Πανελλαδικές 2020 : Προτεινόμενο θέμα Αρχαίων Ελληνικών (για απόφοιτους)

Για την καλύτερη προετοιμασία των υποψηφίων ενόψει των πανελλαδικών εξετάσεων το in.gr παρουσιάζει προτεινόμενα θέματα για τα υπό εξέταση μαθήματα.

Παρακάτω μπορείτε να δείτε προτεινόμενο θέμα Πανελληνίων εξετάσεων για τα Αρχαία Ελληνικά, για τους απόφοιτους.

Ενδεικτικό θέμα

Α. ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ – ΗΘΙΚΑ ΝΙΚΟΜΑΧΕΙΑ (Β 6, 4-8)

Ἐν παντὶ δὴ συνεχεῖ καὶ διαιρετῷ ἔστι λαβεῖν τὸ μὲν πλεῖον τὸ δ’ ἔλαττον τὸ δ’ ἴσον, καὶ ταῦτα ἢ κατ’ αὐτὸ τὸ πρᾶγμα ἢ πρὸς ἡμᾶς… Λέγω δὲ τοῦ μὲν πράγματος μέσον τὸ ἴσον ἀπέχον ἀφ’ ἑκατέρου τῶν ἄκρων, ὅπερ ἐστὶν ἓν καὶ τὸ αὐτὸ πᾶσιν, πρὸς ἡμᾶς δὲ ὃμήτε πλεονάζει μήτε ἐλλείπει·τοῦτο δ’ οὐχ ἕν, οὐδὲ ταὐτὸν πᾶσιν. Οἷον εἰ τὰ δέκα πολλὰ τὰ δὲ δύο ὀλίγα, τὰ ἓξ μέσα λαμβάνουσι κατὰ τὸ πρᾶγμα ̇ ἴσῳ γὰρ ὑπερέχει τε καὶ ὑπερέχεται ̇ τοῦτο δὲ μέσον ἐστὶ κατὰ τὴν ἀριθμητικὴν ἀναλογίαν. Τὸ δὲ πρὸς ἡμᾶς οὐχ οὕτω ληπτέον ̇ οὐ γὰρ εἴ τῳ δέκα μναῖ φαγεῖν πολὺ δύο δὲ ὀλίγον, ὁ ἀλείπτης ἓξ μνᾶς προστάξει ̇ ἔστι γὰρ ἴσως καὶ τοῦτο πολὺ τῷ ληψομένῳ ἢ ὀλίγον ̇ Μίλωνι μὲν γὰρ ὀλίγον, τῷ δὲ ἀρχομένῳ τῶν γυμνασίων πολύ. Ὁμοίως ἐπὶ δρόμου καὶ πάλης. Οὕτω δὴ πᾶς ἐπιστήμων τὴν ὑπερβολὴν μὲν καὶ τὴν ἔλλειψιν φεύγει, τὸ δὲ μέσον ζητεῖ καὶ τοῦθ’ αἱρεῖται, μέσον δὲ οὐ τὸ τοῦ πράγματος ἀλλὰ τὸ πρὸς ἡμᾶς.

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Β1. Ποια είναι τα κριτήρια προσδιορισμού της έννοιας «μεσότητα». Να παραθέσετε τα σχετικά τα χωρία του κειμένου.

10 μονάδες

Β2. Ποια έννοια προσπαθεί να προσδιορίσει ο Αριστοτέλης σ’ αυτή την ενότητα και ποια σχετικά παραδείγματα χρησιμοποιεί;

Μονάδες 10

Β3. Να χαρακτηρίσετε ως σωστές (Σ) ή λανθασμένες (Λ) τις ακόλουθες προτάσεις:

α) Με τα Ηθικά Νικομάχεια ο Αριστοτέλης προσπάθησε να ορίσει το περιεχόμενο και τους στόχους δύο “επιστημών” που άρχισαν να κάνουν, τότε για πρώτη φορά, την εμφάνισή τους: της φυσικής και της ηθικής.

β) Στο Α’ βιβλίο των Ηθικών Νικομαχείων του ο φιλόσοφος Αριστοτέλης μίλησε διεξοδικά για το πιο μεγάλο αγαθό που επιδιώκουν με τις πράξεις τους οι άνθρωποι, την εὐδαιμονία

γ) Ο Αριστοτέλη ς πίστευε πως την ευδαιμονία τους οι άνθρωποι μόνο με την κατάκτηση της αρετής μπορούν τελικά να την εξασφαλίσουν.

δ) ο Αριστοτέλης κατέληξε να διακρίνει τις ανθρώπινες αρετές σε ηθικές και διανοητικές.

ε) Ο Αριστοτέλης αναζήτησε με πολλή επιμονή, αλλά και με πολύν, όπως θα δούμε, ιδεαλισμό τον ορισμό της αρετής.

Μονάδες 10

Β4. Να αντιστοιχίσετε κάθε μία αρχαία ελληνική λέξη της στήλης Α με την ετυμολογικά συγγενή της νεοελληνική λέξη της στήλης Β.

