«Πάνω από 2 εκατομμύρια νέες θέσεις εργασίας έως το 2030 στην κυκλική οικονομία»

Συνήθως στα Πανεπιστήμια συναντάς 2 διαφορετικούς τύπους καθηγητών. Ο πρώτος αφορά τους διαιωνιστές της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Ο δεύτερος αφορά εκείνους που καινοτομούν στη σκέψη και την πράξη. Τους χαρακτηρίζεις και ονειροπόλους. Το βέβαιο είναι πως από όλους έχεις να κερδίσεις σε γνώση και εμπειρία. Εμείς μιλήσαμε με τον Γιώργο Αγγελόπουλο, Καθηγητή, Αναπληρωτή Πρυτάνεως Φοιτητικής Μέριμνας & Υποδομών, Ενέργειας & Αειφορίας του Πανεπιστημίου Πατρών, που αναμφίβολα ανήκει στο δεύτερο τύπο καθηγητών. Στο Πανεπιστημίο Πατρών έχουν αφιερώσει πολύ χρόνο στην έρευνα για την κυκλική οικονομία η οποία αποτελεί την σημαντικότερη ίσως πρόκληση για το ανθρώπινο γένος. «Το νέο αυτό παραγωγικό-καταναλωτικό, με άλλα λόγια οικονομικό μοντέλο  βασίζεται σε ένα «κύκλο», δηλαδή «Α! ύλες-παραγωγή-επαναχρησιμοποίηση, επισκευή, ανακαίνιση-ανακύκλωση-παραγωγή», έναντι της «γραμμής» που υφίσταται σήμερα και είναι: «Α! ύλες-παραγωγή-χρήση-απόρριψη» ή πιο απλά «παίρνω-φτιάχνω-απορρίπτω». Δηλαδή ότι θεωρούνταν στη γραμμική οικονομία «απόβλητο», στη κυκλική οικονομία μετατρέπεται και θεωρείται πρώτη ύλη.» μας δηλώνει.

Κύριε καθηγητά, τι εννοούμε με τον όρο «κυκλική οικονομία»;

Εννοούμε αλλαγή νοοτροπίας, αλλαγή τρόπου ζωής. Πολλοί από εμάς θα πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι μπορούμε να ζούμε εξ ίσου ποιοτικά, για κάποιους σίγουρα καλύτερα, με λιγότερα καταναλωτικά αγαθά.

Μιλάμε έτσι για μια συστημική αλλαγή, για ένα νέο αλλά και βιώσιμο μοντέλο τρόπου ζωής, που δημιουργεί επιχειρηματικές και οικονομικές ευκαιρίες και παρέχει σημαντικά περιβαλλοντικά και κοινωνικά οφέλη. Είναι μια αλλαγή που υποστηρίζεται από τις εξελίξεις στις τεχνολογίες της πληροφορίας, της επικοινωνίας και της παραγωγής.

Το νέο αυτό παραγωγικό-καταναλωτικό, με άλλα λόγια οικονομικό μοντέλο  βασίζεται σε ένα «κύκλο», δηλαδή «Α! ύλες-παραγωγή-επαναχρησιμοποίηση, επισκευή, ανακαίνιση-ανακύκλωση-παραγωγή», έναντι της «γραμμής» που υφίσταται σήμερα και είναι: «Α! ύλες-παραγωγή-χρήση-απόρριψη» ή πιο απλά «παίρνω-φτιάχνω-απορρίπτω». Δηλαδή ότι θεωρούνταν στη γραμμική οικονομία «απόβλητο», στη κυκλική οικονομία μετατρέπεται και θεωρείται πρώτη ύλη.

Βασικός πυλώνας και των δύο μεθόδων είναι η ενέργεια. Το κυκλικό μοντέλο στηρίζεται στη παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές, ενώ το γραμμικό σε μη ανανεώσιμες. Επομένως και εδώ υπάρχει περιβαλλοντικό και οικονομικό όφελος.

