Κοροναϊός : Η πανδημία μεταλλάσσει επικίνδυνα την Ευρώπη

Βρισκόμαστε ακόμη στα πρώτα κεφάλαια της ιστορίας του κοροναϊού, πράγμα που σημαίνει ότι δεν έχουμε τη δυνατότητα να εκτιμήσουμε με ακρίβεια το πλήρες εύρος των επιπτώσεων της πανδημίας. Ωστόσο, ήδη διαγράφονται οι πρώτες αρνητικές τάσεις για την Ευρώπη, σημειώνει στον Guardian ο Charles Grant, διευθυντής του Κέντρου για την Ευρωπαϊκή Μεταρρύθμιση. Όλες τους είχαν εμφανιστεί πριν το ξέσπασμα του ιού, όμως με την εμφάνισή του επιταχύνθηκαν επικίνδυνα. Με πολλούς τρόπους, όλες τους αναμένεται να ενισχύσουν τους ευρωσκεπτικιστές λαϊκιστές πολιτικούς. Πρόκειται για τα αιτήματα για μεγαλύτερη οικονομική αυτάρκεια, ισχυρότερα σύνορα και εχθρότητα στις «πράσινες» πολιτικές.

Απο-παγκοσμιοποίηση

Ο κοροναϊός έχει εξοπλίσει με νέα επιχειρήματα εκείνους που υπερασπίζονται την αύξηση της αυτάρκειας των εθνών της Ευρώπης. Ήδη πριν την έλευσή του, γίνονταν συζητήσεις περί από-παγκοσμιοποίησης και επαναπατρισμό των εφοδιαστικών αλυσίδων. Αυτές είχαν προκύψει εν μέρει εξαιτίας της πολιτικής: Οι προστατευτικές πολιτικές του Ντόναλντ Τραμπ απειλούσαν τις διεθνείς εφοδιαστικές αλυσίδες, ενώ το ίδιο πρόβλημα προέκυπτε και από την επιθυμία της Βρετανίας για σκληρό Brexit.

Η οικονομία υπήρξε εξίσου σημαντικός παράγοντας: Οι διαφοροποιήσεις των μισθών μεταξύ αναδυόμενων οικονομιών όπως η Κίνα και των πλούσιων κρατών περιορίζονται, μειώνοντας τα πλεονεκτήματα της μεταφοράς της παραγωγής σε αυτές.

Τώρα σε όλα αυτά προστέθηκαν και οι ανησυχίες για την ασφάλεια των προμηθειών φαρμάκων, ιατρικού εξοπλισμού και ακόμη και σημαντικών πρώτων υλών που χρησιμοποιούνται από τις αυτοκινητοβιομηχανίες, μαζί με την αυξανόμενη καχυποψία απέναντι στις κινεζικές εταιρείες. Έτσι, το αίτημα για μεγαλύτερη εθνική αυτονομία των εφοδιαστικών αλυσίδων των χωρών της Ευρώπης έχει γίνει ακόμη πιο έντονο.

Εσωστρεφείς πολιτικές

Οι εθνικές κυβερνήσεις κερδίζουν έδαφος σε σχέση με τους ευρωπαϊκούς θεσμούς. Επί δεκαετίες, αυτοί οι θεσμοί έχαναν τη σημασία τους για τα κράτη – μέλη, τα οποία δυσανασχετούν απέναντι στη δύναμη που έχουν συσσωρεύσει οι Βρυξέλλες.

Τα κράτη – κλειδιά υπενθυμίζουν τη δύναμή τους στους δύσκολους καιρούς. Πρόκειται για κάτι που συνέβη μια δεκαετία πριν, όταν ξέσπασε η οικονομική κρίση και η κρίση της Ευρωζώνης, όταν και χρειάστηκε να δανειοδοτήσουν τις οικονομίες που προσέγγιζαν τη χρεοκοπία.

Τώρα επαναλαμβάνουν την ίδια στρατηγική. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μοχθεί για να κρατήσει ενωμένα τα 27 κράτη και να συντονίσει την αντίδρασή τους στον κοροναϊό, όχι μόνο γιατί το μεγαλύτερο μέρος των εξουσιών που σχετίζεται με την υγεία, την οικονομική πολιτική και τα σύνορα ανήκουν στα επιμέρους κράτη, λαλά και γιατί πολλοί πολίτες αναζητούν καθοδήγηση στις δύσκολες στιγμές από τον ηγέτη της χώρας τους.

