Εκπαίδευση και δικαίωμα στη μνήμη

Γράφει ο Βασίλης Ασημακόπουλος*

Αφετηριακά δηλώνεται η διαφωνία στα βασικά σημεία του ν/σ «Αναβάθμιση του Σχολείου» για το οποίο έχει ολοκληρωθεί η διαδικασία της δημόσιας διαβούλευσης, όπως λ.χ. την οπισθοδρομικού χαρακτήρα – και με απουσία συγκεκριμένης αναφοράς στην αιτιολογική έκθεση με τη μορφή που τέθηκε στη δημόσια διαβούλευση – κατάργηση του μαθήματος της Κοινωνιολογίας Γ΄ Λυκείου, ως εξεταζομένου μαθήματος στις Πανελλήνιες Εξετάσεις στην Ομάδα Προσανατολισμού Ανθρωπιστικών Σπουδών (αρ. 7 ν/σ) ή με στοιχεία γενικότερης πολιτικής του Υπουργείου Παιδείας, όπως λ.χ. η πρόσφατη εσπευσμένη ψήφιση σε άσχετο νομοσχέδιο δυνατότητας ταυτόχρονης διδασκαλίας σε μαθητές με φυσική παρουσία και σε μαθητές εξ αποστάσεως σε περιπτώσεις επιδημικής νόσου (σύστημα κάμερας στις τάξεις- μάθημα live streaming). Ζήτημα τελείως διαφορετικό από τη διαδικασία τηλε-εκπαίδευσης, δηλαδή τη σύγχρονη εξ αποστάσεως εκπαίδευση, η οποία ήδη πραγματοποιείται στα περισσότερα σχολεία.

Και επειδή γίνεται λόγος πολύς για αξιολόγηση, πώς αξιολογείται αλήθεια με βάση τις αρχές της «καλής νομοθέτησης» η (μέχρι στιγμής) μη αιτιολόγηση της κατάργησης του μαθήματος της Κοινωνιολογίας ή η βεβιασμένη ψήφιση με τροπολογία σε νομοσχέδιο που αφορούσε ζητήματα μετανάστευσης, δηλαδή άσχετο με θέματα εκπαίδευσης, της τοποθέτησης της κάμερας σε τάξεις για τη ζωντανή μετάδοση του μαθήματος; Άλλωστε ακριβώς η διάσταση της βιαστικής και ουσιαστικά πρόχειρης νομοθέτησης στο ζήτημα της κάμερας στην τάξη επισημαίνεται και από την προσεκτικά διατυπωμένη ανακοίνωση της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα.

Θέλοντας παρ’ όλα αυτά ο χαρακτήρας της παρέμβασης να είναι εποικοδομητικός και  χρήσιμος, δεδομένης της σημασίας που έχει για κάθε κοινωνία μια νομοθετική πρωτοβουλία με θέμα την «Αναβάθμιση του Σχολείου», θα αναφερθώ σε μια συγκεκριμένη παρέμβαση του ν/σ, μέσα από μια κριτική επισήμανση, καταλήγοντας σε μια πρόταση.

Στο άρθρο 1 του ν/σ «Αναβάθμιση του Σχολείου» με τίτλο «Εργαστήρια Δεξιοτήτων» προτείνεται η πιλοτική εισαγωγή νέων θεματικών κύκλων στην Α΄βάθμια και Β΄βάθμια εκπαίδευση με σκοπό όπως αναγράφεται στην αιτιολογική έκθεση την καλλιέργεια δεξιοτήτων ζωής, τεχνολογίας και επιστήμης, κριτικής σκέψης, δημιουργικότητας, συνεργασίας, επικοινωνίας, ευελιξίας, προσαρμοστικότητας, ενσυναίσθησης κ.α. «Δεξιότητες 21ου αιώνα» όπως χαρακτηρίζονται στο κείμενο. Περαιτέρω στην αιτιολογική έκθεση και στο πλαίσιο μιας μη τυπικής προσέγγισης της διδασκαλίας, προτείνονται ενδεικτικά οι ακόλουθοι 4 θεματικοί κύκλοι και ενότητες : «Ζω καλύτερα», «Φροντίζω το περιβάλλον», «Ενδιαφέρομαι και Ενεργώ», «Δημιουργώ και Καινοτομώ», με αντίστοιχες επιμέρους θεματικές για κάθε θεματικό κύκλο.

