Κοροναϊός : Τα ανοιχτά ερωτήματα για το μέλλον της πανδημίας

Στις περισσότερες χώρες μεθοδεύονται με διαφορετικούς ρυθμούς, βήματα χαλάρωσης των περιοριστικών μέτρων που είχαν επιβληθεί για τον κοροναϊό.

Σε αυτό συντελούν δυο παράγοντες: η υποχώρηση του ρυθμού εξάπλωσης της πανδημίας, με τις περισσότερες χώρες να καταγράφουν μικρότερους αριθμούς ημερήσιων κρουσμάτων και θανάτων, και η πίεση από το μέγεθος της οικονομικής ύφεσης που φέρνουν τα περιοριστικά μέτρα.

Προφανώς και οι ρυθμοί χαλάρωσης δεν είναι οι ίδιοι σε όλες τις χώρες και υπάρχουν χώρες όπου υπάρχει πολιτική και κοινωνική σύγκρουση γύρω από τους ρυθμούς χαλάρωσης, με πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα τη Μεγάλη Βρετανία και τις ΗΠΑ. Όμως, μια προσπάθεια να επιστρέψει ένας βαθμός «κανονικότητας» στη ζωή όπως και ένα μέρος της οικονομικής δραστηριότητας καταγράφεται παντού.

Την ίδια στιγμή όλες οι εκτιμήσεις συγκλίνουν στο ότι απέχουμε πολύ από το να έχουμε δει την εξάντληση της δυναμικής της πανδημίας.

Ο ιός θα είναι για καιρό μαζί μας

Οι λόγοι που συγκλίνουν στο ότι ο ιός θα είναι για καιρό μαζί μας είναι δεδομένοι. Έχουμε να κάνουμε με ένα νέο παθογόνο για το οποίο δεν υπάρχει προηγούμενη ανοσία στον πληθυσμό, άρα υπάρχει περιθώριο για παραπέρα διασπορά. Έπειτα, ξέρουμε από προηγούμενες πανδημίες, όπως ήταν για παράδειγμα αυτές της γρίπης, ότι συχνά έχουμε ένα πρώτο κύμα και μετά ένα δεύτερο πριν υπάρξει ένα επίπεδο ανοσίας στον πληθυσμό που θα περιορίσει σημαντικά την διασπορά και οδηγήσει την πανδημία σε ένα τέλος. Υπάρχουν μάλιστα και εκτιμήσεις ότι μπορεί ο ιός να μείνει για πολύ καιρό και πιθανώς με κάποιες μεταλλάξεις να έρχεται και να επανέρχεται έστω και λιγότερο επιθετικός.

Η εκτίμηση για ένα νέο κύμα, ιδίως για το βόρειο ημισφαίριο, σχετίζεται και με την εικόνα που έχουμε για τις λοιμώξεις του αναπνευστικού. Το καλοκαίρι υποχωρούν κάπως, κυρίως γιατί έχουμε λιγότερες συναναστροφές σε κλειστούς χώρους. Ως προς το εάν είναι η ζέστη το καθοριστικό στοιχείο, αυτό είναι κάτι που θα φανεί. Βέβαια, η διασπορά δεν σταματά, απλώς ο ρυθμός είναι μικρότερος. Όμως, από φθινόπωρο και μετά, δεδομένου και του μεγαλύτερου συγχρωτισμού σε κλειστού χώρους, η πιθανότητα μεγάλων ξεσπασμάτων είναι πραγματική.

Σε αυτό προστίθενται και οι δυσκολίες σε σχέση με το εμβόλιο. Μπορεί για τη γρίπη Η1Ν1 να υπήρξε γρήγορα εμβόλιο, όμως εκεί μιλούσαμε για αλλαγή ενός ήδη δοκιμασμένου εμβολίου για να καλυφθούν και επιπλέον στελέχη. Δεν ισχύει το ίδιο για έναν νέο ιό, όπου χρειάζονται αρκετές δοκιμές ότι είναι και αποτελεσματικό και ασφαλές. Ας μην ξεχνάμε ότι υπάρχουν ιοί όπως ο HIV για τον οποίο εδώ και δεκαετίες γίνεται έρευνα για εμβόλιο χωρίς αποτέλεσμα. Για να κυκλοφορήσει μαζικά ένα εμβόλιο χρειάζεται να εξασφαλιστεί ότι προσφέρει ανοσία, ότι δεν προκαλεί επιπλοκές και δεν δημιουργεί περισσότερα προβλήματα από όσα αντιμετωπίζει.