Αυστηρότερη συνοριακή πολιτική

Η ΕΕ ενισχύει τα εξωτερικά σύνορα της ζώνης Σένγκεν ήδη από το 2015, όταν σημαντικοί αριθμοί ανθρώπων άρχισαν να φτάνουν στην Ευρώπη ζητώντας άσυλο. Ορισμένες κυβερνήσεις εισήγαγαν συνοριακούς ελέγχους ακόμη και εντός Σένγκεν.

Η υγειονομική κρίση έχει αυξήσει την ξενοφοβία και τον Μάρτιο οι χώρες της ΕΕ που ανήκουν στη Σένγκεν έκλεισαν τα εξωτερικά σύνορά τους για κάθε ταξιδιώτη που έφτανε σε αυτά χωρίς να μπορεί να επιδείξει άμεση ανάγκη. Αλλά και εντός Σένγκεν ξεπήδησαν εμπόδια στη νμετακίνηση. Από κάποια στιγμή και έπειτα, οι κυβερνήσεις θα έχουν θέσει τον ιό υπό έλεγχο, όμως θα συνεχίσουν να είναι επιφυλακτικές στην χαλάρωση των μέτρων σε σχέση με τα άτομα που φτάνουν στα εξωτερικά σύνορα της Σένγκεν. Οι επισκέπτες από άλλα μέρη του κόσμου, όπου η ασθένεια ενδέχεται να βρίσκεται ακόμη σε έξαρση, δεν θα είναι καλοδεχούμενα. Πολλοί πολιτικοί θα επιδιώξουν να ταλαιπωρήσουν όσο περισσότερο μπορούν τους παράτυπους μετανάστες.

Πράσινη αντίδραση

Η πανδημία είναι πιθανό να ενισχύσει τους πολέμιους των πολιτικών που έχουν σχεδιαστεί για την μείωση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής και οι οποίες μας καλούν σε πιο «πράσινο» τρόπο ζωής. Πριν την έλευση του ιού, λαϊκιστές όπως οι Σουηδοί Δημοκράτες, το γερμανικό AfD, ο Νάιτζελ Φαράζ στη Βρετανία και τα κίτρινα γιλέκα στη Γαλλία χρησιμοποιούσαν την αντιπάθεειά τους για τις πράσινες πολιτικές ως ένα μέσο αύξησης της δημοτικότητάς τους.

Πολλοί ψηφοφόροι, που είδαν το επίπεδο διαβίωσής τους να χειροτερεύει δραματικά, δεν θα δεχτούν ένα ακόμη χτύπημα στις δουλειές και το εισόδημά τους εξαιτίας των μέτρων που σχεδιάστηκαν για την αντιμετώπιση της περιβαλλοντικής κρίσης. Οι Ευρωπαίοι ηγέτες επιμένουν ότι τα σχέδιά τους για τη μείωση των εκπομπών άνθρακα είναι απαραβίαστα. Όμως με την ύφεση να προχωρά, η πίεση που δέχονται για τον μετριασμό της ατζέντας τους για το περιβάλλον, συμπεριλαμβανομένης αυτής εκ μέρους των βιομηχανιών, θα ενταθεί.

Ένταση Δύσης -Ανατολής

Εδώ και αρκετά χρόνια ένας διχασμός μεταξύ δύσης και ανατολής, έχει φέρει την Ουγγαρία, την Πολωνία και σε κάποιες περιπτώσεις και άλλα κράτη της κεντρικής Ευρώπης σε αντίθεση με την υπόλοιπη ΕΕ. Η διαμάχη οφείλεται στο ζήτημα της κατανομής των παράτυπων μεταναστών, με ορισμένα ανατολικά κράτη να αρνούνται πλήρως την υποδοχή τους. Παράλληλα, τα ανατολικά κράτη τείνουν να εξαρτώνται από τον άνθρακα, με αποτέλεσμα να μην συμφωνούν με τους στόχους για τη μείωση των εκπομπών. Τέλος, προκύπτουν ζητήματα δημοκρατικότητας, καθώς η Πολωνία και η Ουγγαρία αδιαφορούν για την ανεξαρτησία των δικαστικών αρχών και τον πλουραλισμό του Τύπου.

Ο κοροναϊός έχει διευρύνει το χάσμα. Τα κράτη της κεντρικής Ευρώπης ανησυχούν ότι θα χάσουν χρήματα μέσω του προϋπολογισμού της ΕΕ για τις χώρες του Νότου που έχουν πληγεί περισσότερο από τον ιό. Ταυτόχρονα, ο πρωθυπουργός της Ουγγαρίας, Βίκτωρ Ορμπάν, έχει χρησιμοποιήσει την πανδημία ως πρόφαση για την άσκηση εξουσίας μέσω διαταγμάτων, αυξάνοντας τους φόβους ότι δημιουργεί ουσιαστικά μια δικτατορία.

