Πανελλαδικές 2020: Προτεινόμενα θέματα για το μάθημα της Κοινωνιολογίας

Για την καλύτερη προετοιμασία των υποψηφίων ενόψει των πανελλαδικών εξετάσεων το in.gr παρουσιάζει προτεινόμενα θέματα για τα υπό εξέταση μαθήματα.

Παρακάτω μπορείτε να δείτε προτεινόμενο θέμα για το μάθημα της Κοινωνιολογίας για την Ομάδα Προσανατολισμού Ανθρωπιστικών Σπουδών.

ΘΕΜΑΤΑ

ΠΡΩΤΗ ΟΜΑΔΑ

ΘΕΜΑ Α

Α1. Να σημειώσετε αν το περιεχόμενο των προτάσεων είναι σωστό (Σ) ή λανθασμένο (Λ).

α. Η ταύτιση των νέων με τα είδωλα που προβάλλονται από τα Μ.Μ.Ε. δεν αντανακλά τις ανάγκες της διαφήμισης και της αγοράς, αλλά τις δικές τους ανάγκες (των νέων). :

β. Η συμβολική αλληλεπίδραση δεν σχετίζεται με τη σχολή της κοινωνικής κατασκευής. :

γ. Στις κοινωνίες χωρίς κρατική οργάνωση, ο αρχηγός δεν διέθετε κανένα μέσο επιβολής της τάξης.

δ. Οι χώρες του Πρώτου Κόσμου χαρακτηρίζονται από την κεντρικά σχεδιασμένη οικονομία.

ε. Δεν υπάρχει δυνατότητα κινητικότητας στην ελληνική κοινωνία.

(Μονάδες 15)

Α2. Να επιλέξετε την κατάλληλη απάντηση.

1. Ο αρχηγός της ομάδας μπάσκετ, στο τέλος του αγώνα, χαρίζει τη φανέλα του σε έναν οπαδό της ομάδας που τον ενθάρρυνε κατά τη διάρκεια του αγώνα. Η δράση του είναι:

α. παραδοσιακή.

β. ορθολογική.

γ. συγκινησιακή.

δ. αξιακή.

2. Με τη χαρισματική εξουσία ασχολήθηκε και ο

α. Μαρξ.

β. Κοντ.

γ. Τέιλορ.

δ. Σμιντ.

(Μονάδες 10)

ΘΕΜΑ Β

Β1. Να αναπτύξετε τον ορισμό του καταμερισμού εργασίας και την άποψη του Μαρξ για αυτόν.

(Μονάδες 15)

Β2. Τι γνωρίζετε για το θεολογικό και το θετικό στάδιο του ανθρώπινου πνεύματος, κατά τον Κοντ;

(Μονάδες 10)

ΔΕΥΤΕΡΗ ΟΜΑΔΑ

ΘΕΜΑ Α

Α1. Τι γνωρίζετε για το κύριο χαρακτηριστικό της βιομηχανικής καπιταλιστικής κοινωνίας; Δικαιολογείται ο χαρακτηρισμός «κλειστές και σχετικά αυτάρκεις οικονομίες» για τις αγροτικές κοινωνίες;

(Μονάδες 13)

Α2. Πώς αντιμετωπίζεται η πολιτική αλλοτρίωση από :

α)τους πολίτες;

β)τους κυβερνώντες;

γ)την οικογένεια;

(Μονάδες 12)

ΘΕΜΑ Β

Β1. Να αναπτύξετε το τεϊλορικό και το φορντικό σύστημα οργάνωσης της εργασίας. Επίσης, να αναφέρετε την αμφισβήτησή τους από τους κοινωνικούς επιστήμονες της δεκαετίας του 1930 και τον Μάγιο. (ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗ

ΔΙΑΤΥΠΩΣΗ ΤΟΥ Β΄ΣΚΕΛΟΥΣ : Να αναφέρετε τη  θεωρητική αμφισβήτησή τους.)

