Οι παρανοήσεις για τα δικαιώματα και ο Βασίλης Δημάκης

Η είδηση πέρασε στα ψιλά αλλά αξίζει να την υπενθυμίσουμε αυτές τις μέρες: η Ελλάδα είναι, για το τρέχον εξάμηνο, η προεδρεύουσα χώρα του Συμβουλίου της Ευρώπης. Αυτού του σπουδαίου, αλλά παραγνωρισμένου από τη δημοσιότητα θεσμού, που είναι ο θεματοφύλακας των ευρωπαϊκών αξιών και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από το 1949 ως σήμερα. Οι αξίες και τα δικαιώματα αυτά περιγράφονται στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου. Με βάση αυτό το κείμενο δικάζουν τις χώρες μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης οι δικαστές που απαρτίζουν το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.

Υπάρχει μια παρανόηση τα τελευταία χρόνια. Όταν κάποιοι μιλούν για ανθρώπινα δικαιώματα, κάποιοι κάνουν συνειρμούς που τα πολιτικοποιούν με αναφορά σε συγκεκριμένους τρόπους διεκδίκησης και πολιτικούς χώρους. Όσοι αναφέρονται σε αυτά μάλιστα συχνά χαρακτηρίζονται ειρωνικά ως «ευαίσθητοι» διότι έγινε, τώρα τελευταία, η ευαισθησία ψόγος.

Όμως η ΕΣΔΑ, αυτό το πρωτόκολλο αναφοράς, δεν γράφτηκε από ακτιβιστές. Φέρει τις υπογραφές των πατέρων του Συμβουλίου της Ευρώπης, της γενιάς που πολέμησε με όπλα και πυρά αληθινά, με στρατόπεδα καταναγκαστικών έργων, με βασανιστήρια, που βίωσε στο πετσί της τι σημαίνει η στέρηση της ανθρώπινης ιδιότητας, μια εμπειρία που, όσοι ειρωνεύονται σήμερα το έργο τους, τη θαυμάζουν, κατά τα άλλα, στα βιβλία της ιστορίας. Και το ΕΔΔΑ, το δικαστήριο που κρινει ως σήμερα ποια χώρα την παραβιάζει και ποια όχι, δεν απαρτίζεται ούτε από μέλη ΜΚΟ, ούτε από πολιτευτές. Το δικαστικό αυτό σώμα απαρτίζεται απόν δικαστές εγνωσμένου κύρους που επιλέγονται κατόπιν ακρόασης και ψηφοφορίας με εχέγγυα ανεξαρτησίας. Σε αυτούς και στο Συμβούλιο απευθύνθηκαν Έλληνες και Κύπριοι πολίτες σε μερικές από τις πιο μαύρες στιγμές της ιστορίας μας. Δεν πρέπει να ξεχνάμε.

Εκατοντάδες καταδίκες

Η Ελλάδα ως σήμερα έχει 917 καταδίκες. Για να έχουμε μια εικόνα των μεγεθών, οι δυο μεγαλύτερες χώρες της ΕΕ, η Γαλλία κι η Γερμανία, έχουν λιγότερες (749 και 195 αντιστοίχως). Οι περισσότερες αφορούν τις καθυστερήσεις στη δικαιοσύνη, το δικαίωμα κάποιου να προσφύγει αποτελεσματικά αν παραβιαστούν δικαιώματα κι ελευθερίες του, το δικαίωμα στη δίκαιη δίκη και την απαγόρευση της απάνθρωπης μεταχείρισης.

Μερικές από τις σημαντικότερες από αυτές αφορούν τις φυλακές μας για παραβιάσεις ντροπιαστικές – διότι η παράβαση όταν γίνεται από την πολιτεία έχει άλλο βάρος από ότι όταν γίνεται από ιδιώτη και μας αφορά όλους. Όσο παράλογο κι αν ακούγεται σε κάποιους σήμερα, η γενιά του πολέμου ήξερε και φρόντισε να αφήσει ως κληρονομιά αυτό που ο νόμος κάθε ευνομούμενης δημοκρατικής πολιτείας ορίζει. Ότι οι φυλακισμένοι έχουν δικαιώματα, ανεξαρτήτως του φρονήματος και του παρελθόντος τους. Το «η δημοκρατία δεν εκδικείται» δεν ήταν, βλέπετε, σύνθημα, για όσους έζησαν πραγματικά τι σημαίνει η μεταχείριση του ισχυρού πάνω στον ανίσχυρο, στον φυλακισμένο, τον ηττημένο, αυτόν που βρίσκεται σε καθεστώς περιορισμού της ελευθερίας και της ιδιότητας του πολίτη.

Μέσα στα δικαιώματα αυτά είναι και το δικαίωμα στην εκπαίδευση. Η εκπαίδευση μάλιστα είναι ένα αδιαπραγμάτευτο δικαίωμα για όλους, επίσης καταγεγραμμένο στην ΕΣΔΑ.
Τα τελευταία χρόνια απασχολεί κατά καιρούς την επικαιρότητα η υπόθεση του Βασίλη Δημάκη. Ο Δημάκης καταδικάστηκε σε πολλά χρόνια φυλάκιση για βαριά ποινικά και εκτίει την ποινή του. Τα πρώτα χρόνια της μάλλον επεισοδιακά, μέχρι που αφιερώθηκε στην εκπαίδευση του. Τελείωσε το σχολείο και είναι πλέον φοιτητής. Τον απασχολεί ο νόμος και τα δικαιώματα όχι μόνο τα δικά του, αλλά των κρατουμένων γενικώς.

