Γιατί ο Ερντογάν θυμήθηκε ξανά την Αγία Σοφία και θέλει να την κάνει τζαμί

Ένας αλάνθαστος δείκτης του εάν ο Τούρκος πρόεδρος είναι πιεσμένος πολιτικά είναι το εάν αποφασίζει να παίξει το θρησκευτικό χαρτί.

Πριν από λίγες μέρες στην ιστοσελίδα της φιλοκυβερνητικής εφημερίδας Γενί Σαφάκ ανέβηκε βίντεο στο οποίο ο Ερντογάν διάβαζε από το Κοράνι στα αραβικά. Η λεζάντα ενημέρωνε τους αναγνώστες ότι ο Ερντογάν έκανε ένα χατμ, δηλαδή μια ανάγνωση του Κορανίου από την αρχή μέχρι το τέλος με αφορμή τον ιερό μήνα του Ραμαζανίου.

Υπογράμμιζε ότι ο Ερντογάν είχε ήδη φτάσει στην 25η ενότητα και ο τούρκοι χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης έδειξαν να εντυπωσιάζονται από το γεγονός ότι ο τούρκος πρόεδρος είχε φτάσει στην 25η ενότητα στη 18η μέρα του Ραμαζανίου.

Προφανώς και δεν είναι η πρώτη φορά που ο Ερντογάν εμφανίστηκε να διαβάζει το Κοράνι. Άλλωστε, η θρησκευτική του ευσέβεια υπήρξε εξαρχής στοιχείο της πολιτικής του απεύθυνσης.

Όμως, αυτό που προκάλεσε ιδιαίτερο ενδιαφέρον στην Τουρκία ήταν ο συνδυασμός ανάμεσα στο βίντεο του Ερντογάν και ένα tweet του διευθυντή επικοινωνίας του Φαχρετίν Αλτούν την προηγούμενη μέρα, στις 10 Μαΐου. Το κείμενο του tweet ανέφερε χαρακτηριστικά: «Το περιμένουμε καιρό. Όμως, λίγη υπομονή ακόμη. Θα το καταφέρουμε μαζί». Και η φωτογραφία ήταν η Αγία Σοφία.

Η υπόσχεση σαφής: η μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί.

Μια υπόσχεση που κρατάει καιρό

Η ιστορία είναι γνωστή. Η Αγία Σοφία, ένα από τα σημαντικότερα μνημεία παγκοσμίως και ένα από τα σύμβολα της Κωνσταντινούπολης (και ένα από τα σημαντικότερα τουριστικά αξιοθέατά της) υπήρξε χριστιανικός ναός από το 6ο μ.Χ. αιώνα μέχρι την πτώση της Κωνσταντινούπολης, στις 29 Μαΐου 1453, όταν ο Μωάμεθ ο Πορθητής τη μετέτρεψε σε τζαμί. Στις 24 Νοεμβρίου 1934 με απόφαση της κυβέρνησης του Κεμάλ Ατατούρκ μετατράπηκε σε μουσείο και έκτοτε διατηρεί αυτό το καθεστώς.

Για του ισλαμιστές στην Τουρκία η μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε μουσείο είναι μία από τις ενδείξεις της «θυματοποίησης» των πιστών στην κεμαλική Τουρκία, μαζί με το αρχικό κλείσιμο των περισσότερων μεντρεσέδων  (παρότι αργότερα αναπτύχθηκε η θρησκευτική εκπαίδευση) και την απαγόρευση της μαντήλας για τις δημόσιες υπαλλήλους και της μαθήτριες και σπουδάστριες. Ο Ερντογάν εξαρχής επένδυσε σε τέτοια θέματα. Ας μην ξεχνάμε ότι μόλις το 2010 ήρθη επί της ουσίας η απαγόρευση της μαντήλας στα Πανεπιστήμια και το 2013 στις δημόσιες υπηρεσίες.

Σε αυτό το φόντο είναι που διαρκώς επανέρχεται και το θέμα για την Αγία Σοφία. Και αυτό μπορεί να εξηγήσει τον ενθουσιασμό που προκαλεί στο κοινό του AKP  η συγκεκριμένη υπόσχεση.