(Μονάδες 12)

Β2. Να αναφέρετε ποια είναι η σχέση των άδηλων λειτουργιών της εκπαίδευσης με τις απόψεις των μαρξιστών για την κοινωνικοποίηση.

(Μονάδες 13)

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

ΘΕΜΑΤΑ

ΠΡΩΤΗ ΟΜΑΔΑ

ΘΕΜΑ Α

Α1. Να σημειώσετε αν το περιεχόμενο των προτάσεων είναι σωστό (Σ) ή λανθασμένο (Λ).

α. Η ταύτιση των νέων με τα είδωλα που προβάλλονται από τα Μ.Μ.Ε. δεν αντανακλά τις ανάγκες της διαφήμισης και της αγοράς, αλλά τις δικές τους ανάγκες. : Λ (σελ. 62)

β. Η συμβολική αλληλεπίδραση δεν σχετίζεται με τη σχολή της κοινωνικής κατασκευής. : Λ (σελ. 23)

γ. Στις κοινωνίες χωρίς κρατική οργάνωση, ο αρχηγός δεν διέθετε κανένα μέσο επιβολής της τάξης. Σ  (σελ.133)

δ. Οι χώρες του Πρώτου Κόσμου χαρακτηρίζονται από την κεντρικά σχεδιασμένη οικονομία. Λ (σελ. 36)

ε. Δεν υπάρχει δυνατότητα κινητικότητας στην ελληνική κοινωνία. Λ  (σελ.99)

(Μονάδες 15)

Α2. Να επιλέξετε την κατάλληλη απάντηση.

1. Ο αρχηγός της ομάδας μπάσκετ, στο τέλος του αγώνα, χαρίζει τη φανέλα του σε έναν οπαδό της ομάδας που τον ενθάρρυνε κατά τη διάρκεια του αγώνα. Η δράση του είναι: γ

α. παραδοσιακή.

β. ορθολογική.

γ. συγκινησιακή.

δ. αξιακή.

2. Με τη χαρισματική εξουσία ασχολήθηκε και ο: δ (σελ. 135)

α. Μαρξ.

β. Κοντ.

γ. Τέιλορ.

δ. Σμιντ.

(Μονάδες 10)

ΘΕΜΑ Β

Β1. Να αναπτύξετε τον ορισμό του καταμερισμού εργασίας και, την άποψη του Μαρξ για αυτόν. (σελ. 110)

Σημαντικό στοιχείο που διαμόρφωσε τις σύγχρονες μορφές εργασίας αποτελεί ο καταμερισμός εργασίας, δηλαδή η κατανομή των εργασιών μεταξύ των εργαζομένων, η οποία οργανώνεται από την ίδια την επιχείρηση, προκειμένου να αυξηθεί η παραγωγικότητά της.

Για τον Μαρξ ο κοινωνικός καταμερισμός εργασίας είναι αυτός που φέρνει σε αντίθεση συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες: οι ιδιοκτήτες των μέσων παραγωγής και οι εργάτες έρχονται σε σύγκρουση όσον αφορά τη διανομή του πλούτου που δημιουργείται από την εργασία (υπεραξία), αφού βέβαια δεν έχουν τα ίδια συμφέροντα. Αυτή η αντιπαράθεση αποτελεί τη βάση της πάλης των τάξεων.

Β2. Τι γνωρίζετε για το θεολογικό και το θετικό στάδιο του ανθρώπινου πνεύματος, κατά τον Κοντ; (σελ. 17)

Ο Α. Κοντ διατύπωσε το νόμο των τριών σταδίων του ανθρώπινου πνεύματος. Σε αυτά συγκαταλέγονται το θεολογικό και το θετικό.

Το θεολογικό στάδιο είναι το στάδιο στο οποίο ο άνθρωπος ερμηνεύει τον κόσμο (τα φυσικά και κοινωνικά φαινόμενα) ως έργο θεοτήτων, δαιμόνων και γενικότερα υπερφυσικών δυνάμεων. Σ’ αυτό το στάδιο παρατηρείται μια «ειδική συμμαχία» ανάμεσα στην επίγεια και την πνευματική εξουσία, δηλαδή ανάμεσα στους στρατιωτικούς και τους ιερείς, ενώ η κυρίαρχη κοινωνική οντότητα είναι η οικογένεια.

