Θεάτρου ρίζες και καρποί

Είχα την ευλογία να μαθητεύσω, και στη συνέχεια να ενταχθώ, σε μια μοναδική και ακόμη ανεκτίμητη προσφορά στον ελληνικό, αρχαίο και νέο πολιτισμό.

Επειδή φέτος το καλοκαίρι κλείνουν 63 χρόνια από μια πνευματική και ιδιαίτερα θεατρική εποποιΐα, σκέφτηκα να καταθέσω στη συλλογική μνήμη μια μοναδική εμπειρία που, μαζί με άλλους αξέχαστους φίλους και συνεργάτες, συντελέσαμε, ώστε ο ελληνικός πολιτισμός να κυρωθεί στη μνήμη την παγκόσμια ως ζωντανός, και ουσιαστικά και αισθητικά, αλλά και ηθικά, αθάνατος. Εξάλλου, αυτά τα 63 χρόνια λειτούργησαν στην κοντή μνήμη του κράτους μας, ώστε σχεδόν να ξεχαστεί αυτή η ανεπανάληπτη προσφορά.

Το 1957 ο μεγάλος δάσκαλος του θεάτρου μας και μέγιστος σκηνοθέτης Δημήτρης Ροντήρης, σε ηλικία που άλλοι αρχίζουν την ώριμη θητεία τους στην τέχνη, δηλαδή 58 ετών, είχε γράψει τη σκηνοθετική του προσφορά και ιδιώτευε, αφού η τότε κυβέρνηση τον «έστειλε» σπίτι του, αφού είχε δοξάσει επί 25 χρόνια τους σκοπούς του Εθνικού Θεάτρου, αφού ήταν ο μεγάλος δάσκαλος ηθοποιών με την ίδρυσή του (1932) και μοναδικός σκηνοθέτης για πολλά χρόνια με εσκεμμένο ρεπερτόριο: κλασικό παγκόσμιο θέατρο και ανάδειξη του νεοελληνικού θεάτρου. Πίστευε, όπως και οι δάσκαλοί του, Θωμάς Οικονόμου και Φώτος Πολίτης, πως σκοπός του Εθνικού Θεάτρου (και μοναδικού σκοπού ύπαρξής του, ώστε να μην είναι οικονομικά ανταγωνιστικό με το ελεύθερο ιδιωτικό θέατρο που ζούσε από το ταμείο και όχι, όπως το Εθνικό, από την πλήρη κρατική επιχορήγηση) ήταν η εκπαίδευση του κοινού με τα μεγάλα έργα της θεατρικής, παγκόσμιας ιστορίας και, βέβαια, η ανάδειξη της θεατρικής περιουσίας του παρελθόντος στην Ελλάδα, αλλά, κυρίως, την ανακάλυψη και ενίσχυση της σύγχρονης δραματουργίας.

Η περίοδος που ο Ροντήρης σκηνοθέτησε, σε ηλικία 34-35 ετών, Σαίξπηρ, Μολιέρο, Ιψεν, Γκαίτε και Σίλερ, Τολστόι, Πιραντέλο και Γκολντόνι, αλλά και Ο’ Νιλ, τους μεγάλους μαστόρους της σκηνής σε όλες τις γλώσσες διείσδυσης στον ψυχισμό του λαού τους, αλλά και για πρώτη φορά επαγγελματικά και υπεύθυνα, ανέδειξε, και μάλιστα στους φυσικούς χώρους (αρχαία θέατρα), την αρχαία ελληνική τραγωδία με σύγχρονη δημοτική γλώσσα του μεγάλου ποιητή και φιλολόγου Ιωάννη Γρυπάρη (εποχή που στην εκπαίδευση η δημοτική πατάσσονταν διά ροπάλου!) ήταν η περίοδος που το Εθνικό Θέατρο παρουσίασε Σοφοκλή («Ηλέκτρα») και Σαίξπηρ («Αμλετ») στο Κάιρο, στο Λονδίνο, στο Βερολίνο και αργότερα στη Νέα Υόρκη, όταν η αρχαία τραγωδία, πλην εξαιρέσεων, δεν υπήρχε στο δραματολόγιο της Ευρώπης, παρά μόνο σε παραστάσεις στο πρωτότυπο (!) στην Οξφόρδη και στη Λειψία από φοιτητές κλασικών σχολών. Οταν, λοιπόν, αυτή η προσφορά πετάχτηκε στα σκουπίδια για να προωθηθούν εκλεκτοί της πολιτικής (για την αλήθεια της ιστορίας, έξοχοι και γνώστες του είδους), ο Ροντήρης, το 1957, επί δημαρχίας αριστερού (του πρώτου τότε) δημάρχου στον Πειραιά και του δημοτικού συμβούλου του Νικηφόρου Βρεττάκου, εκλήθη, μαζί με τη μεγάλη τραγωδό και μαθήτριά του, Ασπασία Παπαθανασίου, να δημιουργήσουν το «Πειραϊκό Θέατρο».