Στήλη Α Στήλη Β

1.ἔστι 1. διπλωματούχος

2Λέγω 2.ουσία

3. συνεχεῖ 3. επάλειψη

4. ἀλείπτης 4. εξαίρετος

5. αἱρεῖται 5.ρήμα

Μονάδες 10

Β5. ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ – ΗΘΙΚΑ ΝΙΚΟΜΑΧΕΙΑ (Β 1, 7-8)

Στο συγκεκριμένο απόσπασμα ο Αριστοτέλης παραθέτει αντιθετικά ζεύγη και μέσα από αυτά εστιάζει στην αξία της μεσότητας, που οδηγεί στη σωστή, την ενδεδειγμένη συμπεριφορά. Αφού αναφερθείτε σε ποιο είδος μεσότητας αναφέρεται ο φιλόσοφος να εντοπίσετε τις αρετές που επισημαίνονται στο απόσπασμα και τα δύο άκρα τους.

Το ίδιο λοιπόν συμβαίνει και με τις αρετές· δηλαδή κάνοντας όσα συμβαίνουν στις συναλλαγές μας με τους άλλους ανθρώπους γινόμαστε άλλοι δίκαιοι και άλλοι άδικοι, κάνοντας όμως όσα έχουν μέσα τους το στοιχείο του φόβου και συνηθίζοντας να αισθανόμαστε φόβο ή θάρρος, άλλοι γινόμαστε ανδρείοι και άλλοι δειλοί. Το ίδιο συμβαίνει και με όσα έχουν σχέση με τις επιθυμίες και με την οργή (μας)· άλλοι δηλαδή γίνονται σώφρονες και πράοι, ενώ άλλοι ακόλαστοι και οργίλοι, άλλοι με το να συμπεριφέρονται σ’ αυτά με αυτόν τον συγκεκριμένο τρόπο και άλλοι με εκείνο τον τρόπο. Και με έναν λόγο λοιπόν από όμοιες ενέργειες διαμορφώνονται τα μόνιμα στοιχεία του χαρακτήρα μας. Γι’ αυτό πρέπει να προσδίδουμε μια ορισμένη ποιότητα στις ενέργειές μας· γιατί σύμφωνα με τις διαφορές αυτών διαμορφώνονται και τα μόνιμα στοιχεία του χαρακτήρα μας. Δεν έχει λοιπόν μικρή σημασία το να αποκτούμε συνήθειες με τον ένα ή τον άλλο τρόπο από την πιο μικρή μας ηλικία, αλλά έχει πάρα πολύ μεγάλη σημασία ή μάλλον σημαίνει το παν.

Μονάδες 10

Ενδεικτικές απαντήσεις

Α. ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

B1.Τα κριτήρια προσδιορισμού της έννοιας «μεσότητα» είναι υποκειμενικά και αντικειμενικά. Στα χωρία «κατ’ αὐτὸ τὸ πρᾶγμα», «Λέγω δὲ τοῦ μὲν πράγματος μέσον τὸ ἴσον ἀπέχον ἀφ’ ἑκατέρου τῶν ἄκρων, ὅπερ ἐστὶν ἓν καὶ τὸ αὐτὸ πᾶσιν» διακρίνονται τα αντικειμενικά κριτήρια, ενώ τα «πρὸς ἡμᾶς», «πρὸς ἡμᾶς δὲ ὃ μήτε πλεονάζει μήτε ἐλλείπει», «τοῦτο δ’ οὐχ ἕν, οὐδὲ ταὐτὸν πᾶσιν» δηλώνουν τα υποκειμενικά κριτήρια. Το μέσον λοιπόν, προσδιορίζεται με βάση τα αντικειμενικά κριτήρια, όταν πρόκειται για πράγματα («κατ’ αὐτὸ τὸ πρᾶγμα». Είναι αυτό που ισαπέχει από τα δύο άκρα του πράγματος. Θεωρείται αντικειμενικό, γιατί απορρέει από παρατηρήσεις και μετρήσεις, από επιστημονική δηλαδή γνώση, και γι’ αυτό είναι ένα και αποδεκτό από όλους. Από την άλλη πλευρά υπάρχει το μέσον με βάση τα υποκειμενικά κριτήρια («πρὸς ἡμᾶς»), το οποίο δεν είναι ούτε πάρα πολύ, ούτε πολύ λίγο, ούτε είναι ένα για όλους. Είναι σχετικό και ο προσδιορισμός του εξαρτάται από τον ίδιο τον άνθρωπο, ο οποίος με τη χρήση της λογικής μπορεί να συνεκτιμά διάφορους αστάθμητους και μεταβλητούς παράγοντες, όπως τις ιδιαίτερες ανάγκες του, τις περιστάσεις, την εποχή, τον τόπο και τα κοινωνικά πρότυπα.