Το θετικό στάδιο είναι το στάδιο στο οποίο ο άνθρωπος παρατηρεί τα φαινόμενα και ανακαλύπτει τους νόμους που τα διέπουν. Σ’ αυτό το στάδιο κυριαρχούν οι επιστήμονες και οι επιχειρηματίες, ενώ η κυρίαρχη κοινωνική οντότητα είναι η ανθρωπότητα στο σύνολό της.

Είναι προφανές ότι, σύμφωνα με το μοντέλο αυτό του Κοντ, το ανθρώπινο πνεύμα προχωρά από τον θεολογικό τρόπο σκέψης, για να καταλήξει στον θετικό τρόπο που αποτελεί την κορυφαία φάση της εξέλιξης του πνεύματος.

ΔΕΥΤΕΡΗ ΟΜΑΔΑ

ΘΕΜΑ Α

Α1. Τι γνωρίζετε για το κύριο χαρακτηριστικό της βιομηχανικής καπιταλιστικής κοινωνίας; Επίσης, δικαιολογείται ο χαρακτηρισμός «κλειστές και σχετικά αυτάρκεις οικονομίες» για τις αγροτικές κοινωνίες;

(σελ. 34): Το κύριο χαρακτηριστικό της βιομηχανικής καπιταλιστικής κοινωνίας ήταν ότι μεταμορφωνόταν συνεχώς χάρη στην πρόοδο του βιομηχανικού τομέα. Η μεταμόρφωση αυτή ωθούσε (και συνεχίζει να ωθεί ως ένα βαθμό και σήμερα) τους ανθρώπους να εγκαταλείπουν την αβέβαιη ζωή της υπαίθρου και να συρρέουν κατά χιλιάδες στα αστικά κέντρα. Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται αστικοποίηση. Από αυτό το γεγονός το άστυ χαρακτηρίστηκε ως το εντυπωσιακότερο σύμβολο του βιομηχανικού κόσμου. Φυσικά αυτά τα αστικά κέντρα δεν είχαν τη συνοχή των πόλεων του 20ού αιώνα, εντούτοις «…οι καμινάδες των εργοστασίων, συχνά παρατεταγμένες κατά μήκος της κοιλάδας ενός ποταμού, οι σιδηροδρομικές διασταυρώσεις, η μονοτονία του τούβλου με το ξεθωριασμένο χρώμα και το πέπλο της αιθάλης που κρεμόταν από πάνω τους, όλα αυτά τους έδιναν κάποια συνοχή…» (Ε. Hobsbawm).

(σελ.32): Οι αγροτικές κοινωνίες χαρακτηρίστηκαν από πολλούς μελετητές ως «κλειστές και σχετικά αυτάρκεις οικονομίες». Η ιστορία όμως δείχνει ότι σχεδόν πάντα υπήρχαν αγορές, όπου οι αγρότες πουλούσαν στους κατοίκους της πόλης, στους κληρικούς, στους ανθρώπους των όπλων ή της διοίκησης κάποια προϊόντα από αυτά που παρήγαγαν (το λεγόμενο υπερπροϊόν). Σε ό,τι αφορά το χαρακτηρισμό «αυτάρκης» οικονομία, είναι δύσκολο να ισχυριστεί κανείς ότι υπήρχε άνθρωπος που δε χρειαζόταν, για παράδειγμα λίγο αλάτι, δε χρειαζόταν κρασί (αν κατά τύχη η γη του δεν παρήγαγε τέτοια προϊόντα), δε χρειαζόταν εργαλεία ή όπλα. Είναι επομένως βέβαιο ότι αυτά που χρειαζόταν τα έβρισκε στην αγορά, η οποία, υπό μια ευρεία έννοια, σημαίνει σχέσεις με τους άλλους. Και οι σχέσεις αυτές αναιρούν το χαρακτηρισμό μιας αγροτικής κοινωνίας ως υποτίθεται κλειστής και αυτάρκους οικονομίας.