Ποιο θα είναι το προσδοκώμενο όφελος εφαρμογής της; Υπάρχουν αριθμοί που να στηρίζουν το εγχείρημα ή καλύτερα προβλέψεις αριθμών;

Σαφώς και υπάρχουν αριθμοί. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει εγκρίνει από το 2015 σχέδιο δράσης-μετάβασης προς την κυκλική οικονομία. Η μετάβαση αυτή στηρίζεται οικονομικά από τα Ευρωπαϊκά Διαρθρωτικά και Επενδυτικά Ταμεία, το πρόγραμμα Ορίζοντας 2020, το Ευρωπαϊκό Ταμείο Στρατηγικών Επενδύσεων (ΕΤΣΕ), το πρόγραμμα LIFE κλπ. Επομένως μιλάμε για πολλά δισεκατομμύρια ευρώ που έχουν διατεθεί ή θα διατεθούν για το σκοπό αυτό.

Τον απλό πολίτη όμως τον ενδιαφέρει κυρίως πως αυτά μεταφράζονται σε θέσεις εργασίας. Οι εκτιμήσεις ποικίλουν και υπάρχουν πολλές. Γεγονός είναι ότι αυτές ανέρχονται σε εκατομμύρια νέες θέσεις στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Αν και δεν θέλω να κάνω προβλέψεις, κατανοώ την ανάγκη να ακουστεί ένας αριθμός. Έτσι υιοθετώ τις προβλέψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που αναφέρουν ότι η κυκλική οικονομία μπορεί να ενισχύσει το ΑΕΠ κατά σχεδόν 1%, δημιουργώντας ταυτόχρονα πάνω από 2 εκατομμύρια νέες θέσεις εργασίας έως το 2030. Αυτό το θεωρώ σημαντικό ιδιαίτερα για μια Ευρώπη που γερνάει και χαρακτηρίζεται από υπογεννητικότητα. Οι κύριοι τομείς που αναμένεται να δημιουργήσουν νέες θέσεις εργασίας είναι η ανακύκλωση και η επισκευή-επαναχρησιμοποίηση.

Όσον αφορά στα προσδοκώμενα οφέλη, πέρα από τις θέσεις εργασίας, η κυκλική οικονομία έχει το δυναμικό  να συνεισφέρει στη γενικότερη οικονομική ανάπτυξη. Η μετάπτωση όμως προς αυτή πρέπει να βασίζεται στην εκπαίδευση, στη καινοτομία και στις επενδύσεις κυρίως σε αντικείμενα όπως στον eco-σχεδιασμό, στις eco- δευτερογενείς πρώτες ύλες, στις διεργασίες ανακύκλωσης και βεβαίως στη βιομηχανική συμβίωση.

Θεωρείτε πως οι Έλληνες πολίτες είναι ενημερωμένοι επακριβώς αναφορικά με θέματα περιβαλλοντικής ευθύνης;

Δύσκολη ερώτηση. Είναι σχετικά ενημερωμένοι, αλλά δε το κάνουν ακόμα τρόπο ζωής, ιδιαίτερα οι μεγαλύτερης ηλικίας. Ο κάθε πολίτης θα πρέπει να μάθει να ντρέπεται που «πετάει» και όχι να καμαρώνει «που έχει και πετάει».

Οι εταιρείες φαίνεται να προσαρμόζονται πιο γρήγορα από τους πολίτες. Όλο και περισσότερες, ιδιαίτερα στα πλαίσια των ενεργειών τους που αναφέρονται στην εταιρική κοινωνική ευθύνη, φαίνεται ότι αντιλαμβάνονται αυτό που τους αναλογεί, απέναντι στην κοινωνία και το περιβάλλον και δραστηριοποιούνται αντίστοιχα.

