Πώς θα μοιάζουν οι πόλεις μας μετά τον κοροναϊό;

δΠριν τη φετινή χρόνια, ελάχιστοι από τους ανθρώπους που κατοικούν στις μεγάλες μητροπόλεις του πλανήτη είχαν σκεφτεί το ενδεχόμενο μιας πανδημίας. Εκτός της Κίνας και της Νοτιοανατολικής Ασίας, το τραύμα επιδημιών του παρελθόντος, όπως ήταν η Ισπανική γρίπη ή ο τύφος είχε σβηστεί από τη συλλογική μνήμη. Όμως οι πόλεις μας θυμούνται.

Ένα ξέσπασμα κίτρινου πυρετού στην Φιλαδέλφεια του 1793 έγινε η αιτία το κράτος να αναλάβει την αρμοδιότητα της καθαριότητας των δρόμων και των υπονόμων, όπως επίσης και της αποκομιδής των απορριμμάτων. Λειτούργησε, και το παράδειγμα της Φιλαδέλφειας ακολούθησαν οι πολιτειακές κυβερνήσεις σε όλες τις ΗΠΑ για τις επόμενες δεκαετίες. Η λανθασμένη εντύπωση πως η κακοσμία που αναδυόταν από τα βρώμικα νερά ήταν υπεύθυνη για ασθένειες όπως η χολέρα, έγινε η αιτία για τον σχεδιασμό στο Λονδίνο του πρώτου σύγχρονου δικτύου υπονόμων στον κόσμο και την δημιουργία φαρδύτερων, πεζοδρομημένων δρόμων που απέτρεπαν τη δημιουργία λιμναζόντων νερών.

Οι πόλεις αναπτύχθηκαν στο βάθος των αιώνων σύμφωνα με θεωρίες σχετικά με την καταπολέμηση ασθενειών, που μετέτρεψαν στοιχεία όπως τα δημόσια πάρκα και οι υπόνομοι σε αυτονόητο τμήμα του σχεδιασμού των πόλεων, σημειώνει ο Μισέλ Ακούτο, καθηγητής Παγκόσμιας Αστικής Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο της Μελβούρνης.

Ο ρόλος του κοροναϊού στον σχεδιασμό των πόλεων

Η κληρονομιά που ενδέχεται να αφήσει ο κοροναϊός στις μεγάλες πόλεις του κόσμου γίνεται ήδη αντικείμενο έντονης συζήτησης, αν και οι περισσότεροι ειδικοί αναγνωρίζουν πως είναι πολύ νωρίς για να γνωρίζουμε με βεβαιότητα. «Εντέλει θα εξαρτηθεί από την ανάλυσή μας για τον ιό: πώς εξαπλώνεται; Με ποιους τρόπους κάνει τους ανθρώπους να ασθενούν;», τονίζει ο Ρότζερ Κέιλ, καθηγητής περιβαλλοντικών σπουδών στο York University του Τορόντο. «Δεν έχουμε όλες τις απαντήσεις, όταν όμως τα πράγματα γίνουν πιο ξεκάθαρα, οι σχεδιαστές πόλεων και άλλοι επαγγελματίες θα αρχίσουν να σκέφτονται όπως και οι προκάτοχοί τους έναν αιώνα πριν, καθώς επεξεργάζονταν συστήματα αποχέτευσης και καθάριζαν τμήματα της πόλης που θεωρήθηκαν ανθυγιεινά».

Κίνδυνος για την ιδιωτικότητα

Οι υγειονομικές υποδομές που θα δημιουργηθούν την επόμενη μέρα του κοροναϊού ενδέχεται να είναι ψηφιακές, προβλέπει ο Ακούτο, με τη μορφή τεχνολογίας επιτήρησης, όπως αυτή που χρησιμοποιείται σε πόλεις όπως η Σιγκαπούρη και η Σεούλ για να ιχνηλατήσει τα βήματα των νοσούντων και να προειδοποιήσει τα άτομα που ήρθαν σε επαφή μαζί τους. Η ζωή στις μητροπόλεις του μέλλοντος ίσως χάσει μεγάλο μέρος της ιδιωτικότητάς της.

Πιο φιλικές μητροπόλεις;

Ορισμένες από τις αλλαγές που συμβαίνουν ήδη, δεν αποκλείεται να κάνουν τις πόλεις πιο φιλικές στους πολίτες τους. Οι δήμαρχοι σε πόλεις όπως η Μπογκοτά ή η Βουδαπέστη, αντιμετωπίζουν τη συνθήκη ως ευκαιρία για να δημιουργήσουν εκτεταμένα δίκτυα ποδηλατοδρόμων. Η Αθήνα πλαταίνει τα πεζοδρόμιά της, μεγαλώνει τις δημόσιες πλατείες και απαγορεύει την κυκλοφορία αυτοκινήτων στις περιοχές κάτω από την Ακρόπολη. Η πανδημία έχει ενισχύσει το επιχείρημα για πιο αυτάρκεις γειτονιές, όπως η στρατηγική της Μελβούρνης να εξασφαλίσει πως οι κάτοικοι θα μπορούν να ψωνίσουν, να χαλαρώσουν και να εργαστούν σε απόσταση είκοσι λεπτών από το σπίτι τους ή η δέσμευση της δημάρχου του Παρισίου, να το μετατρέψει σε μια πόλη «των δεκαπέντε λεπτών».

