Το… μεταλεξικό της πανδημίας: Λέξεις που μάθαμε στα χρόνια του κοροναϊού

Πεδίον δόξης λαμπρόν για τους φιλολόγους και τους λεξικογράφους έχει δημιουργήσει η πανδημία του κορωνοϊού. Οπως όλα τα μεγάλα γεγονότα, αυτά που σημαδεύουν μια χώρα ή και ολόκληρο τον κόσμο, έτσι και η περιπέτεια με τον COVID-19 έχει δώσει νέα πεδία γλωσσικής έρευνας.

Στα χρόνια της οικονομικής κρίσης όλοι είχαμε μάθει λέξεις κι έννοιες που ουδέποτε περιμέναμε ότι θα συναντήσουμε.

Μνημόνια, τρόικα, Eurogroup, ΔΝΤ, ποσοτική χαλάρωση και πλήθος άλλες αναφορές συνέθεσαν το «λεξικό της κρίσης».

Ομως, μέσα σε τρεις μήνες ένα νέο λεξικό δημιουργείται με χαρακτηριστικές έννοιες που θα μας συντροφεύουν για πολύ καιρό.

Ποιος να το πίστευε στις αρχές του 2020 ότι οι λέξεις καραντίνα, κορωνοϊός, λοιμωξιολόγος, ρεμδεσιβίρη, lockdown, demassification (αποσυγκέντρωση), ψηφιακός και κοινωνικός μετασχηματισμός, κοινωνική αποστασιοποίηση κ.λπ. θα έμπαιναν σε όλες τις οικογένειες.

Οχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και σε ολόκληρο τον πλανήτη μάθαμε για την κινεζική πόλη Ουχάν, μάθαμε τον Σωτήρη Τσιόδρα και τον Νίκο Χαρδαλιά, γίναμε κοινωνοί του «σουηδικού μοντέλου» ή της «ανοσίας της αγέλης».

Ετσι, λοιπόν, δημιουργείται σιγά σιγά ένα «μεταλεξικό» της πανδημίας που έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον. Και από γλωσσολογικής άποψης, αλλά και από κοινωνιολογικής καθώς η γλώσσα διαμορφώνει πολλές φορές την κοινωνική συμπεριφορά και το αντίστροφο.

Ας δούμε ορισμένες από αυτές τις λέξεις που δείχνουν και πόσο «ζωντανός οργανισμός» είναι η γλώσσα. Πώς μπορεί να περιγράψει την αγωνία για την ασθένεια, τον φόβο του θανάτου, την ελπίδα της θεραπείας, αλλά και τον τρόμο στα μελλούμενα, ειδικά σε όσα αφορούν την παγκόσμια οικονομία.

Οι βασικές λέξεις

Demassification: Θα ξεκινήσουμε με έναν διεθνή όρο που θα ακούμε συχνά από εδώ και πέρα. Είναι ελληνιστί ο «αποχαρακτηρισμός» και αφορά σε έναν ψηφιακό μετασχηματισμό που συνδέεται με τη μαζική κουλτούρα αλλά και τον κατακερματισμό του κοινού. Είναι επί της ουσίας η διάσπαση της μάζας, η ατομικότητα, τόσο στη συμπεριφορά όσο και στην κατανάλωση, τη διαφήμιση, το θέαμα.

Η καραντίνα συμβάλλει στην κουλτούρα της ατομικής συμπεριφοράς, αν και από την άλλη ο κορωνοϊός ήταν ένα μαζικό γεγονός.

Τηλεργασία, τηλεκπαίδευση: Η μεγάλη ανατροπή στις εργασιακές σχέσεις αλλά και στη μαθησιακή διαδικασία. Εκατομμύρια εργαζόμενοι δούλεψαν και συνεχίζουν να δουλεύουν από το σπίτι. Πλέον η ανάγκη φυσικής παρουσίας στον χώρο εργασίας έχει ελαττωθεί, οι πλατφόρμες συνομιλιών έχουν αντικαταστήσει τις συσκέψεις στο γραφείο.