Εδώ θα πρέπει να τονίσω τον ρόλο των Πανεπιστημίων, τα οποία είναι το «κλειδί» για την «οικονομία της γνώσης», η οποία συνδέεται άμεσα με τη «κυκλική οικονομία». Είναι επίσης δεδομένο ότι πίσω από την οιανδήποτε οικονομική ανάπτυξη υπάρχει η τεχνολογία και ο κατάλληλος σχεδιασμός, eco-design. Επίσης είναι δεδομένο ότι τα Πανεπιστήμια επηρεάζουν έντονα την εκάστοτε πολιτική. Έχουν επομένως ένα κυρίαρχο λόγο και βεβαίως την αντίστοιχη ευθύνη.

Πιστεύετε πως έχουμε φτάσει σε οριακό σημείο που είτε προστατεύουμε το περιβάλλον είτε χανόμαστε;

Θεωρώ ότι δε χανόμαστε, τουλάχιστον όχι ακόμα. Ζούμε βέβαια σε μια εποχή που ο χρόνος τρέχει με ιλιγγιώδη ταχύτητα, λειτουργεί εκθετικά. Τα επίπεδα κατανάλωσης, οι εκπομπές ρύπων, η κατάχρηση των φυσικών πόρων μας οδηγούν με ταχείς ρυθμούς σε μη βιώσιμες συνθήκες. Γεγονός είναι ότι το περιβάλλον ή θα το προστατεύσουμε ή θα μας καταστρέψει. Έχει όμως ευτυχώς ακόμα πολύ μεγαλύτερη δύναμη από εμάς.

Έτσι για να υπάρξει λύση δεν αρκούν μόνο οι τεχνολογικές εξελίξεις, αλλά θα πρέπει να ελέγξουμε πρωτίστως την ανάπτυξη ώστε αυτή να παραμείνει μέσα στα όρια του πλανήτη μας, αλλά κυρίως να ελέγξουμε τους εαυτούς μας.

Σε κάθε περίπτωση οφείλουμε να αντιδράσουμε ξεκινώντας από σήμερα υιοθετώντας απλές ιδέες και αλλάζοντας νοοτροπία κάτι που δεν έχει κόστος, αλλά που έχει μακροχρόνιο κέρδος. Η κυκλική οικονομία προσφέρει σήμερα ένα μοντέλο που ακολουθώντας το, μπορούμε να πετύχουμε αυτή τη μετάβαση με ομαλό τρόπο.

Μιλήστε μας λίγο για το ερευνητικό δίκτυο INVALOR του πανεπιστημίου Πατρών και με το οποίο ασχολείστε; Όπως επίσης και για το «Πράσινο Πανεπιστήμιο»

Σήμερα στην πλειονότητά τους, τα μέλη του Πανεπιστημίου  Πατρών θεωρούμε ότι η μετάβαση στη κυκλική οικονομία είναι μονόδρομος. Έτσι προσπαθήσαμε να δημιουργήσουμε υποδομές. Αναφέρομαι τώρα σε δυο υφιστάμενες:

Α) «INVALOR»

Το ερευνητικό δίκτυο INVALOR που έχει ως κεντρικό πόλο το Πανεπιστήμιο Πατρών, έχει σκοπό να δημιουργήσει ένα πλέγμα ερευνητικών υποδομών στην Ελλάδα με βασικό αντικείμενο την κυκλική οικονομία. Προωθεί την ανταλλαγή τεχνογνωσίας και τη συμπληρωματικότητα μεταξύ των φορέων που συμμετέχουν σε αυτό, με στόχο να εξοικονομήσει πόρους τόσο σε ανθρώπινο δυναμικό όσο και σε επίπεδο εξοπλισμού.  Οι δραστηριότητες του εκτείνονται σε διαφορετικά γεωγραφικά σημεία όπως τα Πανεπιστήμια Πατρών, Αθηνών (ΕΚΠΑ και Γεωπονικό), Θεσσαλονίκης, Κρήτης, Θράκης και το Ερευνητικό Ινστιτούτο ΙΕΧΜΗ. Σήμερα χάρη σε αυτό, εργάζονται  άνω των 60 νέων ερευνητών στα θέματα κυκλικής οικονομίας σε σχεδόν όλη την Ελλάδα.

