Η ιστορική μνήμη στην Εκπαίδευση

Γράφουν

Αριστομένης Συγγελάκης – Κώστας Θεριανός

Η εισαγωγή στη Βουλή ενός νέου νομοσχεδίου για την Εκπαίδευση σε συνδυασμό με τις μέρες μνήμης ιστορικών γεγονότων αυτών των ημερών (παλλαϊκός ξεσηκωμός της Μάχης της Κρήτης, απομάκρυνση της σημαίας με τον αγκυλωτό σταυρό, που μόλυνε τον Ιερό Βράχο της Ακρόπολης, από τους ήρωες Λάκη Σάντα και Μανώλη Γλέζο, Ολοκαύτωμα της Κανδάνου, Σφαγή του Διστόμου κ.α.) φέρνουν στο μυαλό μας και πάλι κάποιες σκέψεις για τις ιστορικές σπουδές στο σχολείο και το πώς αυτές επιδρούν στη διαμόρφωση των νέων πολιτών. Γιατί ασπαζόμαστε την άποψη ότι η ιστορική μνήμη αποτελεί ευθύνη της δημοκρατικής κοινωνίας, ασφαλιστική δικλείδα για το παρόν και εχέγγυο για το μέλλον της. Ενώ η λήθη και η παραχάραξη της Ιστορίας συνιστούν έγκλημα κατά της ανθρωπότητας.

Α. Συγγελάκης

Κ. Θεριανός

Κομβική μεταρρύθμιση για την εισαγωγή της Νεότερης Ιστορίας στις τρεις τάξεις του Λυκείου ήταν η Μεταρρύθμιση των προγραμμάτων σπουδών που ξεκίνησε το 1983. Η τότε κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου εισήγαγε στο Λύκειο νέα αντικείμενα, όπως η Κοινωνιολογία και η Πολιτική Οικονομία, ενώ παράλληλα αναμόρφωσε τα προγράμματα της Ιστορίας. Βασικά βοηθήματα για όποιον ήθελε να μάθει τη Νεότερη Ιστορία και μάλιστα όχι στην ιστοριογραφική αλλά στην οικονομική, κοινωνική και πολιτική της διάσταση στάθηκαν τα σχολικά βιβλία των Σκουλάτου – Δημακόπουλου – Κόνδη, που αποτελούσαν την Ιστορία Κορμού των τριών τάξεων του Λυκείου και εισήγαγαν τη διδασκαλία των επαναστάσεων, των ριζοσπαστικών ιδεών που αναπτύχθηκαν στην Ευρώπη μετά το 18ο αιώνα, της Εθνικής Αντίστασης και του Εμφυλίου. Αξίζει επίσης μνείας και το βιβλίο «Εισαγωγή στις Ιστορικές Σπουδές»  (Γιαννόπουλος Γ, Οικονομοπούλου Ξ, Κατσουλάκος Θ) της τρίτης Λυκείου (για όσους ακολουθούσαν την τρίτη και την τέταρτη δέσμη), ένα βιβλίο Μεθοδολογίας της Ιστορίας, που εισήγαγε στο σχολείο τη σύγχρονη προβληματική της ιστορικής επιστήμης (κοινωνική, οικονομική ιστορία, σχολή των Annales, απόψεις του Άγγλου ιστορικού Ε. Χ. Καρ για την ιστορία κτλ.).

Αυτά τα βιβλία, σε συνδυασμό με επιμέρους εργασίες των μαθητών-τριών, που θα εμβάθυναν σε ιστορικά γεγονότα,  όπως π.χ. ο παλλαϊκός ξεσηκωμός της Μάχης της Κρήτης, μπορούσαν να αποτελέσουν πραγματικά εργαστήρια της σύγχρονης Ιστορίας διαμορφώνοντας ολοκληρωμένους πολίτες με συνείδηση της ιστορικής διαδρομής του τόπου τους και της αγωνιστικής ταυτότητας του ελληνισμού. Δυστυχώς, με τη «Μεταρρύθμιση» του 1998 η Νεότερη Ιστορία συρρικνώθηκε σε μια μόνο τάξη του Λυκείου και το πρόγραμμα σπουδών και των τριών τάξεων οργανώθηκε στο παραδοσιακό σχήμα Αρχαία – Μεσαιωνική – Νεότερη Ιστορία. Ήταν μια αλλαγή μοιραία, τόσο για το περιεχόμενο των ιστορικών σπουδών όσο και για την αγωγή του πολίτη.