Και πλέον γεννάται το ερώτημα αν θα ανατραπεί και η ζήτηση στην αγορά γραφείων. Γιατί να υπάρχουν τεράστιοι εργασιακοί χώροι όταν όλα γίνονται με ένα laptop, ένα τηλέφωνο και μια γραμμή Ιντερνετ από οπουδήποτε;

Διαφορετική είναι η κατάσταση στα σχολεία. Η εκπαίδευση μπορεί να γίνεται από μακριά, φάνηκε αυτές τις εβδομάδες. Ομως, σχολείο και πανεπιστήμιο σημαίνει παρέες, κοινωνικοποίηση, ανταλλαγή απόψεων, συνεργασία. Τα κλεισμένα στο σπίτι παιδιά εθίζονται στην κουλτούρα της απομόνωσης, ο ατομικισμός κυριαρχεί, η εκπαίδευση με τον δάσκαλο, το θρανίο και τον… μαυροπίνακα γίνεται pixel σε ένα laptop ή ένα κινητό.

Καραντίνα: Από την ιταλική φράση quaranta giorni που σημαίνει 40 ημέρες σε απομόνωση για να μην εξαπλωθεί η μαύρη πανώλη. Οι Ελληνες έζησαν μια τέτοια περίοδο, αν κι όχι σε απόλυτη απομόνωση. Ομως, η λέξη καραντίνα θα μας συντροφεύει και τους επόμενους μήνες καθώς ένα νέο κύμα κορωνοϊού θα φέρει κι άλλες δυσάρεστες επιπτώσεις.

Lockdown: Μόνο σε σκοτεινές εποχές της Ιστορίας είχαμε στην Ελλάδα απαγόρευση κυκλοφορίας ή τουλάχιστον μετακινήσεις με άδεια. Κι όμως, η χώρα προσαρμόστηκε, τα εκατομμύρια μηνύματα στο 13033 έδειξαν ότι ο φόβος κυριάρχησε της ελευθερίας κινήσεων των ανθρώπων. Ομως, το lockdown σε περιόδους ειρήνης είναι ακραίο μέτρο που φέρνει και ακραίες καταστάσεις. Κατάρρευση των οικονομιών, φτωχοποίηση, κοινωνικές αντιδράσεις, ψυχολογικά προβλήματα. Γι’ αυτό και αποφασίστηκε η σταδιακή άρση του μέτρου, μόλις τα επιδημιολογικά στοιχεία ικανοποίησαν τους επιστήμονες.

Coronaidiot: Ελληνιστί… ο ηλίθιος του κορωνοϊού: Αυτός με τις ψεκασμένες θεωρίες που δεν έμεινε σπίτι παρά τις δραματικές εκκλήσεις. Αυτός που πιστεύει ότι πρόκειται για παγκόσμια συνωμοσία, εκείνος που περιμένει να του βάλει… τσιπάκι ο Μπιλ Γκέιτς ή ο Τζορτζ Σόρος.

Αλλά είναι και όποιος γράφει στα παλιά του τα παπούτσια την ατομική ευθύνη, την προστασία της δημόσιας υγείας, την αναγκαιότητα να σταματήσει η πανδημία προτού θρηνήσουμε χιλιάδες νεκρούς.

Social distancing: Η κοινωνική απόσταση ή αποστασιοποίηση που ζήσαμε το προηγούμενο διάστημα κι ευχόμαστε να μην ξανασυμβεί. Κλεισμένοι στο σπίτι, με μετακινήσεις μόνο για τα βασικά, χωρίς να μπορούμε να δούμε φίλους και συγγενείς. Ειδικά στις μεγάλες ηλικίες η κοινωνική αποστασιοποίηση προκάλεσε ένα πολύ οδυνηρό συναίσθημα, αυξάνοντας τη μοναξιά και την κατάθλιψη.

Ρεμδεσιβίρη, πλάσμα αίματος, κολχικίνη, χλωροκίνη: Μια σειρά από φαρμακευτικές ουσίες ή θεραπείες που μπήκαν στη ζωή μας κι έδωσαν ελπίδες για την αντιμετώπιση του κορωνοϊού. Στα στόματα όλων η λέξη «εμβόλιο» κυριαρχεί, αφού μόνο τότε θα μπορέσει να εξαλειφθεί ο φόβος μιας νέας πανδημίας με χιλιάδες νεκρούς.

Μάσκα: Δεν θα περιμένουμε πλέον τα καρναβάλια για να φορέσουμε μάσκες. Είναι το βασικό «όπλο» κατά του ιού, τώρα που η κοινωνική αποστασιοποίηση δεν τηρείται αυστηρά. Μάσκα προσώπου βλέπουμε εδώ και χρόνια στην Κίνα ως μέσο προστασίας από την περιβαλλοντική μόλυνση. Πλέον όλοι έχουμε μια μάσκα στην τσέπη μας και μαζί με τα γάντια και το αντισηπτικό θα μας συντροφεύουν σε κάθε δραστηριότητα, εντός ή εκτός κλειστών χώρων.