Ψίχουλα από παντεσπάνι

Είναι θρυλική η φράση που αποδίδεται στην (Αυστριακή) Μαρία Αντουανέτα, σύζυγο του Λουδοβίκου 16ου, που «έπεσαν» από τη Γαλλική Επανάσταση: «Αφού δεν έχουν ψωμί, δώστε τους παντεσπάνι». Θρυλική καθώς έγινε «θρύλος», αλλά και επειδή τέτοιος υπήρξε εξαρχής. Σήμερα θεωρείται απίθανο να της ανήκει. Συναντάται για πρώτη φορά σε κείμενο του Ρουσό, στις «Απολογίες», που γράφτηκαν όταν η Μαρία Αντουανέτα ήταν παιδί. Η ιστορία της φράσης είναι μεγάλη και πολύπλοκη και εμπλέκει μεταξύ άλλων τον ίδιο τον Ρουσό, τα ρούχα του και μια πριγκίπισσα που δεν έχει ταυτοποιηθεί. Δεν είναι όμως δύσκολο να εξηγηθεί το πώς επικράτησε ένα τέτοιο είδους πρώιμου fake new, ανεξάρτητα αν ειπώθηκε. Αφορά τη στιγμή που οι Γάλλοι είχαν ξεσηκωθεί για τους πρόσθετους φόρους με τους οποίους ο Λουδοβίκος ήθελε να χρηματοδοτήσει το δημόσιο ταμείο. Η Γαλλία είχε μόλις πτωχεύσει από το κόστος του πολέμου με την Αγγλία, όταν έστειλε στόλο για να ενισχύσει τους Αμερικανούς στην επανάστασή τους κατά του Γεωργίου του Τρίτου της Αγγλίας. Η Αμερικανική Επανάσταση πέτυχε. Χωρίς τους Γάλλους είναι λίαν αμφίβολο αν θα μπορούσε. Ομως ο Λουδοβίκος και η Μαρία Αντουανέτα έχασαν τα κεφάλια τους στην γκιλοτίνα.

Μα να που το παντεσπάνι επανέρχεται στην Ευρώπη του 21ου αιώνα και της πανδημίας υπό εντελώς άλλη μορφή. Η Ενωση θριαμβολογεί για τα χρήματα που μάζεψε από τον διαδικτυακό μαραθώνιο για τον ιό: 7,5 δισ. ευρώ, λένε, δεν είναι και λίγα! Ή μήπως είναι;

Εχουν περάσει πια μήνες από τη στιγμή που συνειδητοποιήθηκαν η έκταση και το κόστος της πανδημίας. Σε αυτούς τους μήνες η ΕΕ κάνει δύο πράγματα: αφενός έχει εξασφαλίσει ότι η πρόταση πολλών χωρών για την έκδοση ειδικών ομολόγων δεν πρόκειται να περάσει ποτέ. Και, αφετέρου, υπόσχεται. Διαρκώς υπόσχεται. Ομως, οι πράξεις της δεν συμβαδίζουν ούτε κατά διάνοια τόσο με τις πραγματικές ανάγκες, ούτε και με τις υποσχέσεις της. Οπως ακριβώς έκανε και με τη μεταναστευτική κρίση, όπως κάνει κάθε φορά που κάτι δεν αρέσει στους ισχυρούς της Ενωσης, δηλαδή στο Βερολίνο, αυτή πετάει την μπάλα στην εξέδρα. Την ίδια ώρα, η γνωστή απόφαση του γερμανικού Συνταγματικού Δικαστηρίου που διαγράφει μεμιάς την υπέρτερη ισχύ του ευρωπαϊκού δικαίου επιβεβαιώνει ποιος είναι το αφεντικό, προκαλώντας τεράστια κρίση στην Ευρώπη.

Η επιστράτευση της μεθόδου ενός «κρατικού» μοντέλου προτροπής σε ιδιωτική αγαθοεργία (αν η Ενωση είναι κράτος, που δεν είναι, αλλά δεν ξέρει και τι ακριβώς είναι) αποτελεί μια «απάντηση» βαθιάς αποθεμελίωσης και απονομιμοποίησης της Ενωσης. Δεν θα ίσχυε το ίδιο αν η ίδια είχε κάνει πρώτα το δικό της χρέος. Τότε θα είχε άλλον χαρακτήρα. Ομως το να έχει μείνει τόσο εξοργιστικά άπραγη και διαιρετική και να καταφεύγει σε αυτή τη «λύση» για την οποία μάλιστα και να θριαμβολογεί, ενώ θα έπρεπε να ντρέπεται, είναι πραγματικά πρωτοφανές. Επιπλέον, ο μαραθώνιος αφορούσε την έρευνα: όμως ο αρμόδιος της Ενωσης για την έρευνα έχει ήδη παραιτηθεί καταγγέλλοντάς τη για την αδιαφορία της!..

Η έκταση της υποκρισίας ξεπερνά κάθε προηγούμενο. Να αντικαθιστάς τη δημόσια ευθύνη με την ιδιωτική, όσο και όπως και αν αυτή τελικά ανταποκριθεί, είναι ίσως ό,τι πιο βαθιά αντιευρωπαϊκό μπορεί να φανταστεί κανείς – μόνο οι εκτροπές του πολιτεύματος το ξεπερνάνε. Και αυτό είναι μακράν πιο σημαντικό και από το γεγονός ότι το ίδιο το ποσό, όσο μεγάλο και αν ακούγεται, δεν είναι καν παντεσπάνι: μπροστά στο ένα τρις ευρώ που περίπου είναι η εκτίμηση της ανάγκης, είναι ψίχουλα. Εστω και από παντεσπάνι.