Νεοφιλελεύθερος χαρακτήρας

Από την αναφορά των θεματικών κύκλων και επιμέρους θεματικών, καθώς και το σκοπό της νομοθετικής πρωτοβουλίας όπως παρουσιάζεται, συνάγεται η ταυτότητα, το πρόσημο, η κατεύθυνση της συγκεκριμένης πρωτοβουλίας, δηλαδή ο  νεοφιλελεύθερος, α-εθνικός/ά-τοπος χαρακτήρας της. Ειδικότερα απουσιάζει εκκωφαντικά οποιαδήποτε αναφορά σε θεματικές για ζητήματα εργασίας από την οπτική των εργατικών δικαιωμάτων ή των ζητημάτων που θα κληθεί να αντιμετωπίσει ένας νέος άνθρωπος μετά την ολοκλήρωση των χρόνων του σχολείου ή σε κάποιες περιπτώσεις και κατά τα χρόνια αυτά ή της εργασίας ως δημιουργίας σε σχέση με την κοινωνία. Την ίδια στιγμή περιλαμβάνεται επιμέρους θεματική για τη «νεανική επιχειρηματικότητα». Επιπλέον δεν υπάρχει θεματικός κύκλος ή επιμέρους θεματική για την έννοια, τη σημασία και τη λειτουργία του κοινωνικού κράτους ή του δημοσίου-κοινωνικού αγαθού. Η κατεύθυνση είναι στραμμένη αποκλειστικά στις δεξιότητες του ατόμου σε μια διάθεση ακραία ανταγωνιστική-ατομοκεντρική, ενώ απουσιάζει παντελώς το άτομο ως μέρος του κοινωνικού συνόλου, δηλαδή ότι εκτός της έννοιας του ανταγωνισμού υπάρχει και εκείνη της αλληλεγγύης.  Είναι χαρακτηριστική η αποκλειστική χρήση του α΄ ενικού προσώπου σε όλους τους τίτλους των θεματικών κύκλων. Οι εισηγητές φαίνεται να βρίσκονται στο «Εγώ» και όχι στο «Εμείς».  Ίσως αυτό να είναι μια εξήγηση για την εχθρότητα προς το μάθημα της Κοινωνιολογίας.

Περαιτέρω, δεν διαφαίνεται από τις επιμέρους θεματικές μια προβληματική για το πρότυπο ανάπτυξης που αφορά τις ανάγκες του τόπου, της χώρας, τις δομές, τις σχέσεις, τις δυναμικές, την προοπτική της ως σύστημα. Δεν βλέπει το ν/σ το νέο άνθρωπο ως πολίτη της Ελλάδας μέσα στον κόσμο του 21ου αιώνα, αλλά ως «δεξιότητες». Και αυτές βέβαια στοχευμένες στην εκπαίδευση-εκμάθηση ρόλων για την απρόσκοπτη αναπαραγωγή εκμεταλλευτικών οικονομικών σχέσεων χωρίς  δικαιώματα.

Δεν δείχνει να λαμβάνει υπ’ όψιν της η συγκεκριμένη νομοθετική πρωτοβουλία το κομβικό στοιχείο της σχέσης εθνικού-διεθνικού, τοπικού-παγκόσμιου, ειδικά σε μία περίοδο-συγκυρία όπου φαίνεται να συνειδητοποείται η ανάγκη επαναπροσδιορισμού της  δυναμικής σχέσης παγκοσμιοποίησης-εθνοκεντρισμού, μετά τις παγκόσμιες εμπειρίες της διεθνούς οικονομικής κρίσης, που είχε την αιτία της στο αποεδαφοποιημένο ιδιωτικό χρηματοπιστωτικό σύστημα, αλλά και την αντιμεπώπιση της πανδημίας και των συνεπειών της σε εθνική-δημόσια βάση.  Οι ελλείψεις όμως των θεματικών κύκλων στο προτεινόμενο νομοσχέδιο δεν αφορούν μόνον την εργασία, την κοινωνία, μια άλλη αντίληψη για την ανάπτυξη απέναντι σε εκείνη που χρεοκόπησε, ή μια οπτική για το σύγχρονο ραγδαία μεταβαλλόμενο κόσμο όπως λ.χ. μέσα από μια θεματική παγκοσμιοποίηση-μετανάστευση. Υπάρχει παντελής απουσία γύρω από  ζητήματα ιθαγένειας, ιστορικής-εθνικής μνήμης.

Ο ελληνικός 20ος αιώνας, ήταν από τους πλέον επώδυνους, εθνικά και κοινωνικά στην Ευρώπη. Καθόρισε τους όρους εξέλιξης του ελληνικού έθνους-λαού, την κίνηση του ελληνικού κοινωνικού σχηματισμού στην πορεία διεθνούς ενσωμάτωσής του ως κυρίαρχου -κυριαρχούμενου, λόγω της ιμπεριαλιστικής εξάρτησης, που έλαβε τη μορφή βάρβαρων επεμβάσεων. Η Μικρασιατική Καταστροφή (Ιωνία, Πόντος, Ανατ Θράκη),  η Κατοχή-Αντίσταση και το Κυπριακό, είναι οι τρεις μεγάλες ρωγμές, με ανοιχτά ζητήματα διεθνούς Αναγνώρισης (Γενοκτονίες), Απόδοσης Δικαιοσύνης με τη μορφή της επανόρθωσης/αποζημίωσης (Γερμανικές οφειλές), Αποκατάστασης (Κύπρος), στο παρόν και το μέλλον. Ζητήματα που δεν αφορούν μόνο το ελληνικό έθνος, αλλά είναι και διεθνικά και ακόμα περισσότερο ανθρωπιστικά.