Β) «Πράσινο Πανεπιστήμιο»

Στόχοι του Πράσινου Πανεπιστημίου είναι τόσο η ευαισθητοποίηση σχετικά με θέματα κυκλικής οικονομίας, ανακύκλωσης και περιβάλλοντος, όσο και η βελτίωση της ποιότητας ζωής των μελών της κοινότητας και η ανάπτυξη του εθελοντισμού. Στηρίζει την ανακύκλωση, έχοντας οργανώσει την ανακύκλωση μελανοδοχείων εκτυπωτών, μπαταριών, χαρτιού, ηλεκτρικών λαμπτήρων, Η/Υ, καθώς και ηλεκτρονικών συσκευών. Τέλος έχει αναπτύξει ένα εκτεταμένο online, real-time, σύστημα παρακολούθησης της ενεργειακής κατανάλωσης Πανεπιστημιακών κτηρίων, περίπου 30, στο Ρίο Πατρών και στο Αγρίνιο.

Το Πανεπιστήμιο Πατρών έχει ενστερνιστεί το γεγονός ότι σήμερα παρά ποτέ το βάρος οφείλει να «πέσει» στην Κυκλική και στην Κοινωνική ή Αλληλέγγυα οικονομία, θεωρώντας ότι η «ανακύκλωση» μπορεί να θεωρηθεί ως μια γραμμική διαδικασία η οποία επιφέρει με τη σειρά της σημαντικά περιβαλλοντικά προβλήματα.

Από τα παραπάνω και όχι μόνο, καθίσταται κατανοητό ότι το Πανεπιστήμιο Πατρών έχει αποκτήσει την εμπειρία, το απαιτούμενο εκπαιδευτικό-ερευνητικό υπόβαθρο καθώς και τις αναγκαίες υποδομές για διάχυση, ευαισθητοποίηση με hands-on παραδείγματα, πάνω στη Κυκλική και Κοινωνική οικονομία. Αναφέρεται ως παράδειγμα η μη απόρριψη στο Κορινθιακό κόλπο της ερυθράς ιλύος, ενός αποβλήτου της επεξεργασίας του βωξίτη για τη παραγωγή του αλουμινίου αλλά και η αξιοποίηση της, θέμα στο οποίο το Πανεπιστήμιο Πατρών με την έρευνα του συνεισέφερε σημαντικά.

Με τις διεθνείς επαφές σας και την ανταλλαγή τεχνογνωσίας αναφέρετε μας κάποια παραδείγματα χωρών που εφαρμόζουν την «κυκλική οικονομία» και μπορούνε να ληφθούν ως σημείο αναφοράς.

Ως νέος ερευνητής, πηγαίνοντας προς Γερμανία, πετώντας πάνω από τις Άλπεις και κοιτώντας τες από ψηλά, χαριτολογώντας έλεγα ότι η Ευρώπη χωρίζεται στα δυο από αυτές. Στις χώρες βόρεια των Άλπεων που εφαρμόζουν νομοθεσίες και πρακτικές που έχουν έντονα περιβαλλοντικά στοιχεία και στις  νότιες, που κάποιες από αυτές έχουν ακόμα και τώρα χωματερές.

Σήμερα αυτό αλλάζει ιδίως για τις χώρες της ΕΕ χάρη της πολιτικής που ακολουθείται. Εξακολουθούν όμως και υπάρχουν τεράστιες διάφορες. Οι χώρες με χαμηλό κατά κεφαλή εισόδημα, υπολείπονται των άλλων. Αυτό ήταν ιδιαίτερα εμφανές στις επίσημες συναντήσεις και συνεργασίες που είχα με Πανεπιστήμια τέτοιων χωρών.