Α2. Πώς αντιμετωπίζεται η πολιτική αλλοτρίωση από :

α)τους πολίτες;

β)τους κυβερνώντες;

γ)την οικογένεια;

(σελ.154): Οι προσπάθειες για να αντιμετωπιστεί η πολιτική αλλοτρίωση θα πρέπει να είναι συλλογικές.

α)Πρωτοβουλίες για την αντιμετώπιση της πολιτικής αλλοτρίωσης μπορούν να πάρουν οι ίδιοι οι πολίτες. Αντιλήψεις όπως «η ψήφος μου δε μετράει» αφήνουν το πολιτικό πεδίο ελεύθερο στις ελίτ, οι οποίες θα προωθήσουν τα συμφέροντα των λίγων. Όπως, για παράδειγμα, στο σχολείο κάθε μαθητής και κάθε μαθήτρια συμμετέχει στις εκλογές των συμβουλίων (είτε ως ψηφοφόρος είτε ως υποψήφιος/α) προκειμένου να εκλεγεί ο ικανότερος ή η ικανότερη που θα διαμεσολαβεί μεταξύ της διεύθυνσης του σχολείου και των μαθητών, έτσι και στην ευρύτερη κοινωνία επιβάλλεται η συμμετοχή όλων στις πολιτικές διαδικασίες, ώστε να εκφράζονται με μεγαλύτερη δύναμη τα αιτήματα των πολιτών.

Η διαρκής συμμετοχή των πολιτών στις πολιτικές διαδικασίες (στις οργανώσεις, τα κόμματα, τις εκλογές κτλ.) είναι ιδιαίτερα επιτακτική στις σύγχρονες αντιπροσωπευτικές δημοκρατίες Με αυτό τον τρόπο ελέγχεται η εξουσία και κατοχυρώνεται στην πράξη η αντιπροσωπευτική δημοκρατία.

β)Οι κυβερνώντες με την πολιτική τους (όπως είναι ο πραγματικός έλεγχος της διαπλοκής, η εξάλειψη των πελατειακών σχέσεων και η καθιέρωση της αξιοκρατίας) μπορούν να συμβάλουν στην εγκαθίδρυση ενός κράτους δικαίου, ώστε να ανακτήσουν την εμπιστοσύνη των πολιτών.

γ)Η δημοκρατία βέβαια βιώνεται αρχικά μέσα στην οικογένεια. Στο πλαίσιο της οικογένειας διεξάγονται συζητήσεις, επιλύονται προβλήματα, αποτρέπονται συγκρούσεις και συχνά διατυπώνονται από τα παιδιά αιτήματα προς τους γονείς.

Επιπλέον, η ισότιμη για αγόρια και κορίτσια συμμετοχή στις οικιακές εργασίες μπορεί να είναι το προστάδιο για μια ισότιμη συμμετοχή στις πολιτικές διαδικασίες.

ΘΕΜΑ Β

Β1. Να αναπτύξετε το τεϊλορικό και το φορντικό σύστημα οργάνωσης της εργασίας. Επίσης, να αναφέρετε την αμφισβήτησή τους από τους κοινωνικούς επιστήμονες της δεκαετίας του 1930 και τον Μάγιο. (ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗ ΔΙΑΤΥΠΩΣΗ ΤΟΥ Β΄ΣΚΕΛΟΥΣ : Να αναφέρετε τη  θεωρητική αμφισβήτησή τους.)

