Αίγινα : Η λατρεία της άφαντης θεάς

Στο βορειοανατολικό τμήμα της Αίγινας, σε πευκόφυτο ύψωμα με πανοραμική θέα, βρίσκεται το ιερό της Αφαίας.

Ως θεότητα κρητομυκηναϊκής καταγωγής, η Αφαία (Άφα) ταυτίστηκε με την Άρτεμη και λατρεύτηκε στην Κρήτη ως Βριτόμαρτις ή Δίκτυννα.

Σύμφωνα με τη μυθολογική παράδοση, η Βριτόμαρτις, για να μην πιαστεί στα δίχτυα του έρωτα του βασιλιά της Κρήτης Μίνωος, αναγκάστηκε να καταφύγει στην Αίγινα, όπου και εξαφανίστηκε.

Από τότε ονομάστηκε αφαία, δηλαδή άφαντη, αφανέρωτη.

Η λατρευτική δραστηριότητα στη θέση του ιερού της Αφαίας (Άφας), τοπικής θεάς της γονιμότητας, άρχισε κατά τους Προϊστορικούς Χρόνους (γύρω στο 1300 π.Χ.).

Το ιερό γνώρισε περίοδο ακμής κατά τους Αρχαϊκούς Χρόνους, όταν οικοδομήθηκαν στην ίδια θέση (κοντά στο χώρο που συνδέεται με την προϊστορική λατρεία) τρεις ναοί.

Από τον παλαιότερο (αρχές 6ου αιώνα π.Χ.) σώζονται μόνο ίχνη της θεμελίωσης.

Μπροστά στην ανατολική πλευρά του δεύτερου ναού, που ήταν μεγαλύτερος από τον πρώτο και καταστράφηκε από πυρκαγιά γύρω στο 510 π.Χ., υπήρχε βωμός.

Ο τρίτος κατά σειρά ναός, ο σωζόμενος (δωρικός περίπτερος, με έξι κίονες στις στενές πλευρές και δώδεκα στις μακρές), οικοδομήθηκε γύρω στο 500 π.Χ.

Οι κίονες, οι τοίχοι του σηκού, το επιστύλιο, τα τρίγλυφα και τα υπόλοιπα μέρη του θριγκού κατασκευάστηκαν από ντόπιο ασβεστόλιθο με επίχρισμα, ενώ τα αετώματα (διακοσμημένα με παραστάσεις από μάχες παρουσία της θεάς Αθηνάς) και τα ακρωτήρια από παριανό μάρμαρο.

Ο βωμός βρισκόταν ανατολικά του ναού, το δε πρόπυλο στα νοτιοανατολικά του περιβόλου του ιερού.

Το ιερό της Αφαίας παρήκμασε οριστικά στις αρχές του 1ου αιώνα π.Χ.

Η γνωριμία με τον αρχαιολογικό χώρο της Αφαίας μπορεί να συνδυαστεί θαυμάσια με μια επίσκεψη στην Παλαιοχώρα, την ερειπωμένη μεσαιωνική πολιτεία της Αίγινας, αλλά και τη μονή του Αγίου Νεκταρίου, που βρίσκεται σε μικρή απόσταση.