Από την άλλη, όσο εξελίσσεται η πανδημία, εξελίσσεται και η δοκιμασία θεραπευτικών σχημάτων. Με αυτή την έννοια μπορούμε να υποθέσουμε ότι σταδιακά θα έχουμε καλύτερη εικόνα ως προς το ποια θεραπευτικά σχήματα μπορούν να βελτιώσουν την εξέλιξη της νόσου και να περιορίσουν τον αριθμό των θυμάτων.

Οι υπαρκτές αβεβαιότητες

Σε όλα αυτά προστίθενται και υπαρκτές αβεβαιότητες. Άλλωστε, τώρα μαθαίνουμε για αυτό τον ιό και τα χαρακτηριστικά του. Για παράδειγμα, ακόμη δεν γνωρίζουμε ποιο είναι το πραγματικό ποσοστό του πληθυσμού που είναι ευάλωτο να νοσήσει (και που καθορίζει και σε ποιο ποσοστό χρειάζεται να υπάρχει ανοσία ώστε να τελειώσει η πανδημία). Ούτε γνωρίζουμε το είδος της ανοσίας που αφήνει, και πόσο θα διαρκεί. Ούτε ακόμη γνωρίζουμε το είδος των μεταλλάξεων που θα έχει και εάν αυτό θα σημαίνει π.χ. κάτι αντίστοιχο με τη γρίπη όπου το εμβόλιο πρέπει να τροποποιείται κάθε χρόνο.

Αντίστοιχα, ενώ έχουμε αρχίσει να έχουμε μια εικόνα για το ποια υποκείμενα προβλήματα υγείας ή καταστάσεις σημαίνουν αυξημένη πιθανότητα για νοσηλεία, ακόμη εξετάζουμε το ποιοι παράγοντες κάνουν πιο πιθανό το να μολυνθεί κανείς. Το παράδειγμα με τα παιδιά είναι χαρακτηριστικό. Η αρχική εκτίμηση ότι τα παιδιά μολύνονται σε σημαντικό ποσοστό και αποτελούν και βασικό κρίκο στη μετάδοση μάλλον δεν επιβεβαιώνεται όσο σωρεύονται στοιχεία.

Αυτά που ξέρουμε

Την ίδια στιγμή είναι σαφές ότι ήδη γνωρίζουμε αρκετά για την πανδημία. Γνωρίζουμε για παράδειγμα ότι ο σημαντικότερος αδύναμος κρίκος, ακόμη και σε χώρες που εφάρμοσαν αυστηρά λοκντάουν, είναι τα γηροκομεία και λοιπές ανάλογες δομές φιλοξενίας και ότι εκεί μπορεί να υπάρξουν πολλά θύματα. Έχουμε μια εικόνα για το πώς μπορούν τα νοσοκομεία να λειτουργήσουν ως χώροι διασποράς. Βλέπουμε πώς συγκεκριμένοι χώροι εργασίας, από τα call center στη Ν. Ασία έως τα μεγάλα εργοστάσια επεξεργασίας κρέατος στις ΗΠΑ, μπορούν επίσης να λειτουργήσουν ως χώροι μεγάλης διασποράς.

Γνωρίζουμε ποια είναι τα υποκείμενα νοσήματα και καταστάσεις που είναι επιβαρυντικές. Έχουμε μια εικόνα για το πώς συνθήκες κοινωνικο-οικονομικής αποστέρησης και μειωμένης πρόσβασης στο σύστημα υγείας μπορούν να κάνουν κοινωνικές κατηγορίες ιδιαίτερες ευάλωτες. Γνωρίζουμε ότι η «κατάσταση έκτακτης ανάγκης» στα νοσοκομεία οδηγεί σε πλήθος αναβολών χειρουργείων και άλλων ιατρικών πράξεων και σε ελλιπή αντιμετώπιση διαφόρων άλλων προβλημάτων υγείας.

Έχουμε επίσης μια εικόνα του πώς λειτουργούν και τα ίδια τα λοκντάουν. Ξέρουμε ότι περιορίζουν ως ένα βαθμό τη διασπορά, όμως ακόμη και μέσα σε ένα λοκντάουν συνεχίζεται η διασπορά, ιδίως καθώς ένα σημαντικό μέρος του πληθυσμού δεν μπορεί να «μείνει σπίτι». Την ίδια στιγμή γνωρίζουμε το μέγεθος της οικονομικής ύφεσης που μπορούν να προκαλέσουν τα περιοριστικά μέτρα και έχουμε μια εικόνα των επιπτώσεων που μπορούν προοπτικά να έχουν και στην κοινωνική ζωή αλλά και στην υγεία του πληθυσμού.