Εκτός από το κλασικό ρεπερτόριο (Σαίξπηρ,Μαριβώ, Σίλερ, Γκολντόνι) ο Ροντήρης ανέβασε Παντελή Χορν, Ρώτα, Μπόγρη, Μελά. Αλλά το καλοκαίρι του 1957 εγκαινίασε ανοιχτό αμφιθέατρο στην πλευρά της Καστέλλας. Ανήκα τότε στον Χορό των «Περσών» και τη νύχτα παίζαμε και το κοινό έβλεπε στο βάθος τη Σαλαμίνα!

Το 1959 ο Ροντήρης, με οικονομικό συνεργάτη τον Θεόδωρο Κρίτα, τόλμησε τη μεγαλύτερη πνευματική εποποιΐα της νεώτερης Ελλάδας. Αλλοτε με γυναικείο Χορό και άλλοτε με ανδρικό ταξίδεψε στον κόσμο, παίζοντας «Πέρσες» (πρώτη «δυτική» καλλιτεχνική παρουσία το «παραπέτασμα») στο Βελιγράδι και στη Γερμανία, και «Ηλέκτρα» και «Ορέστεια» – σε 30 πόλεις της Γερμανίας, στο Παρίσι, στη Ρώμη και στο Μιλάνο, στο Λονδίνο, στη Χάγη, στις Βρυξέλλες, στη Βαρσοβία, στην Κοπεγχάγη, στο Οσλο και σε ολόκληρες τις Ηνωμένες Πολιτείες, στον Καναδά, στην Ισπανία, στο Μεξικό (εγκαινίασε τους Ολυμπιακούς Αγώνες το 1968!), στην Αργεντινή, ακόμη και στο Εκουαδόρ. Επίσης, στην Ιαπωνία, στην Κίνα και στην Ινδία. Οι περισσότεροι, πλην λίγων ευρωπαϊκών χωρών, δεν είχαν ξαναδεί αρχαίο δράμα.

Ο Ροντήρης τιμήθηκε από προέδρους Δημοκρατίας και βασιλείς για την προσφορά του. Το 1960 τον κάλεσε σε επίσημο, ιδιωτικό γεύμα ο Τζον Κένεντι στον Λευκό Οίκο για να του ζητήσει να σχεδιάσουν μαζί την ίδρυση Εθνικού Θεάτρου στις ΗΠΑ. Ο Ροντήρης πήγε και δίδαξε αμερικανούς ηθοποιούς και ανέβασε «Ηλέκτρα» στα Αγγλικά, αλλά τον Κένεντι τον πρόλαβε η τραγική του μοίρα.

Το 1938 ο Ροντήρης σκηνοθέτησε «Ηλέκτρα» στην Επίδαυρο, πρώτη φορά στον Χριστιανικό Χρόνο. 80 χρόνια μετά, ο φιλόλογος, εκλεκτός μαθητής μου, Δημήτρης Λιγνάδης, γιος σπουδαίου θεωρητικού του θεάτρου, θα μπορούσε να τιμήσει τους συντελεστές εκείνης της παράστασης: Γρυπάρη, Δημήτρη Μητρόπουλο, Κλώνη, Φωκά, Παξινού, Παπαδάκη, Κωτσόπουλο, Μανωλίδου, Γληνό, Κατράκη και τον δάσκαλο όλων των χορογράφων, μετά από αυτόν, Αγγελο Γριμάνη.