Δεν είναι ακριβώς περίεργο, είθισται, όπως καταγράφουν διεθνείς έρευνες και όσοι γνωρίζουν το σωφρονιστικό σύστημα, όσοι φοιτούν όντας φυλακισμένοι να επιλέγουν τέτοιες σπουδές ή αναγνώσματα, δεδομένης της βιωμένης εμπειρίας τους. Κάποιοι επίσης, που είχαν ή απέκτησαν νομικές γνώσεις, αποκτούν έναν ρόλο μέσα στη κοινότητα της φυλακής, βοηθώντας άλλους φυλακισμένους να γράφουν αιτήσεις και επιστολές, να διεκδικούν συγκεκριμένα δικαιώματα ή καλύτερες συνθήκες διαβίωσης, περίθαλψης κλπ. Όσοι ζουν μαζί, έστω υπό περιορισμό, δημιουργούν κοινότητες. Οι διεκδικήσεις αυτές της κοινότητας συχνά χαρακτηρίζονται εξεγέρσεις. Κάποιες φορές δεν είναι. Πως το ξέρουμε; Από το γεγονός ότι έχουν υπάρξει κρατούμενοι που δικαιώθηκαν από τους δικαστές του ΕΔΔΑ σε τέτοιες υποθέσεις. Τους ανεξάρτητους, έγκυρους, δικαστές που γνωρίζουν πολύ καλά το νόμο και τον σέβονται.

Στήριξη στον Δημάκη

Η φοίτηση του Δημάκη διακόπτεται τα τελευταία χρόνια από διάφορες μεταγωγές κι ο ίδιος αντιδρά με απεργίες πείνας, έχοντας υποστήριξη και από συγκρατούμενους του. Οι καθηγητές του, οι οποίοι έχουν τοποθετηθεί πολλές φορές υπέρ των αιτημάτων του, είναι άνθρωποι εγνωσμένου κύρους στην ακαδημαϊκή κοινότητα και τον δημόσιο βίο και δημοκρατικού προφίλ – δεν είναι ούτε αυτοί τίποτα «περίεργοι ακτιβιστές» και «ευαισθητούληδες», μια επισήμανση που δεν θα έπρεπε να γίνεται αλλά φτάσαμε να αξίζει να γραφτεί. Υπέρ του έχουν επίσης τοποθετηθεί έγκριτοι νομικοί και, με πολλαπλές ανακοινώσεις, η Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα τoυ Ανθρώπου, το ανεξάρτητο συμβουλευτικό όργανο της ελληνικής πολιτείας για θέματα προστασίας των δικαιωμάτων, η οποία δεν έχει δώσει δικαίωμα σε κανέναν να θεωρήσει ότι υποστηρίζει παρανομίες, αντιδραστικές ενέργειες ή ότι δεν ξέρει το νόμο.

Γιατί η υπόθεση αυτή χρονίζει έτσι; Η απάντηση ίσως κρύβεται στις αντιλήψεις που έχει επιδείξει η πολιτεία και τα όργανα της – κι αυτό δεν αφορά απλώς μια κυβέρνηση – για τις φυλακές και τα όσα συμβαίνουν στις κοινότητες των φυλακισμένων, ειδικά όταν αυτές ζητούν και διεκδικούν κάτι παραπάνω. Αντιλήψεις που έχουν καταγράφει, όπως σημειώνεται παραπάνω, με συγκεκριμένες πράξεις που καταδικάστηκαν ως παραβιάσεις δικαιωμάτων. Στις δημοκρατίες όμως, είναι η πολιτεία που καλείται να διαλέγει τις μάχες της, ως ισχυρότερη, πόσο μάλλον πάνω σε κοινότητες και ομάδες των οποίων οι ελευθερίες είναι περιορισμένες. Ειδάλλως, όταν το αίσθημα της αδικίας σε τέτοιες κοινότητες συσσωρεύεται, δεν θέλει πολύ για να φτάσει μετά η κατάσταση και πάλι σε κατηγορίες για «εξεγερσιακές διαθέσεις». Και έτσι να παίζει απλώς σε λούπα ο ίδιος φαύλος κύκλος.

Ας επιστρέψουμε, λοιπόν, στην υπενθύμιση της αρχής, διότι είναι, μάλλον, χρήσιμο να γίνει: Η Ελλάδα είναι, για το τρέχον εξάμηνο, η προεδρεύουσα χώρα του Συμβουλίου της Ευρώπης. Αυτού του σπουδαίου, αλλά παραγνωρισμένου από τη δημοσιότητα θεσμού, που είναι ο θεματοφύλακας των ευρωπαϊκών αξιών και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από το 1949 ως σήμερα.