Έχουμε, επίσης, μια εικόνα και των διαφορετικών στρατηγικών που δοκιμάστηκαν σε χώρες που δεν διάλεξαν το δρόμο των λοκντάουν και των αποτελεσμάτων που είχαν.

Τα ανοιχτά ερωτήματα για το επόμενο διάστημα

Σε αυτό το φόντο είναι που διαμορφώνονται τα κρίσιμα ερωτήματα για την επόμενη χρονιά.

Σε ποιο σημείο θα θεωρηθεί ότι ο αριθμός των νέων κρουσμάτων θα απαιτεί νέα περιοριστικά μέτρα;

Και αυτά θα είναι πάλι ένα καθολικό λοκντάουν με όλα τα προβλήματα (αλλά και τα κενά που αποδείχτηκε ότι μπορεί να έχει); Θα είναι τοπικά λοκντάουν;

Θα είναι επιμέρους περιορισμοί αλλά όχι οριζόντιοι;

Τι θα γίνει με χώρους όπως η εκπαίδευση και σε ποια κλίμακα θα μπορούν να χρησιμοποιηθούν πρακτικές εξ αποστάσεως (για παράδειγμα τα βρετανικά πανεπιστήμια ήδη προγραμματίζουν on line διδασκαλία για το φθινόπωρο);

Η αξιοποίηση των μαθημάτων

Όλα αυτά τα ερωτήματα είναι υπαρκτά και με έναν τρόπο ανοιχτά και θα κριθούν από την ίδια την εξέλιξη της πανδημίας. Όμως, υπάρχει η δυνατότητα κάποια πράγματα να γίνουν διαφορετικά με βάση και τα μαθήματα της πρώτης φάσης, έτσι ώστε κατά το δυνατόν να αποφευχθεί η καταφυγή στα οριζόντια και καθολικά λοκντάουν. Άλλωστε, είναι σαφές ότι από μία κλίμακα και πάνω δεν είναι εφικτή η πλήρης αναστολής της κοινωνικής ζωής.

Καταρχάς χρειάζεται να αξιοποιηθεί η γνώση που υπάρχει για την πραγματική δυναμική της πανδημίας ως στοιχείο για να αντιμετωπιστεί ο πανικός που είναι και ο χειρότερος σύμβουλος. Αυτό σημαίνει έναν δημόσιο λόγο που να υπογραμμίζει τον πραγματικό κίνδυνο για ευπαθείς κατηγορίες με την αναγκαία προσπάθεια καθησυχασμού (αλλά όχι εφησυχασμού) του μεγαλύτερου μέρους του πληθυσμού, όχι για να χαλαρώσει η ανάγκη τήρησης βασικών κανόνων υγιεινής αλλά για να γίνει σαφής η αναγκαιότητα. Διαφορετικά υπάρχει ο κίνδυνος εναλλαγής του πανικού με την αδιαφορία.

Έπειτα στο βαθμό που είναι γνωστή η σημασία των κοινωνικών συνθηκών, της πρόσβασης στο σύστημα υγείας για την έγκαιρη αντιμετώπιση προβλημάτων έπεται ότι μια προσπάθεια κάλυψης των αναγκών ως προς το δίκτυο πρωτοβάθμιας υγείας και ως προς τον περιορισμό της επισφάλειας και της αποστέρησης, θα βελτιώνει τα πράγματα και για την πανδημία.

Η έγκαιρη εφαρμογή εναλλακτικών σχεδίων για τους ηλικιωμένους στα γηροκομεία και συνολικά η εφαρμογή σχεδίων αραίωσης και διαφορετικής φιλοξενίας για τους κλειστούς πληθυσμούς, θα περιορίζει τα μεγάλα ξεσπάσματα. Το ίδιο ισχύει και για χώρους εργασίας, ιδίως εκείνους που περιλαμβάνουν μαζικό συγχρωτισμό ανθρώπων και απαιτούν την αναβάθμιση των μέτρων ατομικής προστασίας.

Οποιοδήποτε βήμα προς ένα μηχανισμό έγκαιρου ελέγχου, εντοπισμού κρουσμάτων και των επαφών τους και απομόνωσής τους, θα περιορίζει την ανάγκη για οριζόντια μέτρα.

Και βέβαια κομβικό ρόλο θα παίξει και ο βαθμός που θα μπορέσει να καταγραφεί το ίδιο αίσθημα συλλογικής ευθύνης που αποτυπώθηκε και στην πρώτη φάση.