Τι μας διδάσκει το φημισμένο πείραμα marshmallow του Stanford

Γράφουν: Νικόλαος  Φίλιππας* – Ιωάννα Ρούσου **

Ένα από τα πιο  φημισμένα πειράματα στην ιστορία της κοινωνικής ψυχολογίας είναι το επονομαζόμενο Stanford marshmallow experiment το  οποίο διεξήχθη στις αρχές της δεκαετίας του 70 από τον Καθηγητή ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Stanford Walter Mischel σε ένα δείγμα 32 παιδιών προσχολικής ηλικίας τεσσάρων με έξι ετών.

Η μελέτη των ερευνητών Mischel, Ebbesen και Zeiss (1972) είχε σκοπό να αναδείξει την σημασία  της αναβαλλόμενης ευχαρίστησης (delayed gratification) για τα παιδιά των ηλικιών αυτών και να τα συνδέσει της με τις αρετές του αυτοελέγχου και της υπομονής. Επιπλέον οι ερευνητές χρησιμοποιώντας το ίδιο δείγμα έλεγξαν μετά από 16 χρόνια περίπου την ικανότητα της υπομονής στην παιδική ηλικία με μελλοντικές συμπεριφορικές αντιδράσεις και επιτυχίες.

Στο πείραμα του 1972, το παιδί είχε τη δυνατότητα να επιλέξει μεταξύ μιας μικρής αλλά άμεσης ανταμοιβής ή δύο μικρών ανταμοιβών, εάν περίμενε για κάποιο μικρό  χρονικό διάστημα. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, ο ερευνητής έφευγε από το δωμάτιο για περίπου 15 λεπτά και στη συνέχεια επέστρεφε. Η ανταμοιβή ήταν είτε marshmallow ή pretzel , ανάλογα με την προτίμηση του παιδιού.

Σε  δύο μελέτες που ακολούθησαν (1988,1990 ) οι ίδιοι ερευνητές εξέτασαν την εξέλιξη των παιδιών που είχαν συμμετάσχει στο αρχικό πείραμα και  διαπίστωσαν ότι τα παιδιά που είχαν μεγαλύτερη υπομονή  είχαν: υψηλότερες βαθμολογίες στο test SAT, υψηλότερο μορφωτικό επίπεδο, παρουσίαζαν λιγότερα συμπεριφορικά σφάλματα, ικανοποιητικότερο δείκτη μάζας σώματος (ΔΜΣ) και άλλα ποιοτικά μέτρα ποιότητας ζωής.

Τα  αποτελέσματα του «marshmallow test » δήλωναν ότι η υπομονή ήταν το κλειδί της μελλοντικής επιτυχίας των πολιτών.

Μια νέα  μελέτη (2018,Watts,et all) προέκτεινε τις παρελθούσες ελέγχοντας και άλλους παράγοντες όπως  το οικογενειακό υπόβαθρο, πρώιμη ευφυία ,και το οικογενειακό περιβάλλον. Επί πλέον οι ερευνητές χρησιμοποίησαν μεγαλύτερο και πιο αντιπροσωπευτικό δείγμα.

Η νέα μελέτη δεν ακυρώνει την σημασία της υπομονής, αλλά  τα νέα  εμπειρικά ευρήματα υποστηρίζουν ότι η υπομονή δεν είναι ο μοναδικός παράγοντας διαμόρφωσης της μελλοντικής επιτυχίας  των πολιτών. Στην νέα μελέτη   η επίδραση της υπομονής περιορίζεται στο μισό. Το εισόδημα φαίνεται να είναι  ένας καθοριστικός παράγοντας της μελλοντικής επιτυχίας.

Το γεγονός όμως  ότι η υπομονή -μέχρι ένα σημείο βέβαια!- είναι αρετή έχει αναγνωρισθεί  από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα από φιλόσοφους, ιστορικούς, συγγραφείς μέχρι τον πιο επιτυχημένο επενδυτή όλων των εποχώντον Warren Buffet!

