Η χρήση της μετοχής στο νεοελληνικό λόγο (Μέρος Α’)

Μια από τις θεματικές ενότητες του «Εγχειριδίου της ορθής γραφής» (Τα πιο συχνά ορθογραφικά, γραμματικά και συντακτικά λάθη) του Δ. Ν. Μαρωνίτη, που εκδόθηκε ειδικά για την εφημερίδα «Το Βήμα», είναι αφιερωμένη στη χρήση της μετοχής στο νεοελληνικό λόγο.

Στις γραμμές που ακολουθούν παρουσιάζονται οι πολύ ενδιαφέρουσες επισημάνσεις του αειμνήστου πνευματικού ανθρώπου αναφορικά με την ενδεδειγμένη χρήση των μετοχών στη νεοελληνική γλώσσα:

Ο νεοελληνικός λόγος διαθέτει πολλούς τύπους μετοχής με ουσιαστική, επιθετική ή ρηματική και επιρρηματική αξία.

Εκτός από τους καθαρά δημοτικούς σχηματισμούς μετοχών, υπάρχουν και αρχαιόμορφες μετοχές καθιερωμένες στην κοινή γλώσσα, στην επιστημονική έκφραση και στην ειδική ορολογία.

Δεν συντρέχει λόγος να καταφεύγουμε σε πρόταση εκεί που ο μετοχικός τύπος προσδίδει στη φράση οικονομία, σαφήνεια και κομψότητα.

1. Οι πλάγιες πτώσεις μετοχών με αρχαιόμορφη ονομαστική προσαρμόζονται κατά κανόνα στο νεοελληνικό κλιτικό και τονικό σύστημα. Λέμε και γράφουμε:

• ο αύξων αριθμός, του αύξοντα αριθμού
• ο επιλαχών μαθητής, του επιλαχόντα μαθητή
• ο παράγων, του παράγοντα
• η ενάγουσα αρχή, της ενάγουσας αρχής
• η άρχουσα τάξη, της άρχουσας τάξης
• η δεσπόζουσα δύναμη, της δεσπόζουσας δύναμης
• η μέλλουσα ζωή, της μέλλουσας ζωής
• αμφισβητούμενος ισχυρισμός, αμφισβητούμενου ισχυρισμού
• αμφιλεγόμενος άνθρωπος, αμφιλεγόμενου ανθρώπου

Ουσιαστικοποιημένες βαρύτονες μετοχές θηλυκού γένους κρατούν σε όλες τις πτώσεις τον αρχαίο τους τόνο αμετάβλητο. Λέμε και γράφουμε:

• η εφαπτομένη, της εφαπτομένης
• η τεθλασμένη, της τεθλασμένης
• η προϊσταμένη, της προϊσταμένης

Το ίδιο ισχύει και για ουσιαστικοποιημένες βαρύτονες μετοχές αρσενικού και ουδέτερου γένους. Λέμε και γράφουμε:

• το υποκείμενο, του υποκειμένου (αλλά ο υποκείμενος συλλογισμός, του υποκείμενου συλλογισμού)
• ο προϊστάμενος, του προϊσταμένου
• ο διανοούμενος, του διανοουμένου
• ο υπογραφόμενος, του υπογραφομένου
• ο πολιτευόμενος, του πολιτευομένου