής τους εξουσίας, σε αντίθεση με τις ΣΔΙΤ που έχουν άλλους όρους και προϋποθέσεις και διαχείρισης και λειτουργίας που βγάζουν εκτός πεδίου ένα μεγάλο μέρος του πολιτικού προσωπικού σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο.

Αλλά, το «παλιό, καλό ΠΔΕ» και με την ουρίτσα του Covid-19 δεν υπάρχει πια – αποτελεί μια ισχυρή ανάμνηση και τίποτα περισσότερο. Ολοένα και περισσότερο το βάρος θα πέφτει με κυβερνητική προτροπή και ενθάρρυνση στις ΣΔΙΤ, η επιρροή και η διείσδυση των οποίων θα διευρυνθεί έτι περαιτέρω καλύπτοντας τον κρίσιμο χώρο των μεγάλων παραγωγικών επενδύσεων μακράς πνοής με ισχυρό κοινωνικό αντίκτυπο.

Τα δυνατά σημεία των ΣΔΙΤ

Οι ΣΔΙΤ έχουν προτερήματα – οικονομικά αλλά και πρωτίστως πολιτικά. Εν πολλοίς, τρία είναι τα δυνατά σημεία των ΣΔΙΤ στην Ελλάδα.

1) Είναι δημοσιονομικά ουδέτερες. Κατά τη Eurostat δεν γίνεται προσμέτρηση στο έλλειμα και χρέος λόγω καλής κατανομής ρίσκου προς τον ιδιωτικό τομέα.

2) Εχουν να παρουσιάσουν εξαιρετική ποιότητα έργων, χρόνους υλοποίησης και, το σημαντικότερο, σταθερούς και μη επαυξανόμενους προϋπολογισμούς.

3) Εξασφαλίζουν διαφανείς διαγωνιστικές διαδικασίες με μεγάλο ανταγωνισμό. Αυτό πιστοποιείται και από τη World Bank που κατέταξε τη χώρα μας στην 3η θέση παγκοσμίως με βάση τις καλές διαγωνιστικές διαδικασίες σε έργα ΣΔΙΤ.

Και όλα αυτά είναι η πρακτική εφαρμογή στην Ελλάδα σε ένα θεωρητικό πλαίσιο όπου οι ΣΔΙΤ επί της αρχής υπερέχουν έναντι όλων των άλλων μεθόδων.

Στις μέρες μας όπου απαιτείται ένα εθνικό πρόγραμμα μεγάλων επενδύσεων μακράς πνοής – με μία μεγάλη επένδυση σε καθεμία από τις περιφερειακές ενότητες των 13 Περιφερειών της χώρας – οι ΣΔΙΤ που κινητοποιούν επενδυτές και κεφάλαια και εξασφαλίζουν διεθνείς και κοινοτικούς πόρους είναι η καλύτερη δυνατή λύση μπροστά στους δημοσιονομικούς περιορισμούς για επεκτατικό ΠΔΕ. Αλλά, ακόμη και αν υπήρχε η δυνατότητα για περισσότερα λεφτά από το ΠΔΕ, οι επενδύσεις των ΣΔΙΤ που διευρύνουν τον πολιτικό χρόνο και δεν τον ταυτίζουν με τα συμφέροντα μιας συγκεκριμένης κυβέρνησης αλλά και η ανάληψη ρίσκου από τους ιδιώτες επενδυτές είναι δίχως άλλο προτιμητέες.

Το επόμενο στοίχημα για τις ΣΔΙΤ θα αφορά τον χώρο της υγείας – νοσοκομειακές μονάδες κ.ά. – αλλά και τον χώρο της ύδρευσης και αποχέτευσης, με την πανσπερμία των αδύναμων κατά βάση δημοτικών επιχειρήσεων κυρίως στην Περιφέρεια.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ ΝΕΑ