Έλλη Παπακωνσταντίνου και η παράσταση «Antigone Test» που θα προβληθεί μέσω zoom

Η Έλλη Παπακωνσταντίνου μετά την τελευταία της δημιουργία “Oedipus: Sex with Mum Was Blinding” που παρουσιάστηκε στο BAM (Brooklyn Academy of Music) της Νέας Υόρκης αποσπώντας διθυραμβικές κριτικές (Η Observer και το OperaWIRE τη συγκατέλεξαν στη λίστα των Νεοϋορκέζικων must-see παραστάσεων), βαδίζει για ακόμα μία φορά σε αχαρτογράφητα μονοπάτια.

Αυτή τη φορά, δημιουργεί μια ψηφιακή παράσταση, σχεδιασμένη για την πλατφόρμα του «ζοομ» σε συνεργασία με την εικαστικό Μαίρη Ζυγούρη (visual poems) και τις υπέροχες καινοτόμες καλλιτέχνιδες Nalyssa Green, Kat Papachristou, Σεραφίτα Γρηγοριάδου, Βάλια Παπαχρήστου, Σοφία Μανώλη και Gemma Carbone.

Το κείμενο της παράστασης «ANTIGONE TEST Ι this is Me in my Room» (μπορείτε να το παρακολουθήσετε εδώ) στηρίζεται στα “Ίχνη της Αντιγόνης” ένα από τα γνωστότερα έργα της σπουδαίας σύγχρονης Σουηδής Χριστίνας Ουζουνίδη που αντλεί από τον αρχαιοελληνικό μύθο της Αντιγόνης και μιλά για την έμφυλη διαχρονική βία και την κατασκευή της έμφυλης ταυτότητας.

Η Έλλη Παπακωνσταντίνου μίλησε στο in.gr για αυτό το ξεχωριστό project.

Μιλήστε μας λίγο για το έργο. Τι πραγματεύεται;

Το έργο «Ίχνη της Αντιγόνης» (στην ψηφιακή του εκδοχή ΑNTIGONE TEST) της Σουηδής Χριστίνας Ουζουνίδου πραγματεύεται την έμφυλη βία. Καταγράφει από τα «μέσα» πώς στην πατριαρχία το φύλο είναι μια κοινωνική κατασκευή. Η συγγραφέας θα έλεγε κανείς μάς μεταφέρει μέσα στο υποκείμενο, όπου βλέπουμε με τα μάτια της Αντιγόνης τους μηχανισμούς που επιβάλλουν μια «βιολογιστική» στατική οπτική του φύλλου. Για την Ουζουνίδου όλα είναι κατασκευή. Εξετάζει τους θεσμούς, ανοίγει το θέμα της αντιστράτευσης της επιθυμίας από τους θεσμούς. Πώς δηλαδή οι θεσμοί που φαίνονται συλλογικοί στην ουσία απωθούν το αδιανόητο, το ασύλληπτο, δεν μας επιτρέπουν να σκεφτόμαστε εκτός ορίων.

Η Αντιγόνη της Ουζουνίδου αντιστέκεται σαν ένα κορίτσι, μια παιδούλα που κρατάει όλες τις δυνατότητες ανοιχτές. Δεν κατεβαίνει στον τάφο, ανυψώνεται στον εικονικό ορίζοντα της ελευθερίας και της αυτονομίας.

Ποιους προβληματισμούς θίγει; Γιατί το επιλέξατε;

Γνώρισα καταρχάς το έργο «Ίχνη της Αντιγόνης» της Χριστίνας Ουζουνίδου και κατόπιν και την ίδια προσωπικά πριν από πέντε χρόνια και από τότε προσπαθώ να παρουσιάσω στην Ελλάδα το εξαιρετικό αυτό έργο που το θεωρώ εκτός των άλλων και εξαιρετικά επίκαιρο. Εις μάτην, αν και η Ουζουνίδου είναι μια από τις πιο καταξιωμένες συγγραφείς στη Σουηδία. Κάθε προσπάθεια ήταν πιο δύσκολη από την προηγούμενη. Δημόσιοι φορείς, ιδρύματα και ιδιώτες παραγωγοί κώφευαν με σχόλια του τύπου: «αυτά το θέμα είναι ξεπερασμένο, ντεμοντέ». Έφτασα να ζητήσω υποστήριξη από το Υπουργείο Πολιτισμού της Σουηδίας για να μεταφραστεί το έργο. Και κατάφερα να την πάρω. Σήμερα, το έργο είναι μεταφρασμένο απευθείας από τα Σουηδικά από την εξαιρετική Μαργαρίτα Μέλμπεργκ (κυκλοφορεί επίσης από τις εκδόσεις Περισπωμένη), χάρη στην υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού της Σουηδίας!