Ένταση Βορρά – Νότου

Ο ιός έχει εντείνει και το σχίσμα Βορρά – Νότου που προέκυψε μέσω της κρίσης της Ευρωζώνης δέκα χρόνια πριν. Η Γερμανία, η Ολλανδία και οι βόρειοι σύμμαχοί τους ήταν επιφυλακτικοί στην προσφορά ουσιαστικής βοήθειας στις νότιες χώρες της ΕΕ που αντιμετώπιζαν οικονομικές δυσκολίες.

Τώρα ο κοροναϊός πλήττει ασύμμετρα την ΕΕ. Οι νότιες χώρες, ιδιαιτέρως η Ιταλία και η Ισπανία, έχουν βιώσει περισσότερους θανάτους από τις περισσότερες άλλες, μπήκαν στην κρίση με υψηλά επίπεδα χρέους και εξαρτώνται από βιομηχανίες που έχουν πληγεί συντριπτικά από την πανδημία, όπως ο τουρισμός. Επιθυμούν την αλληλεγγύη του Βορρά, ιδανικά με τη μορφή κάποιου είδους «ευρω-ομολόγου». Η Ευρώπη θα μπορούσε να δανειστεί χρήματα ως σύνολο κρατών και έπειτα να διαμοιράσει τα χρήματα στις χώρες που δέχτηκαν το μεγαλύτερο πλήγμα.

Οι Ευρωπαίοι ηγέτες συμφώνησαν για τη δημιουργία ενός ταμείου ανάκαμψης που θα στηρίξει τις περιοχές που υπέφεραν περισσότερο. Όμως αυτή η ενίσχυση είναι πιθανότερο να δοθεί με τη μορφή δανείων παρά με τη μορφή χορηγιών, καθώς οι βόρειες κυβερνήσεις παραμένουν αντίθετες σε μεγάλες μεταφορές χρημάτων προς το Νότο – παρά το γεγονός ότι ήδη οι νότιες χώρες είναι αντιμέτωπες με υψηλά επίπεδα χρέους.

Η «τσιγκουνιά» προκύπτει από την αντιπάθεια των βόρειων προς τη μεταφορά χρημάτων. Όμως ενθαρρύνει λαϊκιστές, όπως ο Ματέο Σαλβίνι στην Ιταλία, ο οποίος είναι έμπειρος στο να εκμεταλλεύεται οποιαδήποτε κίνηση της ΕΕ μοιάζει με φάουλ. Μια πρόσφατη δημοσκόπηση ανακάλυψε ότι το 49% των Ιταλών θέλουν έξοδο της χώρας τους από την ΕΕ.

Κίνδυνος για το μέλλον της ΕΕ

Καμία από αυτές τις αλλαγές δεν είναι καλοδεχούμενη. Αν η Ευρώπη κινηθεί υπερβολικά προς την κατεύθυνση της αυτάρκειας, θα δημιουργηθούν προβλήματα στο εμπόριο με όλο τον κόσμο. Τκο κλείσιμο των συνόρων εντός ή εκτός Σένγκεν, από τη στιγμή που ο κοροναϊός θα τεθεί υπό έλεγχο δεν θα προσφέρει πολλά. Και όταν η ΕΕ αντιμετωπίσει τις διεθνείς προκλήσεις, όπως είναι η οικονομική ύφεση, μια πανδημία ή η κλιματική αλλαγή, θα έχει ανάγκη από ισχυρούς κεντρικούς θεσμούς.

Οι Ευρωπαίοι ηγέτες δεν θα πρέπει να μειώσουν τις προσπάθειές τους να αντιμετωπίσουν την κλιματική αλλαγή. Το σχίσμα Ανατολής – Δύσης είναι ανησυχητικό και δεν μπορεί να επιλυθεί μέσω της ανοχής σε απολυταρχικές μεθόδους διακυβέρνησης. Όσον αφορά το σχίσμα Βορρά – Νότου, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα ενδέχεται να είναι ικανή να κάνει αρκετά για να κρατήσει την Ιταλία και τα άλλα κράτη μέλη του Νότου στην Ευρωζώνη. Όμως τα πολιτικά παιχνίδια που θα προκύψουν αν το ρήγμα δεν επιλυθεί, ενδέχεται να λάβουν πολύ άσχημη τροπή, αυξάνοντας τον ευρωσκεπτικισμό εντός της ΕΕ, και οδηγώντας εντέλει κάποια χώρα στην έξοδο από το ευρώ.

Πηγή: www.theguardian.com