Αμέσως μετά τη δολοφονία του άνεργου Αφροαμερικανού Τζορτζ Φλόιντ στη Μινεάπολη από τον λευκό αστυνομικό Ντέρεκ Σόβιν, κυκλοφόρησαν δύο σκιτσάκια. Τα δύο αυτά σκίτσα ενέπλεκαν το «Αγαλμα της Ελευθερίας» – σύμβολο των ΗΠΑ και της ανεξαρτησίας τους το 1776 – με τη σκηνή του φόνου της 25ης Μαΐου 2020 που αποτέλεσε τη θρυαλλίδα για το ξέσπασμα της κοινωνικής έκρηξης στη Βόρεια Αμερική. Στο ένα σκίτσο, τη θέση του δολοφονημένου έπαιρνε το πεσμένο «Αγαλμα της Ελευθερίας» και απεικονιζόταν ο δολοφόνος – αστυνομικός να το πατάει με το γόνατό του. Στο άλλο σκίτσο το «Αγαλμα της Ελευθερίας» έπαιρνε τη θέση του δολοφόνου και εμφανιζόταν από τη μέση και πάνω το άγαλμα και από τη μέση και κάτω τα πόδια του Σόβιν πατώντας στον σβέρκο μέχρι θανάτου τον Φλόιντ. Διαφορετικές οι προεκτάσεις των δύο εικόνων, διαφορετική και η εξήγηση και νοηματοδότηση της αστυνομικής βίας και καταστολής.
Κοινό σημείο όμως και των δύο αναπαραστάσεων είναι η κρίση των αξιών, των θεσμών και των κοινωνικών δομών στις ΗΠΑ. Ο θύτης Σόβιν και το θύμα Φλόιντ είναι κάτι περισσότερο από δύο μεμονωμένους ανθρώπους.
Στο επίπεδο των συμβολισμών ακολούθησε μία εβδομάδα μετά ο Ντόναλντ Τραμπ με τη Βίβλο στα χέρια να επισκέπτεται την Επισκοπική Εκκλησία του Αγίου Ιωάννη στην Ουάσιγκτον. Απευθύνθηκε στους «νοικοκυραίους» των ΗΠΑ και στο όνομα της Βίβλου καθαγίαζε την κρατική βία και καταστολή, αλλά ταυτόχρονα θύμιζε τις σύγχρονες σταυροφορίες της ανερχόμενης ευρωπαϊκής αστικής τάξης για νέες αγορές εκτός Ευρώπης που οδήγησαν στη δημιουργία χωρών όπως οι ΗΠΑ.
Επανέρχονται οι μνήμες της δουλείας
Ετσι, από το «δεν μπορώ ν’ αναπνεύσω» (I can’t breathe) και το «η ζωή των μαύρων μετράει» (Black Lives Matter) φτάσαμε σε ένα νέο κίνημα που πήρε παγκόσμιες διαστάσεις και οδηγείται μέχρι την αποκαθήλωση και τον βανδαλισμό δεκάδων αγαλμάτων και μνημείων, ακόμα και μετονομασίες δρόμων, πλατειών και δημόσιων αιθουσών που συμβολίζουν την εποχή της αποικιοκρατίας και του σκλαβοπάζαρου.
Κάπως έτσι ο πλανήτης έγινε κοινωνός μιας ιστορικής εποχής με ονόματα και διευθύνσεις τα οποία στην πλειονότητά τους είναι άγνωστα στους περισσότερους από εμάς.
Ο κατάλογος είναι ατέλειωτος και απλώνεται σε πλήθος Πολιτειών και πόλεων των ΗΠΑ. Από το Νιου Τζέρσεϊ και το Ρίτσμοντ της Βιρτζίνιας και τη Βοστώνη μέχρι τη Μινεάπολη και το Σιάτλ και από την Αλαμπάμα και το Πόρτσμουθ μέχρι τη Νέα Υόρκη και την ίδια την Ουάσιγκτον.
Η εντύπωση που έχει δημιουργηθεί από τις ειδήσεις που φτάνουν από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού είναι πως σχεδόν τίποτα δεν έχει μείνει όρθιο. Αγάλματα όπως του Χριστόφορου Κολόμβου αποκεφαλίστηκαν και γκρεμίστηκαν από το οργισμένο πλήθος.
Αγάλματα όπως του πρώην προέδρου της Συνομοσπονδίας Τζέφερσον Ντέιβις και του στρατηγού Ρόμπερτ Λι, του γαιοκτήμονα και ιδιοκτήτη σκλάβων Ουίλιαμ Κάρτερ Γουίκαμ, αποκαθηλώνονταν εν μέσω χορού των διαδηλωτών που θύμιζε ήθη και έθιμα των ιθαγενών και των μαύρων σκλάβων. Τέτοιου τύπου αγάλματα συμβολίζουν πρόσωπα που ταυτίστηκαν με το αποσχιστικό κίνημα του αγροτικού Νότου στον αμερικανικό εμφύλιο και ήταν υπέρμαχοι της δουλείας.