Τέλος στην πολύβουη ζωή των πόλεων;

Αυτά είναι τα καλά νέα, υπάρχουν όμως και πολλά άσχημα. Η πανδημία είναι καταστροφική για πολλά από τα πράγματα που έχουμε συνδέσει με τη ζωή στις μεγάλες πόλεις. Οι πολυσύχναστοι δρόμοι, οι πλατείες και τα κλαμπ γίνονται ζώνες μετάδοσης για όσο καιρό επιβιώνει ο ιός. Και μέχρι να αποτελεί παρελθόν, πολλά από τα μπαρ, τις γκαλερί και τα θέατρα που έκλεισαν τις πόρτες τους, ενδέχεται να μην είναι σε θέση να ξανανοίξουν. Αυτό ισχύει ακόμη περισσότερο για τις μικρότερες επιχειρήσεις, που ήδη δυσκολεύονταν να ανταποκριθούν στα μηνιαία τους έξοδα.

«Θα είναι χάλια για λίγο», προειδοποιεί π Σαντζόι Τσακραβότρι, καθηγητής Γεωγραφίας και Αστικών Σπουδών στο Temple University. «Οι άνθρωποι πρέπει να συνηθίσουν και πάλι στην ιδέα της στενής επαφής. Και φυσικά, θα πρέπει να έχουν αρκετή εργασιακή ασφάλεια και χρήματα, ώστε να τα ξοδέψουν σε δραστηριότητες ψυχαγωγίας».

Οι πόλεις θα επιβιώσουν

Ωστόσο, επιμένει πως η ζωή στις πόλεις αργά ή γρήγορα θα ανακάμψει. «Είναι αδύνατον να καταστραφεί. Φωτιές, σεισμοί, βομβαρδισμοί… Οι πόλεις έχουν χάσει πολλές φορές τον πληθυσμό τους, όμως εντέλει πάντα επανέρχονται».

Και αυτό συμβαίνει για θεμελιώδεις αιτίες. Οι άνθρωποι χρειάζονται δουλειά, και οι πόλεις προσφέρουν τις περισσότερες θέσεις εργασίας. «Οι πόλεις είναι οι μηχανές της οικονομικής ανάπτυξης», αναφέρει. «Αν θέλεις δουλειά, τελικά θα αναγκαστείς να πας σε μια πόλη, γιατί η πυκνότητα του πληθυσμού καθιστά την εργασία πιο αποτελεσματική. Στις πόλεις ζουν οι πιο καινοτόμοι και δημιουργικοί άνθρωποι στον κόσμο. Οι καλλιτέχνες, οι επιστήμονες, ανταγωνίζονται και συνεργάζονται. Αν πρόκειται να υπάρξει ανάκαμψη, αυτή δεν θα συμβεί στην επαρχία, αλλά στις πόλεις».

Από την πλευρά του, ο Τζόελ Κόλτκιν, ερευνητής αστικών σπουδών στο Chapman University της Καλιφόρνια, τονίζει ότι η ανάκαμψη ίσως να μη συμβεί στις πόλεις που την περιμένουμε. Οι άνθρωποι ήδη εγκατέλειπαν τις μητροπόλεις της Νέας Υόρκης και του Παρισίου ήδη πριν την πανδημία, ενώ ο πληθυσμός του Λονδίνου παραμένει σταθερός μόνο χάρη στη μετανάστευση.

Ενίσχυση της αποκέντρωσης

«Η αποκέντρωση έχει επιταχυνθεί από διάφορα αίτια. Οι Millennials μπαίνουν στη δεκαετία των τριάντα, και έχουν αρχίσει να επεξεργάζονται την αγορά του δικού τους σπιτιού και τη δημιουργία οικογένειας. Φυσικά, η πανδημία έκανε ακόμη πιο ελκυστική την ιδέα του να έχουν περισσότερο χώρο στη διάθεσή τους. Και το είδος της αστικής ανάπτυξης που είχαμε μέχρι τώρα παρήγαγε ακραία ανισότητα, πολύ χειρότερη στις μεγάλες πόλεις, πράγμα που έδιωχνε τους κατοίκους προς την επαρχία».

Αυτή η τάση ίσως ενισχυθεί και από την επέκταση της τηλεργασίας, ένα μοντέλο εργασίας που πολλές εταιρείες – κολοσσοί έχουν ήδη εκφράσει διάθεση να διατηρήσουν και μετά την επιστροφή στην κανονικότητα.