Από ό,τι φαίνεται το έδαφος τότε δεν ήταν πρόσφορο. Χαίρομαι που η κοινή γνώμη φαίνεται πιο ευαισθητοποιημένη σε σχέση με τις διακρίσεις και την έμφυλη βία με αφορμή μια σεξιστική διαφήμιση και -δυστυχώς- κυρίως με αφορμή την τραγική υπόθεση της Ελένης Τοπαλούδη, ενός ακόμα κοριτσιού που «εξαφανίστηκε». Αναπνέουμε στη σκιά του θανάτου της, του βασανισμού της, στις προσπάθειες συγκάλυψης, στη σεξιστική αντεπίθεση και εν τέλει την αποκατάσταση της δικαιοσύνης μετά την τολμηρή τοποθέτηση της Αριστοτελείας Δόγκα – η οποία κι αυτή διασύρθηκε δημόσια με την σειρά της ως γυναίκα. Εύχομαι το έργο να αντηχήσει στα αυτιά του κοινού ως μια άλλη υπεράσπισή της και όλων των κοριτσιών που εξαφανίζονται («Ακούει για κορίτσια που εξαφανίζονται» γράφει η Ουζουνίδου).

Ποιο είναι το προφίλ των ηρώων; Ποιος είναι ο ρόλος του καθενός σας;

Το έργο είναι γραμμένο σε φωνές θυμίζοντας την γλώσσα της Σάρα Κέιν, αλλά το έργο είναι ακόμα πιο αφαιρετικό χωρίς να υποδηλώνεται το πότε τελειώνει η κάθε φωνή (με παύλες ή άλλα σημάδια). Εν τέλει, πρόκειται για μια μουσική παρτιτούρα με κύριο όχημα την ανθρώπινη φωνή. Εγώ το αντιμετωπίζω μουσικά.
-Είναι ένα σύγχρονο χορικό; Εκατομμύρια φωνές που ζητούν να τους δώσουμε την προσοχή μας; Το υπερεγώ και το εγώ; Οι φωνές που αντηχούν στο μυαλό της Αντιγόνης;-

Τι σας συγκινεί στο κείμενο;

Νιώθω ευλογημένη που σε τόσο δύσκολους καιρούς για όλους μας μπορώ να ενώνω τη φωνή μου με άλλες γυναικείες φωνές και να αφήνομαι στο έργο αυτό -ένα έργο ποιητικό που διεισδύει στα άδυτα. Δεν αναφέρεται μόνο στην έκδηλη βία, αυτή που καταδικάζει το σύνολο της κοινωνίας (όπως σε μια γυναικοκτονία) αλλά και στην αδιόρατη βία, την ανεπαίσθητη. Αφήνω την ομιλία αυτή να πέφτει επάνω μου σαν τη βροχή που με ξεπλένει. Ο λόγος της έχει κάτι το θεραπευτικό, μας γεφυρώνει με την δυνατότητα μας. Είναι αποκαλυπτικός!

Ποιο είναι το μήνυμα που θέλετε να έχει πάρει ο θεατής όταν δει την παράσταση; Οραματίζομαι έναν κόσμο, όπου οι άνθρωποι θα μπορούν να πληρούν ελεύθερα τον εαυτό τους στο βαθμό φυσικά που δεν βλάπτουν τους άλλους.

Οραματίζομαι μια γλώσσα ανεκτική που θα περιλαμβάνει και δε θα αποκλείει. Είναι σημαντικό αυτό. Η γλώσσα να εξελίσσεται με τις ανάγκες της κοινωνίας. Να μπορώ κάποτε να πω «η εαυτή μου» και να μην ηχεί παράξενα.

