sine qua non: εκ των ων ουκ άνευ. Η έκφραση χρησιμοποιείται προς δήλωση απαράβατου όρου. Λέμε και γράφουμε:

• Η αντικειμενική πληροφόρηση είναι sine qua non όρος της δημοσιογραφικής δεοντολογίας.

mea culpa: από δικό μου σφάλμα. Η έκφραση χρησιμοποιείται για ομολογία προσωπικής ενοχής. Λέμε και γράφουμε:

• «Τα γεγονότα της Πάτρας έγιναν mea culpa» δήλωσε ο υπουργός Παιδείας και υπέβαλε την παραίτησή του.

pro domo sua: η έκφραση αντιστοιχεί κατά περίπτωση στις ομόλογες ελληνικές λόγιες εκφράσεις υπέρ βωμών και εστιών ή υπέρ πίστεως και πατρίδος, και χρησιμοποιείται για να δηλωθεί ο υπέρ πάντων αγών. Λέμε και γράφουμε:

• Οι μαθητές ισχυρίζονται ότι αγωνίζονται pro domo sua.

sic: ούτως πως, κάπως έτσι. Η λέξη χρησιμοποιείται εντός παρενθέσεως για ειρωνική υπόδειξη ενός γραμματικού, συντακτικού, νοηματικού ή πραγματολογικού σφάλματος στον προφορικό ή γραπτό λόγο κάποιου άλλου:

• Σε άρθρο έγκριτης εφημερίδας υπήρχε η πρόταση: «πολλοί (sic) περισσότεροι άνθρωποι».
• Για να επιδείξει τη λατινομάθειά της γνωστή κριτικός έγραφε προχθές: per terra (sic) per marem (sic).

terminus ante quem: χρονικό όριο πριν από το οποίο έχει συμβεί κάτι. Λέμε και γράφουμε:

• Το 1974 αποτελεί terminus ante quem ως προς την παρανομία του ΚΚΕ.

terminus post quem: χρονικό όριο μετά το οποίο συνέβη κάτι. Λέμε και γράφουμε:

• Το 1821 αποτελεί εξ ορισμού terminus post quem για τον «Ύμνο εις την Ελευθερίαν» του Διονύσιου Σολωμού.

mutatis mutandis: με τη μεταβολή των μεταβλητέων όρων. Η έκφραση χρησιμοποιείται όπως περίπου και η λόγια διατύπωση «τηρουμένων των αναλογιών», για να δηλωθεί ότι η σύγκριση δύο προσώπων, έργων ή πραγμάτων νομιμοποιείται μέχρις ενός ορισμένου σημείου. Λέμε και γράφουμε:

• Ο Γεώργιος Χορτάτσης mutatis mutandis είναι ο Σαίξπηρ του νεοελληνικού θεάτρου.

tabula rasa: άγραφο χαρτί. Η έκφραση χρησιμοποιείται για να δηλωθεί η πλήρης άγνοια κάποιου επί συγκεκριμένου θέματος. Λέμε και γράφουμε:

• Το νήπιο, σε ό,τι αφορά τις κοινωνικές συμβάσεις, θεωρείται tabula rasa.
• Σε ό,τι αφορά το ξένο θέατρο, οι περισσότεροι μαθητές του Λυκείου είναι tabula rasa.

scripta manent, verba volant: τα γραπτά μένουν, τα λόγια πετούν. Η παροιμιακή έκφραση χρησιμοποιείται για να διακριθεί ο οριστικός χαρακτήρας της γραφής σε αντίθεση προς τον προσωρινό του προφορικού λόγου.

urbi et orbi: στην πόλη (στη Ρώμη) και στην οικουμένη, σε όλο τον κόσμο. Η έκφραση έχει περίπου το ίδιο νόημα με το per terram per mare. Λέμε και γράφουμε:

• Ο Όμηρος είναι γνωστός ποιητής urbi et orbi.
• Το CNN μετέδωσε urbi et orbi εικόνες από τον πόλεμο στον Περσικό Κόλπο.

Λατινικές παροιμιακές και γνωμικές εκφράσεις στην ελληνική (Μέρος Α’)

Headlines