Υπολογίζεται ότι περίπου 800 ανάλογα αγάλματα υπάρχουν στο σύνολο των ΗΠΑ. Αυτή τη στιγμή κανένα εξ αυτών δεν πρέπει να αισθάνεται γερά τοποθετημένο στη βάση του. Το ίδιο ισχύει και για τα περίπου 1.700 ονόματα από τη Συνομοσπονδία των Νοτίων που έχουν δοθεί σε δρόμους και δημόσια κτίρια.
Μάλιστα σε αρκετές περιπτώσεις είναι οι ίδιες οι Αρχές που τα μαζεύουν άρον-άρον για να εκτονώσουν την κατάσταση.
Από την Ευρώπη ως την Ωκεανία
Ομως τα πράγματα δεν σταμάτησαν στις ΗΠΑ. Εξαπλώθηκαν με μορφή χιονοστιβάδας και σε άλλα κέντρα του δυτικού κόσμου ενώ έφτασαν μέχρι την άλλη άκρη της υδρογείου, την Ωκεανία.
Στην καρδιά της Ευρώπης, στο Βέλγιο, στο στόχαστρο βρέθηκε το άγαλμα του Λεοπόλδου Β’, πρώην βασιλιά του Βελγίου και κατακτητή και σφαγέα του Κονγκό στα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ού. Οι Αρχές το απέσυραν και το τοποθέτησαν σε αποθήκη τοπικού μουσείου στην Αμβέρσα, ενώ είχε προηγηθεί βανδαλισμός αντίστοιχου αγάλματος στις Βρυξέλλες. Εξήντα πέντε χιλιάδες υπογραφές μαζεύτηκαν που αιτούνταν το ξήλωμα αγαλμάτων αποικιοκρατών και ιδιοκτητών σκλάβων.
Στη Βρετανία επίσης και συγκεκριμένα στο Μπρίστολ ακτιβιστές γκρέμισαν το άγαλμά του Εντουαρντ Κόλσον, δουλεμπόρου του 17ου αιώνα.
Γερανός επίσης αποκαθήλωσε το άγαλμα του Ρόμπερτ Μίλιγκαν, σκωτσέζου εμπόρου, πλοιοκτήτη και ιδιοκτήτης σκλάβων κατά τον 18ο αιώνα. Ανήμερα την κηδεία του Φλόιντ στην Οξφόρδη διαδηλωτές έβαλαν στο στόχαστρο το άγαλμα του μεγιστάνα Σέσιλ Ρόουντζ, ιδιοκτήτη χρυσωρυχείων και πρωθυπουργού της αποικίας του Ακρωτηρίου της Καλής Ελπίδας.
Την ίδια τύχη είχε στο Κάρντιφ της Ουαλίας το άγαλμα του Σερ Τόμας Πίνκτον, ουαλού στρατιωτικού και ιδιοκτήτη σκλάβων καθώς και του Χένρι Ντάνιας, στο Εδιμβούργο.
Το Πλίμουθ μετονομάζει την κεντρική πλατεία που είχε το όνομα του εμπόρου σκλάβων Σερ Τζον Χόκινς.
Στο Λίβερπουλ μετονομάζεται η αίθουσα του δημοτικού συμβουλίου που είχε το όνομα του Τζον Γκλάστοουν, ιδιοκτήτη 2.500 σκλάβων στις Δυτικές Ινδίες.
Από την οργή του νέου αυτού κύματος στη Βρετανία δεν γλιτώνουν ούτε τα αγάλματα του Ουίνστον Τσόρτσιλ.
Στο Χάμιλτον της Νέας Ζηλανδίας αφαιρέθηκε το άγαλμα του βρετανού αξιωματικού του Ναυτικού τον 19ο αιώνα Τζον Χάμιλτον, από την κεντρική πλατεία της πόλης ύστερα από απαίτηση μελών της φυλής των Μαορί.
Ακόμα και στο Μεξικό κοντά στην πόλη Σάντα Φε ζητήθηκε η αφαίρεση του αγάλματος του Δον Ζουάν ντε Ονάτε, ισπανού κατακτητή του 16ου αιώνα.
Η υπόθεση της αποκαθήλωσης αγαλμάτων και μνημείων δεν είναι καινούργια. Ωστόσο είναι ποιοτικά αναβαθμισμένη και κυρίως αγκαλιάζει ταυτόχρονα τη Δυτική Ευρώπη και τις ΗΠΑ.