Στην εποχή μας οι εθνικές ταυτότητες καταρρέουν και η προσωπική ελευθερία αναβαθμίζεται ως το υπέρτατο αγαθό του καπιταλισμού, με την οικονομία φυσικά να αναπτύσσεται γύρω από την προσωπική ελευθερία και να γεννά διαρκώς καινούργια προϊόντα. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, οραματίζομαι κοινωνίες που αντέχουν να δουν την πραγματικότητα τους, μια πραγματικότητα πολύ πιο σύνθετη από αυτή που μας μεταφέρουν οι θεσμοί παγιδεύοντας την επιθυμία αντικαθιστώντας την με ένα σύστημα δογμάτων.

Ακόμα όλοι οι μηχανισμοί είναι στραμμένοι σε αυτό που δεν είμαστε, σε αυτό που δεν επιτρέπεται να σκεφτούμε ότι είμαστε. Κι όμως, το σώμα γεννιέται, όταν το οδηγεί η επιθυμία. Ας αποδεχτούμε επί τέλους ότι το νόημα της ζωής γράφεται πάνω στο σώμα και γράφεται με όρους επιθυμίας, λίμπιντο και μόνο.

Ποια είναι η αγαπημένη σας σκηνή;

Θα απαντήσω με ένα απόσπασμα από τα Ίχνη της Αντιγόνης, σε μετάφραση της Μαργαρίτα Μέλμπεργκ. Το έργο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Περισπωμένη.
«Τρέχει. Τρέχει.
Δεν αποφεύγει τίποτα.
Φοβάται αλλά δεν αποφεύγει.
Μαθαίνει τις κόρες της να μην φοβούνται.
Έχει στρέψει την πλάτη της σε ηγεμόνες κι εγκληματίες.
Τίποτα δεν μπορεί να την κάνει να μείνει εκεί, να την πείσει να προσπαθήσει.
Θεσπίζει δικούς της νόμους.
Αλλάζει γνώμη.
Μιλά για σφαγή.
Τον σώζει και σώζει και τον εαυτό της. Για αυτό δεν φοβάται τον θάνατο.
Μιλά για σφαγή και αναρωτιούνται γιατί.
(Ταυτόχρονα ξεχωρίζουν τρεις χαμηλόφωνος φωνές που πλέκονται μεταξύ τους.) Δεν κρεμάστηκε. Δεν έφτιαξε σκοινί με την λινή χλαμύδα της. Το σώμα της δεν αιωρείται από τον βράχο.
Έχουμε μια σφαγή να σκεφτούμε.
(Οι φωνές συνεχίζουν) Δεν μπαίνει μέσα. Η πέτρα δεν κυλάει ούτε σφηνώνει μπροστά στο άνοιγμα του τάφου.»

Γιατί αποφασίσατε να δημιουργήσετε μια παράσταση ειδικά για την πλατφόρμα του Zoom;

To θέατρο είναι τέχνη που προϋποθέτει την φυσική παρουσία και αυτό είναι κάτι που το γνωρίζουμε όλοι πολύ καλά. Αλλά ως πειραματίστρια στη δική μου περίπτωση συνέβη το εξής: Η καραντίνα με βρήκε να κάνω πρόβες το Σουηδικό έργο «Στα ίχνη της Αντιγόνης». Συνεχίζοντας τις πρόβες μέσα από ψηφιακές πλατφόρμες, άρχισαν να αναδύονται αισθητικές και διακειμενικές αντιστοιχίες ΧΑΡΗ στη χρήση νέων μέσων. Ο περιορισμός στο σπίτι πάντα χαρακτήριζε το γυναικείο φύλο και τη γυναικεία δημιουργία και τώρα ο εγκιβωτισμός, η «έλλειψη οξυγόνου» της κάθε περφόρμερ μέσα στο ψηφιακό της παράθυρο, άρχισε να συνομιλεί με το ίδιο το περιεχόμενο του έργου.  Αποφάσισα λοιπόν να δημιουργήσω μια νέα γλώσσα, μια ψηφιακή περφόρμανς, όχι ένα ακόμα θέατρο κονσέρβας, αλλά μια περφόρμανς που θα δει το κοινό live streamed κι ΟΧΙ βιντεοσκοπημένη.

