Ο Ισμαήλ και το Αιγαίο

Ο Ισμαήλ Χακί Καρανταγί έφυγε μεσοβδόμαδα σε ένα νοσοκομείο της Κωνσταντινούπολης, χτυπημένος στα 88 χρόνια του από τον καρκίνο. Ακόμη και στην Τουρκία η απώλεια του άλλοτε πανίσχυρου επιτελάρχη των τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων πέρασε σχεδόν στα «ψιλά». Το καθεστώς Ερντογάν δεν επιτρέπει παιάνες για όσους εκπροσώπησαν το βαθύ κοσμικό κράτος των κεμαλιστών που, με ισχυρό βραχίονα τις Ενοπλες Δυνάμεις, βρέθηκε απέναντι στον δικό του ισλαμικό λαϊκισμό. Και ο στρατηγός Καρανταγί ήταν μέχρι τέλους πολέμιος του νέου «σουλτάνου». Πέθανε, άλλωστε, με τη ρετσινιά μιας καταδίκης ως ενορχηστρωτή του «μεταμοντέρνου» ή «βελούδινου», όπως είχε χαρακτηριστεί, πραξικοπήματος που οδήγησε το 1997 στην πτώση του ισλαμιστή Ερμπακάν, πολιτικού μέντορα του Ερντογάν. Στο Ακ Σαράι υποψιάζονταν, δε, ότι είχε βάλει το χέρι του και στην απόπειρα πραξικοπήματος του 2016.

Στην Αθήνα, ο θάνατος του στρατηγού που είχε πρωταγωνιστικό ρόλο τη νύχτα των Ιμίων πέρασε σχεδόν απαρατήρητος – κυρίως επειδή ο χρόνος είναι αμείλικτος και για τα πρόσωπα εξουσίας, πολύ περισσότερο τα εξωχώρια. Αποτέλεσε, ωστόσο, ένα βασικό θέμα συζήτησης για διεθνολόγους και στρατιωτικούς αναλυτές που, μπροστά στον νέο κύκλο έντασης στα ελληνοτουρκικά, συγκρίνουν δύο εποχές και τις μεταβολές τους. Στις 31 Ιανουαρίου 1996 ο σκληρός Καρανταγί εμφανιζόταν έτοιμος να πατήσει το «κουμπί» στα Ιμια και υποτίθεται ότι συγκρατήθηκε με κόπο από την Τανσού Τσιλέρ και την Ουάσιγκτον που στα άγρια χαράματα επέβαλε, εκατέρωθεν του Αιγαίου, το δόγμα Χόλμπρουκ – «No ships, no troops, no flags».

Ο Καρανταγί ήταν ένα «γεράκι» που πυροδοτούσε την ένταση στα ελληνοτουρκικά, επιβάλλοντας μια συγκρουσιακή κατεύθυνση στο τουρκικό πολιτικό προσωπικό. Στις μέρες του, Αθήνα και Αγκυρα έφτασαν πιο κοντά από ποτέ σε ένα «θερμό επεισόδιο» στο Αιγαίο, ενώ εγκαινιάστηκε και η πολιτική των «γκρίζων ζωνών» που από τότε δηλητηριάζει τις διμερείς σχέσεις. Αυτή ήταν η οπτική που επικράτησε επί χρόνια στην ελληνική πλευρά, σε σημείο μάλιστα που κάθε διάδοχός του στο τουρκικό Γενικό Επιτελείο να μετριέται ως «σκληρός» ή «διαλλακτικός» σε σύγκριση με τη δική του εικόνα. Στην πραγματικότητα, ωστόσο, ο στρατηγός Καρανταγί ήταν ένας από τους διαμορφωτές της εθνικής στρατηγικής που έχουν χαράξει την πορεία της Τουρκίας στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο από τη δεκαετία του ’80 και ήξερε, παραμερίζοντας τα γαλόνια του, να κινηθεί πολιτικά.

Συνομιλητές είχε πάντοτε στην Αθήνα και εκ των υστέρων καταγράφηκε ότι ήταν η πίεση των πολιτικών και η ρευστότητα στην πολιτική σκηνή της Τουρκίας εκείνες που έφθασαν τη νύχτα των Ιμίων την κατάσταση στα άκρα. Οπως αναφέρουν τρεις δεκαετίες μετά στρατιωτικοί και διπλωμάτες της παλαιάς φρουράς, αν ο Καρανταγί ήθελε το 1996 πόλεμο, δύσκολα το κλίμα θα μπορούσε να εκτονωθεί. Οι αμερικανικές πυροσβεστικές παρεμβάσεις δεν θα λειτουργούσαν μέσα στη νύχτα. Ο έλεγχος των τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων από τον Καρανταγί ήταν σε εκείνη τη φάση απόλυτος. Ο στρατηγός, ωστόσο, ήταν οπαδός του λαϊκού χαρακτήρα της Τουρκικής Δημοκρατίας, καθώς – παρά τις διαχρονικές δολοπλοκίες των στρατιωτικών στις οποίες είχε κι ο ίδιος συμμετοχή – δεν είχε πειστεί ότι ο στρατός θα βελτίωνε δραστικά την κατάσταση αν αναλάμβανε την εξουσία.

Δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι με έναν νέο Καρανταγί στα ηνία της τουρκικής στρατιωτικής ηγεσίας η κατάσταση στα ελληνοτουρκικά θα ήταν σήμερα διαφορετική. Αλλά ο στρατηγός ήταν ένας «Δυτικός» και δεν τον καθοδηγούσε το Κοράνι – συνεπώς, ήταν διαφορετική η προσέγγισή του στις κατ’ ιδίαν συζητήσεις και στις παρεμβάσεις στις διεθνείς συσκέψεις.

Στην Αθήνα στέκονται σε αυτή τη διαφοροποίηση, την ώρα που κορυφώνεται η συζήτηση για το ενδεχόμενο ενός θερμού επεισοδίου στα δικά μας νερά, όσο ο κορωνοϊός αποσπά την προσοχή επιτελείων και κυβερνήσεων και ο Ερντογάν πιέζεται στο εσωτερικό μέτωπο. Ενας ομόβαθμός του στην ελληνική πλευρά, ο πρώην ΥΕΘΑ Ευάγγελος Αποστολάκης, φροντίζει μέσα στο νέο σκηνικό να διαμηνύσει ότι εφόσον οι Τούρκοι βρεθούν σε μια βραχονησίδα θα πρέπει να ισοπεδωθεί, ενώ ο νυν ΥΕΘΑ Νίκος Παναγιωτόπουλος καλεί τους πάντες σε ετοιμότητα. Το ενδιαφέρον δεν βρίσκεται στις προειδοποιήσεις για ένα θερμό επεισόδιο, αλλά στο εάν οι κινήσεις της Αθήνας υπαγορεύονται και από άλλα στοιχεία – που υπερβαίνουν τις εκτιμήσεις…