Βέβαια, την ίδια στιγμή υπάρχουν και πολλές αντιρρήσεις. Η Αγία Σοφία είναι ένα παγκόσμιο μνημείο και οι διεθνείς αντιδράσεις θα είναι πολύ σημαντικές και σίγουρα δεν θα ταίριαζε στην εικόνα μιας δυναμικής σύγχρονης χώρας η προσπάθεια να επαναφέρει ένα μνημείο σε μια προηγούμενη χρήση.

Ο Ερντογάν υπογραμμίζει ότι μπορούν να συνυπάρξουν οι δύο ιδιότητες, του τζαμιού και του επισκέψιμου μουσείου, όμως υπάρχει το πρόβλημα ότι για να είναι χώρος λατρείας θα πρέπει να καλυφθούν με κάποιο τρόπο τα χριστιανικά σύμβολα που αποκαλύφθηκαν ξανά όταν έγινε μουσείο.

Η Αγία Σοφία και η μάχη των δημοτικών εκλογών του 2019

Το ζήτημα είχε ανακύψει και στις δημοτικές εκλογές του 2019, στις οποίες ο Ερντογάν είδε το AKP να χάνει τις μεγάλες τουρκικές πόλεις. Τότε στην ύστατη προσπάθεια να γυρίσει το κλίμα ο Ερντογάν είχε υποσχεθεί για άλλη μια φορά ότι θα ξανακάνει μετά τις εκλογές τζαμί την Αγία Σοφία. Για την ακρίβεια διατύπωσε την πρόταση το «Τζαμί Αγία Σοφία» να λειτουργεί ταυτόχρονα ως τζαμί και ως επισκέψιμο μουσείο και μάλιστα χωρίς εισιτήριο.

Βέβαια, ο υποψήφιος του AKP, ο Μπιναλί Γιλντιρίμ έχασε τις εκλογές και τον Μάρτιο του 2019 και στην επαναληπτική εκλογή του Ιουνίου 2019.

Και βέβαια μετά από αυτή την ήττα ο Ερντογάν για αρκετό καιρό δεν έκανε ξανά αναφορά στο ζήτημα, ούτε έκανε κάποια κίνηση για την υλοποίησή του.

Μέχρι το tweet  του Αλτούν στις 10 Μαΐου.

Η δυσαρέσκεια των πιστών και το ορόσημο της 29ης Μαΐου

Ο λόγος ίσως έχει να κάνει με την πολιτική πίεση που αισθάνεται ο Ερντογάν.

Είναι αλήθεια ότι η Τουρκία έχει αποφύγει τα χειρότερα σε σχέση με την πανδημία, όμως δεν παύει να έχει ένα σχετικά μεγάλο αριθμό θυμάτων και υπάρχουν επικρίσεις για καθυστέρηση στη λήψη μέτρων.

Την ίδια ώρα τα οικονομικά προβλήματα είναι μεγάλα και η τουρκική λίρα δέχεται συνεχείς πιέσεις, διακυβεύοντας την εικόνα «οικονομικής επιτυχίας» της Τουρκίας και θυμίζοντας τις εποχές που η Τουρκία χρειαζόταν να προσφεύγει στο ΔΝΤ.

Από την άλλη, στην Τουρκία υπήρξαν αντιδράσεις ως προς τον τρόπο χειρισμού του ζητήματος των τζαμιών (που στην Τουρκία παραμένουν κλειστά) την ώρα που σε άλλα καταστήματα επιτράπηκε εν μέρει η λειτουργία. Βέβαια, ο Ερντογάν ανακοίνωσε και ένα άλλο λοκντάουν για το τετραήμερο του τέλους Ραμαζανίου, όμως την ίδια στιγμή παρότι η απόφαση της Διεύθυνσης Θρησκευτικών Υποθέσεων ήταν για επαναλειτουργία των τζαμιών στις 12 Ιουνίου, ο Ερντογάν ανακοίνωσε ότι ορισμένα τζαμιά που τηρούν προϋποθέσεις θα μπορέσουν να ανοίξουν για την προσευχή της Παρασκευής στις 29 Μαΐου.

Η επιλογή της ημερομηνίας δεν διέφυγε της προσοχής ορισμένων αναλυτών, καθώς συμπίπτει με την επέτειο από την πτώση της Κωνσταντινούπολης και της μετατροπής της Αγίας Σοφίας σε τζαμί. Άραγε σκοπεύει να κάνει κάποια θεαματική κίνηση επιδιώκοντας να ενισχύσει ξανά το τρωθέν κύρος του;