(Δουλεύω εδώ και χρόνια με μουσική και κάμερες που χειρίζονται οι περφόρμερ ζωντανά, επομένως η μετάβαση στο περιορισμένο κάδρο της οθόνης ήταν πρόκληση.)
Είναι ένας τρόπος να στηρίξουμε τις επιζώσες έμφυλης ή/και ενδοοικογενειακής βίας, γυναίκες, θηλυκότητες, ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα εν μέσω πανδημίας και περιορισμού της κυκλοφορίας, που είναι εγκλωβισμένες/α σε κακοποιητικό περιβάλλον με σημαντικές επιπτώσεις για τη σωματική και ψυχική τους υγεία.

Επίσης ένας τρόπος να σκεφτώ τον δημόσιο χώρο ως χώρο ζωντανής σκέψης και να ανοίξω διάλογο για τα όρια της τέχνης μας.

Τέλος, ήθελα να στηρίξω και σε επίπεδο εργασιακό τις συνεργάτιδές μου. Μου ήταν αδιανόητο να τους ανοίξω την πόρτα στην ανεργία. Έτσι, μέσα στην αβεβαιότητα συνεχίσαμε τις πρόβες στην πολύ δύσκολη περίοδο του εγκλεισμού και είμαι πολύ περήφανη που τα καταφέρνουμε να παρουσιάσουμε ένα τέτοιο έργο βγαλμένο μέσα από τον εγκλεισμό μας.

Με συγκινούν πολλοί οι συγκεκριμένες καλλιτέχνιδες με τις οποίες συνεργάζομαι. Σε αυτήν την πολύ δύσκολη φάση του εγκλεισμού, δουλέψαμε ως ομάδα πολύ στενά, στηρίξαμε η μία την άλλη, μοιραστήκαμε τα δύσκολα και δώσαμε και πήραμε έμπνευση, αγάπη και δύναμη. Έχετε ακούσει την άποψη ότι αν είναι μόνο γυναίκες θα σκοτωθούν μεταξύ τους; Καμιά σχέση. Μαζί φτιάξαμε κάτι ολότελα όμορφο.

Αυτές οι υπέροχες γυναίκες που ζέσταναν την ψυχή μου στις δύσκολες μέρες του εγκλεισμού, είναι υπέροχες, πανέμορφες και τρομερά ταλαντούχες! Η Nalyssa και η Κατερίνα (Παπαχρήστου) με τις τραγουδάρες τους, οι βαθιά αισθαντικές και ευφυείς Βάλια (Παπαχρήστου),Σεραφίτα (Γρηγοριάδου), Σοφία (Μανόλη),η ΙταλοΣουηδή Gemma Carbonne, η Μαίρη (Ζυγούρη), αλλά και η guest Τάνια (Τσανακλίδου) και Χλόη (Κολύρη), είναι όλες τους γυναίκες που με κάνουν περήφανη που είμαι γυναίκα και τις ευχαριστώ που μαζί φτιάξαμε μια αλυσίδα αγάπης. Όλη αυτή η εμπειρία με έκανε να δω τον εαυτό μου βαθύτερα και να συνδεθώ ξανά με τη μάνα μου, με τη γιαγιά μου και τις τόσες άλλες γυναίκες που μου χάρισαν τη ζωή και αυτό που είμαι σήμερα.

Ποιες ήταν οι ιδιαίτερες προκλήσεις ενός τέτοιου έργου;

Το πρωτότυπο έργο είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με τον τρόπο που φτιάχνεται. Όταν η συνθήκη που το γεννά είναι πρωτόγνωρη, τότε ναι, σίγουρα, μπορεί να γεννηθεί κάτι νέο, μια εντελώς πρωτόγνωρη εμπειρία και για εμάς που το κάνουμε. Το ζητούμενο σε αυτήν την εμπειρία είναι η παρουσία. Δηλαδή σε ένα φορμάτ, όπου δεν υπάρχει η φυσική παρουςία εξ ορισμού, το ζητούμενο παρόλα αυτά είναι το αδιανόητο: Είναι ο συγχρονισμός και η αίσθηση ότι είμαστε όλες στον ίδιο τόπο και μάλιστα μαζί με το κοινό.