(σελ. 111-3): Ο καπιταλισμός υπήρξε από την αρχή ένα γιγάντιο εργαστήριο πειραματισμού για την αύξηση της παραγωγικότητας. Ερευνητές (μηχανικοί της εποχής) όπως ο Τέιλορ προσπάθησαν να κάνουν τις ομάδες των εργαζομένων να δουλέψουν όσο γίνεται πιο γρήγορα και πιο αποδοτικά, με αποτέλεσμα να επινοηθούν διαφορετικές κατά καιρούς τεχνικές οργάνωσης της εργασίας.

Ο Φορντ (Η. Ford, 1863-1947) ακολουθώντας τα βήματα του Τέιλορ, προσθέτει στην οργάνωση της εργασίας το σύστημα της σειράς συναρμολόγησης. Κατ’αυτόν τον τρόπο ο εργαζόμενος εκτελεί μια μηχανοποιημένη εργασία. Δεν είναι δηλαδή οι εργάτες που μετακινούνται στο χώρο δουλειάς εκτελώντας συγκεκριμένες εργασίες, αλλά τα κομμάτια που πρόκειται να συναρμολογηθούν τα οποία μεταφέρονται μπροστά στον εργαζόμενο.

Οι εφαρμογές του τεϊλορικού και στη συνέχεια του φορντικού συστήματος οργάνωσης της εργασίας επέτρεψαν:

• τη μείωση του μη ωφέλιμου εργάσιμου χρόνου (π.χ. του χρόνου που ξοδεύεται για συνομιλίες μεταξύ των εργαζομένων),

• τη μείωση του χειρωνακτικού προσωπικού,

• την αύξηση του ρυθμού εργασίας,

• τη μαζική παραγωγή αγαθών (όπως το αυτοκίνητο Ford-T του 1908, χωρίς διαφοροποιήσεις στη μορφή ή το χρώμα),

• τη δυνατότητα μαζικής ενσωμάτωσης στο εργατικό δυναμικό των μη καταρτισμένων μεταναστών, που ήταν Ευρωπαίοι αγροτικής καταγωγής, συχνά αναλφάβητοι,

• τη μηχανοποίηση των εργοστασίων.

Οι κοινωνικοί επιστήμονες της δεκαετίας του 1930 άσκησαν κριτική στον τεϊλορισμό, αφού η ανία και η επανάληψη των κινήσεων απομόνωσαν τον εργαζόμενο και καθιστούσαν τον ίδιο ένα εξάρτημα της μηχανής (αλλοτρίωση) και την εργασία του μονότονη. Ισχυρίστηκαν, όπως ο Ε. Μάγιο (Ε. Mayo, 1880-1949), ο οποίος πραγματοποίησε πειράματα σε ομάδες εργαζομένων, ότι η αύξηση της παραγωγικότητας δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί με την εντατικοποίηση και την επανάληψη των κινήσεων αλλά με τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας. Συγκεκριμένα, τα πειράματα του Μάγιο έδειξαν ότι η βελτίωση της παραγωγικότητας πραγματοποιείται όταν οι εργαζόμενοι έχουν την αίσθηση ότι ανήκουν σε μια ομάδα, όταν υπάρχουν καλές σχέσεις μεταξύ των μελών της ομάδας, όταν αισθάνονται ότι η γνώμη και τα συναισθήματά τους έχουν αξία για την επιχείρηση. Οι έρευνες του Μάγιο σηματοδότησαν την απαρχή του θεωρητικού μοντέλου των ≪ανθρώπινων σχέσεων≫ στο εργασιακό περιβάλλον. Με αφορμή το πείραμα του Μάγιο ξεκίνησε μια δριμεία κριτική στο τεϊλορικό-φορντικό σύστημα οργάνωσης της εργασίας και της παραγωγής, με κύριο άξονα τον αποκλεισμό από την εργασιακή διαδικασία των δημιουργικών ικανοτήτων του ατόμου, όπως είναι η φαντασία,

Ο Τέιλορ (F.W Taylor, 1856-1915) προτείνει την ορθολογικοποίηση των εργασιών στα εργοστάσια της Αμερικής, κατανέμοντας την εργασία:

• οριζόντια, έτσι ώστε κάθε εργάτης να εκτελεί μέρος της συνολικής εργασίας,

• κάθετα, έτσι ώστε να διαχωρίζεται η σύλληψη της οργάνωσης της εργασίας από την εκτέλεσή της.