B2. Στόχος του Αριστοτέλη σ’ αυτή την ενότητα είναι να αποδείξει ότι η αρετή είναι ένα είδος μεσότητας. Γι’ αυτό, λοιπόν, πρέπει πρώτα να προσδιορίσει την έννοια της μεσότητας, για να καταλήξει έπειτα στον συσχετισμό της με την ηθική αρετή. Ο Αριστοτέλης, προκειμένου να κάνει κατανοητά τα κριτήρια προσδιορισμού της έννοιας της μεσότητας, θα δώσει δύο παραδείγματα ακολουθώντας επαγωγικό συλλογισμό. Το παράδειγμα που αναφέρεται στο αντικειμενικό μέσο είναι αριθμητικό. Αν πάρουμε μια σειρά αριθμών από το 2 έως το 10, το δύο είναι το λίγο, το 10 είναι το πολύ, ενώ μέσο είναι το 6, γιατί, σύμφωνα με τις διδασκαλίες της αριθμητικής, απέχει ίση απόσταση, 4 δηλαδή μονάδες, τόσο από το 2 όσο και από το 10, από τα δύο δηλαδή άκρα. Σ’ αυτή δηλαδή την περίπτωση το κριτήριο προσδιορισμού του μέσου είναι ποσοτικό. Το παράδειγμα που αναφέρεται στο υποκειμενικό μέσο αντλείται από τον χώρο του αθλητισμού. Αν για κάποιον αθλητή το φαγητό των δύο μνων είναι λίγο και το φαγητό των δέκα μνων είναι πολύ, τότε ο προπονητής δεν θα επιλέξει αναγκαστικά το φαγητό των έξι μνων, που αντικειμενικά είναι η μεσότητα, γιατί γι’ αυτόν τον αθλητή μπορεί να θεωρηθεί μεγάλη μερίδα ή μικρή. Για τον Μίλωνα, που ήταν μεγαλόσωμος και έτρωγε μεγάλες ποσότητες φαγητού, είναι λίγο, ενώ για κάποιον που τώρα ξεκινάει να γυμνάζεται, είναι πολύ. Το ίδιο ισχύει και για τους αθλητές του δρόμου, που έχουν ανάγκη μικρότερης ποσότητας φαγητού, ή της πάλης, που χρειάζονται μεγαλύτερες ποσότητες ώστε να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις του αθλήματός τους. Παρατηρούμε, δηλαδή, ότι ο προσδιορισμός του

μέσου σχετίζεται με ποιοτικά κριτήρια και μεταβλητούς παράγοντες, όπως η σωματική διάπλαση του αθλητή, ο χρόνος εκγύμνασης και το είδος του αθλήματος.

Β3. Να χαρακτηρίσετε ως σωστές (Σ) ή λανθασμένες (Λ) τις ακόλουθες προτάσεις:

α) Λ

β) Σ

γ) Σ

δ) Σ

ε) Λ

Β4. Να αντιστοιχίσετε κάθε μία αρχαία ελληνική λέξη της στήλης Α με την ετυμολογικά συγγενή της νεοελληνική λέξη της στήλης Β.

Στήλη Α Στήλη Β

1.ἔστι 1. ουσία

2Λέγω 2. ρήμα

3. συνεχεῖ 3. διπλωματούχος

4. ἀλείπτης 4. επάλειψη

5. αἱρεῖται 5. εξαίρετος

Β.5.Ο Αριστοτέλης, στην προσπάθειά του να προσδιορίσει την έννοια της «μεσότητας» αναφέρεται και στις έννοιες της «ὑπερβολῆς» και της «ἐλλείψεως». Στο συγκεκριμένο απόσπασμα έμμεσα αλλά χωρίς αμφιβολία διατυπώνει την άποψη ότι κάθε αρετή είναι «μεσότης» που βρίσκεται ανάμεσα στα δύο άκρα, την υπερβολή και την έλλειψη. Μέσα από τα αντιθετικά ζεύγη που παραθέτει, καθιστά κατανοητό, ότι η μεσότητα αποτελεί τη σωστή, την ενδεδειγμένη συμπεριφορά, η οποία επαινείται, γιατί οδηγεί στην κατάκτηση των ηθικών αρετών, ενώ η υπερβολή και η έλλειψη αποτελούν τη λανθασμένη, τη μη ενδεδειγμένη συμπεριφορά, η οποία επικρίνεται, γιατί μας απομακρύνει από τις ηθικές αρετές. Ο συσχετισμός των αρετών που αναφέρονται με τις έννοιες της έλλειψης και της υπερβολής είναι η έλλειψη, το μέσον και η υπερβολή και αντίστοιχα η δειλία, η ανδρεία και το θράσος, η αναισθησία, η σωφροσύνη και η ακολασία, η αοργησία, η πραότητα και η οργή. Στο κείμενο παρατηρείται ότι ο φιλόσοφος δεν αναφέρει το άκρο της έλλειψης σχετικά με τις αρετές αυτές, επειδή συναντάται πολύ πιο σπάνια από το άκρο της υπερβολής.