Στην παράσταση χρησιμοποιούμε όλες την ίδια​ βασική τ​εχνολογία​ γ​ια να υφάνουμε συγχρονισμένα ένα τεχνολογικό οπτικοακουστικό κέντημα. Άρα, η πρώτες προκλήσεις φυσικά είναι τεχνικής φύσεως και η κύρια πρόκληση «πώς να συγχρονιστούμε». Οι περφόρμερ βρίσκονται σε διαφορετικά μέρη της Ευρώπης (κάποιες στην Αθήνα, κάποις στην Ρώμη, άλλες εκτός Αθηνών) και πρέπει να «φτάσουν» η μια την άλλη, αλλά και να δημιουργήσουν μαζί εικόνες και λόγο. Η καθεμία μάλιστα λόγω της συνθήκης, έγινε και φωτίστρια και σκηνογράφος διαμορφώνοντας τον χώρο τους και δημιουργήσουν την σκηνογραφία τους και τα οπτικά! Από την άλλη, και για μένα ήταν πολύ προκλητικό να κάνω ζωντανό μοντάζ, παρακολουθώντας και διορθώνοντας επτά παράθυρα παράλληλα. Είναι ΑΔΙΑΝΟΗΤΗ η δουλειά που απαιτείται για να φτάσουμε σε αυτό το αποτέλεσμα και μάλιστα μέσα σε τόσο δύσκολες συνθήκες για όλες μας!

Αυτό που κάνω έχει κανόνες και περιορισμούς και το ονόμασα ξορκίζοντάς το: «θέατρο του εγκλεισμού» ή «τέχνη του εγκλεισμού» γιατί βλέπω να έχει τα παρακάτω χαρακτηριστικά:

1. Ο​ι πρόβες, η ανάπτυξη και η εκτέλεση του έργου γίνονται εξ’ολοκλήρου όσο είμαστε σε καραντίνα, σε απομόνωση.
2. Μας ε​πιτρέπεται μόνο η χρήση των​ αντικειμένων, μουσικών οργάνων, σκηνικών και τεχνικών​ ​μέσων που προυπήρχαν στο σπίτι μας​ ,​χωρίς καμία επιπλέον προσθήκη! Το σκηνικό είναι το ίδιο το σπίτι μας. Ο δημόσιος και ο ιδιωτικός χώρος γίνονται ένα. Τα ονόματα στα παράθυρα των υπολογιστών μας, μας συστήνουν και επανακαθορίζουν την ανωνυμία και την αντικειμενοποίηση μας.
3. Εργαζόμαστε μέσα στην οικιακή απομόνωση, όπως οι γυναίκες πριν από εμάς. Είμαστε παγιδευμένες, προστατευμένες ή χειραφετημένες; Είναι στην ευχέρεια του θεατή να το αποφασίσει, καθώς του δίνουμε την άδεια να εισβάλει στον πιο ιδιωτικό μας χώρο​.

Ποια είναι σύμφωνα με σας τα θετικά και τα αρνητικά της διαδικτυακής αναμετάδοσης; Είναι τελικά μια νέα εποχή για το θέατρο;

Η επιβίωση του θεάτρου απειλήθηκε από τον κινηματογράφο; Όχι. Κι όμως υπήρξαν πολλοί που το είπαν αυτό. Απειλήθηκε από τις νέες τεχνολογίες; Όχι. Η τέχνη του θεάτρου όπως και κάθε άλλη τέχνη απειλείται μόνο από κάποιους « αρτηριοσκληρωτικους υπηρέτες» που επιμένουν ως αστυνομία θεάτρου να διατυπώνουν τι «είναι τέχνη» και τι όχι. Μου θυμίζει αυτό τις φούστες του Μεταξά να μετράμε τον πόντο.

Και στην τελική αναρωτιέμαι τι σημασία έχει πώς ονοματίζουμε τα πράγματα; Σημασία έχει με πόση φροντίδα και τόλμη τα ποτίσαμε για να ανθίσoυν. Είναι αυτό θέατρο; Δεν ξέρω. Μάλλον όχι, ούτε και ξέρω τι είναι. Ίσως ένα άλλο είδος τέχνης ; «Ένα ζώο του Διαδικτύου» όπως το είπε κάποιος; Δεν το γνωρίζω. Και ποιος νοιάζεται; Αυτά τα ερωτήματα δεν απασχόλησαν πραγματικά ποτέ τους καλλιτέχνες, μα ούτε και το κοινό τους.