Το φαινόμενο αυτό έχει εμφανιστεί κατά καιρούς με διάφορες μορφές. Για παράδειγμα το 2013 ένα πολύ μεγάλο μέρος της βρετανικής κοινωνίας, ιδίως η εργατική τάξη εξέφραζε δημοσίως αισθήματα χαράς και ενθουσιασμού για τον θάνατο της Μάργκαρετ Θάτσερ.
Μια μάχη καθόλου συμβολική
Αυτό που προκύπτει είναι ότι η μάχη των συμβόλων μόνο συμβολική δεν είναι. Η κυρίαρχη ιστορική αφήγηση του ανεπτυγμένου δυτικού κόσμου τίθεται σε αμφισβήτηση από τις ίδιες τις κοινωνίες της Δύσης, ή τουλάχιστον μιας σημαντικής τους μερίδας.
Μία μόνο λογική εξήγηση μπορεί να δοθεί σε αυτό το φαινόμενο. Οι φτωχοί, οι νεόπτωχοι και οι απόκληροι των δυτικών κοινωνιών, αντικείμενα και οι ίδιοι εκμετάλλευσης και καταπίεσης, θέλουν να αμφισβητήσουν τη «συνέχεια του κράτους». Γι’ αυτό και στρέφονται ενάντια στις πιο ακραίες μορφές αυτής της καταπίεσης και εξαθλίωσης που εκφράζει ιστορικά αυτή η συνέχεια του κράτους.
Το γεγονός ότι επανέρχονται οι μνήμες της δουλείας και της αποικιοκρατίας δείχνει και σε τι ένταση βιώνονται από μια μεγάλη μερίδα της κοινωνίας τα σύγχρονα φαινόμενα εκμετάλλευσης και καταπίεσης μεταξύ των ανθρώπων. Η νομική κατοχύρωση της ισότητας είναι ένα κενό γράμμα στην πράξη. Και αυτό πυροδοτεί την αποκαθήλωση εθνικών συμβόλων ή συμβόλων εθνικής ενότητας.
Στο ερώτημα γιατί τώρα; Η απάντηση πρέπει να αναζητηθεί στο γεγονός ότι η οικονομική κρίση είναι παρούσα και πάλι.
Οι προοπτικές κοινωνικής ανέλιξης και κινητικότητας είναι σχεδόν ανύπαρκτες στις μεγάλες μητροπόλεις του δυτικού καπιταλισμού.
Η έλλειψη κοινωνικής συνοχής εμφανίζει αναπόφευκτα και το διχασμό με όποια μορφή ανάμεσα σε καταπιεσμένους και ελίτ.
Αξίζει να σημειωθεί ότι κατά την πανδημία οι φτωχοί Αφροαμερικανοί των γκέτο στις ΗΠΑ είχαν τους περισσότερους θανάτους από τον κορωνοϊό σε σχέση με τον υπόλοιπο πληθυσμό, καθώς δεν έχουν καμία πρόσβαση στο σύστημα υγείας. Η ανεργία που αυξάνεται κατά δεκάδες εκατομμύρια πλήττει πρωτίστως τέτοια κοινωνικά στρώματα και σε όλα αυτά έρχονται να προστεθούν και τα κατάλοιπα του φυλετικού ρατσισμού.
Από την άποψη αυτή, η μάχη και η διαμάχη για τα σύμβολα και το ιστορικό παρελθόν εκφράζει μια πραγματική κοινωνική αντιπαλότητα για τις προοπτικές των δυτικών κοινωνιών και το μέλλον τους.
Αντανακλά τις διεργασίες που πηγάζουν από την παρακμή των σύγχρονων ελίτ και την όξυνση των ταξικών αντιθέσεων του παρόντος.
Δεν είναι τυχαίο ότι στην άποψη πως υπάρχουν «άβολες αλήθειες στην Ιστορία» αλλά η αποκαθήλωση των αγαλμάτων αποτελεί «παραχάραξη της Ιστορίας», η απάντηση που δίνεται από αυτό το κίνημα είναι πως η αποκαθήλωση «είναι Ιστορία».
Ο Κυριάκος Μητσοτάκης αναμένεται να ενημερώσει τους Ευρωπαίους εταίρους του για την επίσκεψή του στον Λίβανο, καθώς ήταν ο πρώτος ευρωπαίος ηγέτης, που επισκέφθηκε τη χώρα μετά την επίτευξη της εκεχειρίας της 27ης Νοεμβρίου με το Ισραήλ
Η Ιταλία αντιδρά στην απαγόρευση των συμβατικών οχημάτων, η Τσεχία και η Πολωνία δεν θέλουν τη νέα αγορά άνθρακα, και ελάχιστες χώρες-μέλη στηρίζουν το νέο στόχο για το κλίμα.