Ο Ησίοδος, ο Ευριπίδης, ο Λάο Τσε, ο Λέων Τολστόι, ο Ζαν Ζακ Ρουσσώ, ο Μαχάτμα Γκάντι έχουν αναδείξει την σημασία της υπομονής .

Οι παρορμητικές αγορές είτε καταναλωτικών προϊόντων ,είτε διαρκών ,(αυτοκίνητα αλλά και σπίτια)  είτε επενδύσεων  γίνεται κάτω από την επήρεια συναισθημάτων ή άλλων  γνωστικών λαθών και συμπεριφορών.

Στον χώρο των επενδύσεων παρατηρούμε παρόμοιες συμπεριφορές: οι επενδυτές αγοράζουν όταν οι τιμές των περιουσιακών στοιχείων είναι ψηλά  σε καθεστώς υπεραισιοδοξίας και πωλούν όταν οι τιμές έχουν υποχωρήσει υπό καθεστώς φόβου και απογοήτευσης .

Ο Warren Buffet σημειώνει:

«Οι αγορές έχουν έναν πολύ αποτελεσματικό τρόπο να μεταφέρουν πλούτο από τους ανυπόμονους σε υπομονετικούς».

Σε συνέντευξή του ο Mischel στο PBS το 2015, είπε ότι «το αυθαίρετο συμπέρασμα ότι το παιδί σας είναι καταδικασμένο αν επιλέξει να μην περιμένει για το marshmallow του είναι μια πραγματικά εσφαλμένη ερμηνεία του πειράματος».

Η ικανότητα της αυτοσυγκράτησης σύμφωνα με τον Μischel είναι κάτι που μπορεί να διδαχθεί στα παιδιά. Υποστηρίζει ότι οι ικανότητες που μας επιτρέπουν να καθυστερήσουμε την ικανοποίηση μας και να είμαστε υπομονετικοί, είναι οι ίδιες που απαιτούνται ώστε να κάνουμε καλύτερες επιλογές στη ζωή μας ,χωρίς να παρασυρόμαστε από πειρασμούς και επιλογές που μπορεί να μας οδηγήσουν σε άσχημα  αποτελέσματα. Μάλιστα, προσθέτει: “Ανακαλύψαμε ένα νέο τρόπο ώστε να βελτιώσουμε τις ανθρώπινες επιλογές, ακόμη και την ίδια την προσωπική ελευθερία. Όσο αναπτύσσουμε την αυτοσυγκράτηση, τόσο μπορούμε να επιλέγουμε  αν θα κάνουμε ή δε θα κάνουμε κάτι. Είναι σαν να δαμάζουμε και να απελευθερωνόμαστε από τους ίδιους μας τους πόθους!”

Η έρευνα απέδειξε με τρόπο καινοτόμο και σύγχρονο για την εποχή, πως η αυτοσυγκράτηση και η υπομονή μοιάζουν με έναν ανθρώπινο μυ. Όσο περισσότερο χρησιμοποιούνται, τόσο περισσότερο δυναμώνουν.

Η πανδημία που βιώνουμε όλοι σήμερα μπορεί να μετατραπεί σε μία ιστορική  ευκαιρία να αλλάξουμε την ζωή μας επιβραδύνοντας τους εξοντωτικούς πολλές φορές ρυθμούς και να απολαύσουμε  φαινομενικά μικρά πράγματα που τα θεωρούσαμε δεδομένα: τους φίλους μας ,την οικογένεια μας, την γνώση, νέες δεξιότητες  και φυσικά το σήμερα χωρίς να παραγνωρίζουμε τους κινδύνους και τις προκλήσεις του αύριο.

*Πρόεδρος του Ινστιτούτου Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού

** Επιστημονική βοηθός του Ινστιτούτου Χρηματοοικονομικού  Αλφαβητισμού