Σίγουρα, μιλάμε για το πριν και το μετά την COVID-19 εποχή στο θέατρο. Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία! Ο χώρος μας έχει δεχτεί πλήγμα τεράστιο και οι άνθρωποι των τεχνών υποφέρουν κι αγωνιούν. Δίπλα στα αρνητικά, υπάρχει μια θετική εξέλιξη: η ευελιξία. Που είναι μητέρα των τεχνών και που μπορεί να γεννήσει κάτι όμορφο και πειραματισμό σε πολλά νέα φορμάτ. Είμαι σίγουρη ότι θα έρθουμε αντιμέτωπη με καλές εκπλήξεις στο μέλλον.

Μελλοντικά σας σχέδια;

Είναι πολλά τα σχέδια που ακυρώθηκαν ή που περιμένω απάντηση για το αν θα συμβούν. Όπως ξέρετε ολόκληρος ο κλάδος υποφέρει, δεν είμαι η μόνη. Στην περίπτωσή μου ακυρώθηκε όλη η καλοκαιρινή μου τουρνέ στο εξωτερικό (ακόμα και το Φεστιβάλ της Αβινιόν) ακυρώθηκαν οι παραστάσεις σε Στρατόπεδα Συγκέντρωσης (όπως το Άουσβιτς) όπου σχεδιάζαμε να παίξουμε την παράσταση the Kindly Ones. Aκόμα, δεν γνωρίζω αν θα ακυρωθεί η παγκόσμια πρεμιέρα της νέας ‘οπερας «Aede” που ήταν προγραμματισμένη για τον Σεπτέμβριο στην Νέα Υόρκη, αλλά μιλάμε με τους παραγωγούς για να βρούμε λύσεις και ίσως συμβεί σε ένα άλλο φορμάτ- ίσως καταρχάς ψηφιακά. Επίσης, η πρεμιέρα ενός έργου που έχω γράψει με τίτλο:«Persephone, I ionly died last night” που ήταν να ανέβει στην αίθουσα «Τριάντη» στο Μέγαρο Αθηνών τον Ιανουάριο αλλά τώρα δεν ξέρω αν θα συμβεί και πότε. Είναι τρομερή η ανασφάλεια. Το ίδιο για μια νέα ανάθεση για την Μαρία Κάλλας από την Όπερα του Βερολίνου που θα έκανε πρεμιέρα τον Μάρτιο 2021. Όλα αυτά για τα οποία δούλευα δύο χρόνια τινάχτηκαν στον αέρα μέσα σε μια μέρα!

Όποιος αγαπάει τις τέχνες είμαι σίγουρη ότι καταλαβαίνει πως για να υπάρξει τέχνη, κάποιοι άνθρωποι εργάζονται και προετοιμάζονται πολλά χρόνια πριν για να παρουσιάσουν ένα έργο στο κοινό. Όπως είπα, στην περίπτωση της Αντιγόνης η αρχή έγινε πριν από πέντε χρόνια. Καλούμαστε να αλλάξουμε τον τρόπο που σκεφτόμαστε και να στηρίξουμε τους καλλιτέχνες, τους ανθρώπους που εργάζονται για την τέχνη. Εμείς που τόσο εκτιμήσαμε στην περίοδο της καραντίνας την δωρεάν κατανάλωση τέχνης, πρέπει να καταλάβουμε ότι ένα εισιτήριο έχει την αξία του στην φάση που βρισκόμαστε. Πόσο μάλλον, όταν το Υπουργείο Πολιτισμού αν και προσπαθεί να κερδίσει τις εντυπώσεις, ακόμα δεν έχει στηρίξει έμπρακτα τους ανθρώπους του κλάδου.

Πιστεύω ότι θα ξαναπιάσω το νήμα της ζωής μου με λίγη περισσότερη γνώση όταν κυλίσει το νερό στο αυλάκι και υπάρξουν θεσμοί που θα στηρίξουν σοβαρά την καλλιτεχνική παραγωγή. Προς το παρόν, ασκούμαι στην υπομονή και την ευελιξία και δοκιμάζω νέα φορμάτ.