Είναι αλήθεια πως ιστορικά οι πόλεις πάντα ανακάμπτουν μετά τις πανδημίες, προσθέτει ο Κότκιν, «όμως κάποιες πέρασαν πρώτα από εκατοντάδες χρόνια παρακμής. Πλήρωσαν ένα τίμημα. Δεν θα εξαφανιστούν, όμως θα έχουμε έναν πολύ πιο διασκορπισμένο κόσμο».

Η περίπτωση της Ασίας

Αν η μοίρα των μητροπόλεων κριθεί σε κάποιο σημείο του πλανήτη, αυτό θα είναι η Ασία, όπου τα μεγαλύτερα μεταναστευτικά κύματα της ιστορίας έχουν καταλήξει σε πόλεις όπως η ινδική πρωτεύουσα του Δελχί εδώ και τουλάχιστον τρεις δεκαετίες.

Εκατομμύρια από αυτούς τους μετανάστες, εγκατέλειψαν το Δελχί για τα χωριά τους λίγες μέρες μετά την ανακοίνωση του lockdown. Πολλοί από αυτούς που παγιδεύτηκαν σε μεγάλες πόλεις, αυτή τη στιγμή αδυνατούν να εξασφαλίσουν τα προς το ζην.

Έχει γίνει ξεκάθαρο ότι η αστικοποίηση της Ινδίας έγινε πολύ βιαστικά, αναφέρει ο Γκάουταμ Μπαν, του Ινδικού Ινστιτούτου Ανθρώπινων Μετακινήσεων, ενός ερευνητικού κέντρου με έδρα το Δελχί.

«Το μοντέλο μας δημιούργησε πόλεις που δεν μπορούν να υποστηρίξουν τους κατοίκους τους», υπογραμμίζει. «Είναι πολύ τραυματικό να έχεις εργαστεί σε μια πόλη επί δέκα χρόνια και να συνειδητοποιείς ότι κανείς δεν ενδιαφέρεται για την τύχη σου».

Ο ρόλος των οικονομικά ισχυρών

Ένας από τους ελάχιστους κερδισμένους της υγειονομικής κρίσης, πιθανότατα θα είναι οι τεχνολογικοί κολοσσοί, τα προϊόντα των οποίων επέτρεψαν μέρη της ζωής μας, αλλά και της οικονομίας, να εξακολουθήσουν να λειτουργούν από το σπίτι. Η κυριαρχία τους σε πόλεις όπως το Σιάτλ και το Σαν Φρανσίσκο είναι πιθανό να επεκταθεί, τονίζει ο Μαρκ Μούρο, ερευνητής στο Πρόγραμμα Μητροπολιτικής Στρατηγικής του Brookings Institute.

Οι ηγέτες μερικών από αυτές τις πόλεις ίσως επιλέξουν να στηριχτούν σε αυτές τις αλλαγές, επιδιώκοντας ένα μοντέλο όπως αυτό της Σιγκαπούρης για να δελεάσουν τους πλούσιους και φιλόδοξους, σε συνεργασία με τον στρατό των διανομέων, καθαριστών, οδηγών και μαγείρων που θα εξασφαλίσουν τη διατήρηση του τρόπου ζωής τους.

Η ιστορία δείχνει πως αν συμβεί κάτι τέτοιο, δεν θα είναι πρώτοι φορά που οι πλούσιοι κυριαρχούν στις πόλεις μετά από μια καταστροφή, τονίζει ο Κέιλ. «Αν εξετάσουμε κατοικημένες περιοχες, οι άνθρωποι που διοικούσαν τη Φλωρεντία πριν την πανούκλα, ήταν εκείνοι που είχαν μεγάλες ιδιοκτησίες και ήταν οι ίδιοι που τη διοικούσαν και μετά την πανούκλα. Υπάρχει μια σχετική συνέπεια. Αν εξετάσουμε τα μεγάλα γεγονότα που έχουν πλήξει τις πόλεις, αυτοί που καταλήγουν στην κορυφή, βρίσκονταν εκεί από πριν».

Όμως δεν υπάρχει τρόπος να είμαστε σίγουροι για το τι ακριβώς θα ακολουθήσει. Ο ιός είναι βιολογικό φαινόμενο, όμως εξαρτάται από κοινωνικές και πολιτικές διαδικασίες. Η αλληλεγγύη που οικοδομείται στις κοινότητες που ενώνονται για να προσφέρουν τροφή στους ευάλωτους συνανθρώπους τους ή για να αρνηθούν συλλογικά την καταβολή ενοικίων, θα μπορούσε να αποδειχθεί εξίσου σημαντική για την επόμενη μέρα με την κρατική πολιτική ή τις αποφάσεις των μεγάλων κεφαλαίων.

Πηγή: www.theguardian.com