Επειδή οι εργαζόμενοι δεν μπορούν να κάνουν οι ίδιοι την επιστημονική ανάλυση της εργασίας τους, το συγκεκριμένο έργο ανατίθεται στους ειδικούς. Έτσι, οι εργάτες γίνονται πιο αποτελεσματικοί αφού μπορούν να περιοριστούν στην επανάληψη μερικών απλών κινήσεων. Στον Τέιλορ ανήκει η φράση ≪ο σωστός άνθρωπος στη σωστή θέση≫.

η συνθετική ικανότητα, η κριτική σκέψη, το πνεύμα συνεργασίας.

Β2. Να αναφέρετε ποια είναι η σχέση των άδηλων λειτουργιών της εκπαίδευσης με τις απόψεις των μαρξιστών για την κοινωνικοποίηση.

(Σελ. 92): Η πιο σημαντική από τις άδηλες (κρυφές) λειτουργίες της εκπαίδευσης είναι η επιλογή που γίνεται στο σχολείο και συγκεκριμένα ο προσανατολισμός των πιο «αδύνατων» μαθητών προς την τεχνική εκπαίδευση. Η τεχνική εκπαίδευση φαινόταν ότι δημιουργήθηκε με σκοπό να προετοιμάσει τους μαθητές για την επαγγελματική τους σταδιοδρομία και είχε σημαντικές διαφορές από τη γενική παιδεία που παρείχε το λύκειο. Ωστόσο, σε πολλές περιπτώσεις, η τεχνική εκπαίδευση κατέληξε να δέχεται τις αποκλεισμένες από το λύκειο μάζες των παιδιών που προέρχονται από τα λαϊκά και τα μεσαία στρώματα. Το φιλτράρισμα αυτό ισχύει και στις βαθμίδες της ανώτερης /ανώτατης εκπαίδευσης.Βέβαια, οι άδηλες λειτουργίες της εκπαίδευσης εξαρτώνται από το ευρύτερο κοινωνικό, οικονομικό κα πολιτικό πλαίσιο της κοινωνίας. Αυτό συνδέεται με τις απόψεις των μαρξιστών για την κοινωνικοποίηση , κατά τις οποίες (Σελ 58)  η κοινωνικοποίηση είναι μια διαδικασία μέσω της οποίας διαιωνίζεται η καθεστηκυία τάξη πραγμάτων. Όταν για παράδειγμα, οι άνθρωποι κοινωνικοποιούνται, αποδέχονται την οικογενειακή τους καταγωγή μέσω της εκμάθησης των κοινωνικών κανόνων που προσιδιάζουν στην κοινωνική τους τάξη (ή την κοινωνική τους θέση). Οι μαρξιστές θεωρούν ότι οι άνθρωποι μαθαίνουν να αποδέχονται την κοινωνική τους θέση, πριν ακόμα αποκτήσουν συνείδηση των οικονομικών σχέσεων κυριαρχίας. Μαθαίνουν δηλαδή από νεαρή ηλικία όλους τους κανόνες που διέπουν τη θέση τους και στη συνέχεια αποκτούν συνείδηση της κατάταξής τους στο κοινωνικό πλαίσιο ως κάτι το εντελώς φυσικό. Κατά συνέπεια η κοινωνικοποίηση συντηρεί τα κοινωνικά, πολιτικά και οικονομικά προνόμια των κυρίαρχων τάξεων μέσω δομών όπως, για παράδειγμα, η εκπαίδευση, η οποία αναπαράγει τις κοινωνικές θέσεις.

Επιμέλεια Καθηγητής: ΑΝΤΩΝΗΣ ΓΑΒΡΙΛΗΣ

Με τη συνεργασία του φροντιστηρίου Ορόσημο Πειραιά