Έκτοτε, η ελληνική νεολαία, χωρίς καμία σχεδόν επαφή με τη σύγχρονη ιστορική γνώση, αφέθηκε έρμαιο στους «ιστορικούς» του διαδικτύου και σε ξένα ιδρύματα, που, συχνά, με μεγάλη επιτηδειότητα διέστρεψαν την ιστορική αλήθεια. Έτσι προκλήθηκαν ρωγμές για τη διάδοση ανυπόστατων φημών και θεωριών αντιδραστικών κύκλων ότι, δήθεν, το Ολοκαύτωμα – με τα εννέα έως έντεκα εκατομμύρια νεκρούς, εκ των οποίων τα έξι Εβραίοι – ουδέποτε έγινε˙ ότι για τους νεκρούς της Κατοχής ευθύνεται, τάχα, η Εθνική Αντίσταση και οι «άφρονες» και «μάταιες» αντιστασιακές ενέργειες εναντίον των κατακτητών˙ ή ότι για τον μεθοδικά σχεδιασμένο λιμό της Κατοχής, που θέρισε τον ελληνικό πληθυσμό, έφταιγε κυρίως ο ναυτικός αποκλεισμός των Συμμάχων…

Η επανάσταση του 1821 σκεπάστηκε και αυτή από το πέπλο της λήθης και η μοναδική σχεδόν επαφή μαζί της αφέθηκε στο διαδίκτυο και σε εκδόσεις ιδρυμάτων και ιστορικών, μακριά από την σχολική διαδικασία και, συχνά, μακριά από την ιστορική αλήθεια, παρά κάποιες, ελάχιστες, αξιόλογες εργασίες.

Σήμερα, ιδίως, που, δυστυχώς, με τη συνεργασία προθύμων Ελλήνων ιστορικών εξελίσσεται ένα τεραστίων διαστάσεων εγχείρημα αναθεώρησης και αντιδραστικής επανασυγγραφής της Ιστορίας της Κατοχής και της Εθνικής Αντίστασης, χρηματοδοτούμενο με πόρους των περιβόητων γερμανικών κρατικών «ταμείων για το μέλλον» και των «ελληνογερμανικών ιδρυμάτων νεολαίας»[1], είναι επιβεβλημένη η αναβάθμιση της διδασκαλίας της Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας στο Λύκειο και η παράλληλη εισαγωγή στο Δημοτικό και το Γυμνάσιο θεματικού κύκλου για την εθνική – ιστορική μνήμη[2].

Γιατί θα αναδείξει, με νηφάλιο και τεκμηριωμένο τρόπο, τη διαχρονική συνέχεια των αγώνων του ελληνικού λαού για Ελευθερία, Δημοκρατία, Κοινωνική Δικαιοσύνη. Γιατί θα κάνει ευρύτερα γνωστό το έπος της Εθνικής μας Αντίστασης και συνολικά την πολύτιμη συμβολή της Ελλάδας στη συντριβή του ναζισμού και του φασισμού. Και γιατί θα ενισχύσει τον αγώνα διεκδίκησης των γερμανικών οφειλών, έναν αγώνα για Μνήμη και Δικαιοσύνη, έναν αγώνα ανάκτησης της εθνικής μας ανεξαρτησίας αλλά και μία γέφυρα αντιφασιστικής – δημοκρατικής πάλης μεταξύ των λαών. Πλάθοντας, τελικά, πολίτες με συνείδηση της εθνικής τους ταυτότητας και της δημοκρατικής τους ευθύνης.

Ενόψει, μάλιστα, του επικείμενου εορτασμού, το 2021, των διακοσίων χρόνων από την Επανάσταση του 1821 αλλά και του εορτασμού των 80 ετών από το έπος του ’40 (Οκτώβριος 2020) και τον παλλαϊκό ξεσηκωμό της Μάχης της Κρήτης (Μάιος 2021), το αίτημα για αναβαθμισμένη διδασκαλία της Σύγχρονης Ιστορίας στο εκπαιδευτικό μας σύστημα καθίσταται επιτακτικό, με  ουσιαστική σημασία για την αγωγή του πολίτη και τη Δημοκρατία. Για να μην δοθεί, ξανά, περιθώριο σε επίδοξους νέους Ρίχτερ να επιχειρήσουν την άλωση της Ιστορίας μας και την υφαρπαγή του μέλλοντός μας!

[1] Προκόπης Παπαστράτης, Γερμανικός Έλεγχος της Σύγχρονης Ελληνικής Ιστορίας, Εθνικό Συμβούλιο Διεκδίκησης των Οφειλών της Γερμανίας προς την Ελλάδα (ΕΣΔΟΓΕ), 17.5.2020. (https://esdoge.gr/germanikos-elegxos-ths-sygxronhs-ellhnikhs-istorias/?fbclid=IwAR1OznKJ3dZ-hbnx_Ji9MeUEv7ZE6P0ncPrB4dQ3EAS0rgxy8e5PHsKyZI8)
[2] Βασίλης Ασημακόπουλος, Εκπαίδευση και δικαίωμα στη μνήμη, in.gr , 14.5.2020 (https://www.in.gr/2020/05/14/apopsi/ekpaideysi-kai-dikaioma-sti-mnimi/)

Αριστομένης Συγγελάκης – Οδοντίατρος – Πολιτικός Επιστήμων, Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών, Συγγραμματέας του Εθνικού Συμβουλίου Διεκδίκησης των Οφειλών της Γερμανίας προς την Ελλάδα.

Κώστας Θεριανός – Εκπαιδευτικός, Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Κρήτης.