Για να απαντήσω όμως ευθέως στο ερώτημα σας, ως παραδείγματα μπορεί να αναφέρουμε σαφώς τις ΗΠΑ, και ακολουθούν η Γερμανία το Ηνωμένο Βασίλειο και οι βόρειες Ευρωπαϊκές χώρες. Η κάθε χώρα βέβαια να χαρακτηρίζεται από τις ιδιαιτερότητες της.

Και εδώ θα ήθελα να επιμείνω. Πρέπει να βλέπουμε τις άλλες πιο προχωρημένες στο θέμα αυτό χώρες ως σημεία αναφοράς, να πατήσουμε στα θετικά τους και να δημιουργήσουμε τη δική μας πορεία προς την εφαρμογή της «κυκλικής οικονομίας» σύμφωνα με τις ανάγκες της δικιά μας κοινωνίας. Δε χωράνε αντιγραφές στη κυκλική οικονομία. Μόνο οι καλές πρακτικές.

Θεωρείτε πως το σύστημα στην Ελλάδα πάσχει επειδή δεν έχει ανταποδοτικό χαρακτήρα είτε ακόμη και επιπτώσεις όπου δεν υπάρχει συμμόρφωση;

Ζούμε μια διαδικασία μεταβολής. Όμως αυτό δεν αντανακλάται με την ίδια ένταση στις πολιτικές αποφάσεις. Είναι επομένως ιδιαίτερα σημαντικό να πειστούν οι άνθρωποι που κάνουν πολιτική να φορολογήσουν πράγματα που δεν αρέσουν σε κάποιο ειδικό σύνολο όπως ρύπους, χρήση μη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, ακατάλληλες μεθόδους παραγωγής, κλπ. Το σύνθημα πρέπει να είναι «να μη φορολογούνται οι άνθρωποι για τη δουλειά  τους, ή οι εταιρείες για ένα λογικό κέρδος που θα αποκομίζουν, αλλά αντίθετα να επικροτούνται. Το κέρδος παράλληλα θα πρέπει να στηρίζει την αειφόρια». Με έχουν χαρακτηρίσει ως ονειροπόλο και συναισθηματικό και όχι ρεαλιστή. Πιστέψτε με όμως. Αυτό θα πρέπει να είναι το μέλλον.

Κύριε Αγγελόπουλε θεωρείτε πως υπάρχει «πράσινο μέλλον» στην ανθρώπινη νοοτροπία;

Αν πραγματικά συνειδητοποιήσουμε  ότι όλοι εμείς και ο καθένας ξεχωριστά με τον τρόπο του, κρατάμε το μέλλον στα χέρια μας, η απάντηση είναι σαφώς ΝΑΙ.

Οφείλουμε να αναφέρουμε όμως ότι, μιλώντας κυρίως για τους κατοίκους της Ευρώπης, ποτέ πριν δεν είχαμε τόσες παροχές υγείας, ασφάλεια, καλή εκπαίδευση, καλή τροφή όπως έχουμε σήμερα. Και αυτό οφείλεται στη δημοκρατία, στη τεχνολογία, στη καινοτομία και στη παραγωγικότητα που μας παρέχονται. Κυρίως αυτά είναι που μας δίνουν τη δυνατότητα να σκεφτόμαστε και να συζητούμε για κυκλική οικονομία και πράσινο μέλλον.

Καθόσον η κυκλική οικονομία απαιτεί τη συµµμετοχή και δέσμευση πολλών διαφορετικών ομάδων ανθρώπων, απαιτείται σχετική και συνεχής εκπαίδευση που θα αρχίζει από τη νηπιακή ηλικία και που να βασίζεται στο «μαθαίνω  με τη πράξη, με το παράδειγμα, κοιτώντας και λιγότερο ακούγοντας».

Επομένως το «πράσινο μέλλον» κατά την άποψή μου βασίζεται αποκλειστικά στη «πράσινη εκπαίδευση και τη δια βίου μάθηση»