Συμμετοχή των νέων

Για να είναι ενεργητική και ισότιμη η συμμετοχή των νέων πολιτών αυτής της χώρας στην παγκόσμια κοινότητα, στο διεθνές γίγνεσθαι και όχι υφιστάμενη και παθητική, συμμετοχή πολίτη και όχι ιδιώτη, παραγωγού και όχι καταναλωτή, πρέπει να γίνεται από την οπτική της συλλογικής ιστορικής αυτογνωσίας. Το Δικαίωμα στη Μνήμη, σύμφωνα με την περιεκτική διατύπωση-αναλυτικό σχήμα του Μιχάλη Χαραλαμπίδη, είναι ο δρόμος για τη σφυρηλάτηση της εθνικής, δημοκρατικής, κοινωνικής, ιστορικής συνείδησης των νέων πολιτών αυτής της χώρας. Σε μια χώρα όπως η Ελλάδα, όπου το εθνικό φαινόμενο δεν είναι κατασκευή μιας εθνικιστικής ιδεολογίας ή του κράτους ή κυρίαρχα συνδεδεμένη με την οικονομική λειτουργία, όπως θέλει μια εξαιρετικά περιοριστική και αλλοτριωτική για περιπτώσεις όπως η ελληνική, θεωρία του μοντερνισμού όπως εισάγεται,  αλλά μια ιστορικά διαμορφωμένη και εξελισσόμενη κατηγορία-φαινόμενο, το εθνικό-δημοκρατικό-κοινωνικό ζήτημα συνδέονται και δεν διαχωρίζονται. Είναι ο ιδιαίτερος τρόπος ένταξης της χώρας στο διεθνές γίγνεσθαι.

Ειδικότερα για την περίοδο της Κατοχής, η γενιά που είχε βιωματική σχέση με τα γεγονότα έχει απέλθει στο μεγαλύτερο μέρος της από τη ζωή. Όσοι ήταν παιδιά ή στην αρχή της εφηβείας τους εκείνα τα χρόνια βρίσκονται στην 9η ή 10η δεκαετία της ζωής τους και να είναι καλά. Σε παραγωγικές ηλικίες βρίσκονται τα παιδιά και ιδίως τα εγγόνια εκείνων που βίωσαν την περίοδο της Κατοχής. Ο Μανώλης Γλέζος τις τελευταίες δεκαετίες της ζωής του προσκαλούνταν από Σχολεία και μιλούσε στα παιδιά για την Κατοχή, την Αντίσταση, το ηθικό και νόμιμο δικαίωμα της διεκδίκησης των γερμανικών οφειλών. Η διαρκής αυτή ατομική προσφορά, το παράδειγμα ζωής του Μανώλη Γλέζου, μπορεί και πρέπει να γίνει οργανωμένη πολιτική μέσα στην εκπαιδευτική διαδικασία. Υπάρχει σημαντική πνευματική, επιστημονική παραγωγή και εργασία για τα συγκεκρμένα ζητήματα στον τόπο μας και μεγάλο ενδιαφέρον από την κοινωνία που τα αγκαλιάζει αυτά τα θέματα. Η Γ΄ Ελληνική Δημοκρατία με το ν. 1285/82 (Αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης), το ν. 2193/94 (Αναγνώριση της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου), την από 14-11-1995 ρηματική διακοίνωση στη γερμανική κυβέρνηση επανεκκινώντας μετά το 1990 τη διεκδίκηση των γερμανικών οφειλών, που ήταν και οι τρεις από τις σημαντικότερες ηθικά και συμβολικά στιγμές της, όπως και ειδικότερα του Ανδρέα Παπανδρέου στα πολιτικά πράγματα της χώρας μας, καθώς και το από 17-4-2019 Ψήφισμα της Βουλής των Ελλήνων για τη Διεκδίκηση των Οφειλών της Γερμανίας προς την Ελλάδα, έθεσαν και θεσμικά τις βάσεις. Σήμερα πρέπει να περάσουμε αποφασιστικά στο στάδιο της συνέχειας και της διεθνοποίησης.

Ο θεσμός των θεματικών κύκλων που εισάγεται στην εκπαίδευση μπορεί να συμβάλει πολύ σημαντικά στην κατεύθυνση της συνέχειας, αρκεί να συμπληρωθεί ο σκοπός και ο ρόλος του. Είναι η θεσμική στιγμή, αλλά και η ιστορική συγκυρία λόγω της συμπλήρωσης των 200 χρόνων από την έναρξη του Αγώνα για την Εθνική Παλιγγενεσία. Στο πλαίσιο αυτό να εισαχθεί και ένας άλλος θεματικός κύκλος με θέμα την Εθνική-Ιστορική Μνήμη και επιμέρους θεματικές ενότητες: Μικρασία-Κατοχή-Κυπριακό. Ας το προτείνουν οι εκπαιδευτικές ομοσπονδίες ή βουλευτές στο πλαίσιο της κοινοβουλευτικής διαδικασίας. Είμαστε στην εποχή των συνθέσεων μέσα από τις αντιθέσεις μας. Για το κοινό καλό.

* Δικηγόρος-Πολιτικός Επιστήμονας, μέλος της Σ.Ε. του Εθνικού Συμβουλίου Διεκδίκησης των Οφειλών της Γερμανίας προς την Ελλάδα.