Βιβλία, γραφή, ανάγνωση

Οι λόγιοι ή οι λογοτέχνες όταν μιλούν για τα βιβλία, τη γραφή, την ανάγνωση συνήθως ξεχνούν είναι δεν είναι δώρα της φύσης αλλά απαιτούν βαριά τεχνολογία. Όσοι διαβάζουν αυτές τις  γραμμές τυπωμένες, ίσως αναρωτηθούν για την ορθότητά της προηγούμενης φράσης – όχι όμως και όσοι τη  διαβάζουν σε οθόνη τους και ξέρουν πολύ καλά πόσο πολύπλοκο είναι το υπόστρωμα της ανάγνωσης που χρησιμοποιούν και ότι για να φτάσουν ως αυτούς τα κείμενα χρησιμοποιήθηκε η μεγαλύτερη μηχανή που έφτιαξε ποτέ ο άνθρωπος: το ιντερνέτ. Κάθε λέξη, κάθε σημείο στίξης  και αριθμός, έχουν ταξιδέψει στα βάθη των ωκεανών με τα υποθαλάσσια τηλεπικοινωνιακά καλώδια και έχουν  εκτοξευθεί από αντένες στο διάστημα για να αναμεταδοθούν από δορυφόρους, ώσπου να καταλήξουν από τον «πομπό» στον «δέκτη». Αλλά και όσοι έχουν επισκεφθεί γιγαντιαίο σημερινό πιεστήριο ή εργοστάσιο παραγωγής χαρτιού, καταλαβαίνουν και αυτοί τι εννοώ: σε αντίθεση με την ομιλία, που είναι, ας πούμε, «ανθρώπινη έκκριση», η γραφή ήταν πάντα τεχνολογία αιχμής, από την εποχή που οι Σουμέριοι έξυναν καλάμια και έψηναν πηλό, ως τα σήμερα. Ίσως μόνο οι τεχνολογίες του πολέμου ήσαν και είναι πολυπλοκότερες από τις τεχνολογίας της γραφής – της παραγωγής κειμένων «ως μήτε τα γενόμενα εξ ανθρώπων τω χρόνω εξίτηλα γένηται», σύμφωνα με τον στόχο που έθεσε ο Ηρόδοτος πριν 2.500 χρόνια.

Το μέσο βεβαίως δεν είναι το μήνυμα και μου φαίνεται η απόλαυση της ανάγνωση ποιήματος ή μαθηματικού θεωρήματος ίδια είναι είτε στην οθόνη τη βλέπει κανείς είτε σε χαρτί, χειρόγραφη ή τυπωμένη· και ότι το «σε αγαπώ» δεν χάνει τη δύναμή του είτε με sms δηλώνεται είτε με ραβασάκι – αλλιώς, δεν θα είχαν μετακομίσει αυτά τα σπουδαία προϊόντα της διάνοιας και της ψυχής από το χαρτί στην οθόνη.

Η γραφή δεν εξαντλείται στη λογοτεχνία, όπως θεωρούν συνήθως όσοι βάζουν θέματα εκθέσεων, ούτε καν στα αλφαβητικά σημεία που προσομοιώνουν, κάπως, την ομιλία: γράμματα και αριθμοί, τα στοιχεία, ήσαν ίδια στον κόσμο της Μεσογείου, για 2.000 σχεδόν χρόνια – τότε που το ελληνικό αλφάβητο είχε 27 γράμματα και όχι 24, όπως μας μαρτυρούν τα αρχαιότερα αλφαβητάρια που έχουν βρεθεί. Και για χιλιετίες πριν τα γράμματα χρησιμοποιούνταν ιδεογράμματα,  χαρακτήρες, που η Κίνα, όλη η Άπω Ανατολή, αρνήθηκαν να τα εγκαταλείψει χάριν των συστημάτων γραφής των επονομαζομένων «σιωπηλής ομιλίας» του Δυτικού Κόσμου.

Ο οποίος προσχωρεί και αυτός άθελα του στη χρήση τους μέσω των εκατοντάδων, νέων σημείων που χρησιμοποιούνται συνεχώς για να εμπλουτίσουν την ψηφιακή γραφή: σε κινητά και υπολογιστές συνεχώς προστίθενται ιδεογράμματα, από τις «φατσούλες»  -τα νέα σημεία στίξης, ας πούμε- ως τα σύμβολα  προγραμμάτων που εκτελούν πολύπλοκες λειτουργίες με ένα απλό κλικ: τα σημεία της γραφής σήμερα παράγουν τα αποτελέσματα που ανεπιτυχώς επιδίωκαν  μυστικιστές και αλχημιστές επί χιλιετίες απαγγέλοντας και γράφοντας μαγικές λέξεις.

Γίνεται όλο και πιο ξεκάθαρο, νομίζω, πως στην πραγματικότητα η γραφή επιτρέπει να εκφράσουμε πράγματα για τα οποία δεν μπορούμε να μιλήσουμε και για τα οποία θα πρέπει να σιωπούμε, μας συμβούλεψε ο Βιτγκενστάιν – αυτά, πρέπει να τα γράφουμε.