Λόγος σχεδόν αφασικός

Το πρόβλημα του ηλεκτρονικού μας λόγου είναι ότι, ξαφνικά, πολλοί άνθρωποι άρχισαν να μιλούν πολύ για πολλά θέματα με ελάχιστη προετοιμασία και υπό την πίεση του αμείλικτου ηλεκτρονικού (τηλεοπτικού και ραδιοφωνικού) χρόνου. Αποτέλεσμα (με πολλές λαμπρές εξαιρέσεις, αληθινά υποδείγματα συγκροτημένου λόγου): χείμαρροι φλυαρίας, πρόχειρου, ανεπεξέργαστου, χασματικού λόγου με περιορισμένη ή ελάχιστη δηλωτικότητα. Μιας μορφής λόγου που πλησιάζει τα όρια του αφασικού λόγου, όσο στερείται συγκεκριμένων, αναγνωρίσιμων αναφορών και όσο λέγεται χωρίς να σημαίνει. Ενός λόγου που εκπέμπεται ερήμην ή εις βάρος της πληροφορίας, του περιεχομένου δηλαδή, ή του σημαινομένου.

Με ποια κριτήρια γίνεται η επιλογή των «ηλεκτρονικών» ανθρώπων, ιδίως των νέων που φιλοδοξούν να σταδιοδρομήσουν σ’ αυτά; Η δυνατότητά τους να αρθρώσουν λόγο, δηλαδή να οργανώσουν και να διατυπώσουν τη σκέψη τους, να σημάνουν αποκαλυπτικά τον σύνθετο κόσμο των νοημάτων, δεν ελέγχεται άραγε ως προϋπόθεση εργασίας στα ηλεκτρονικά μέσα; Ποιος θα πει στα νέα αυτά παιδιά –κι όχι μόνο σ’ αυτά– ότι πρέπει να μιλούν λιγότερο, με πολλή προσοχή και περισσότερη προετοιμασία; Ποιος θα τα βάλει να ξανακούσουν μαγνητοφωνημένο το λόγο που εκτοξεύουν εναντίον ανυπεράσπιστων ακροατών ή και τηλεθεατών, συνοδεύοντας το άκουσμα με γόνιμα σχόλια που θα τιθασεύουν και θα βελτιώνουν το λόγο τους;

Συχνά οι νέοι αυτοί ηλεκτρονικοί άνθρωποι –συμπαθείς, ειλικρινείς και άξιοι κατά τα άλλα– έχουν μια διαστρεβλωμένη αντίληψη της επικοινωνίας. Εκλαμβάνουν ως οικειότητα, απλότητα και αυθορμητισμό την προχειρότητα, την ασημαντολογία και την έλλειψη οποιασδήποτε προετοιμασίας για το πώς θα πραγματοποιηθεί η γλωσσική επικοινωνία, η ουσιαστική δηλαδή συνάντηση με τον ακροατή.

[…] Πώς να επικοινωνήσει αποτελεσματικά ο εκφωνητής ή ο τηλεπαρουσιαστής που σκοντάφτει διαβάζοντας ένα κείμενο ή αλλοιώνει αναγνωστικά το νόημά του;

[…] Και πώς να πείσει και να επικοινωνήσει σωστά ο σχολιαστής που διαπράττει ανεπίτρεπτα γλωσσικά σφάλματα, γραμματικά, συντακτικά και σημασιακά;

Τα όσα έγραφε το 1994 ο Γεώργιος Μπαμπινιώτης αναφορικά με την ποιότητα του ηλεκτρονικού λόγου στη χώρα μας ισχύουν δυστυχώς στο ακέραιο και σήμερα, ύστερα από δυόμισι και πλέον δεκαετίες.

Δεδομένης μάλιστα της θλιβερής εικόνας που παρουσιάζει η συντριπτική πλειονότητα (και) των διαδικτυακών τόπων όσον αφορά το ζήτημα του χειρισμού της ελληνικής γλώσσας, θα μπορούσε να ισχυριστεί εύλογα κανείς ότι η κατάσταση έχει σαφώς επιδεινωθεί.

Οι πολλές λαμπρές εξαιρέσεις στις οποίες αναφέρεται στο κείμενό του ο σεβαστός μου καθηγητής έχουν γίνει πλέον ελάχιστες, τα υποδείγματα συγκροτημένου λόγου είναι σπανιότατα, χάνονται δε κι αυτά μέσα στην πλημμυρίδα των ανοησιών, των κενολογιών και των υπερβολών.

Οι πομποί των πάσης φύσεως δημοσιογραφικών μηνυμάτων, οι ηλεκτρονικοί άνθρωποι, όπως τους ονομάζει ο Μπαμπινιώτης, δεν είναι κατά κανόνα εξοπλισμένοι με τα απαραίτητα εφόδια, πνευματικά και ηθικά, ώστε να ανταποκριθούν στα καθήκοντά τους, προσφέροντας έγκυρη πληροφόρηση και διαμορφώνοντας εκ παραλλήλου υγιή γλωσσικά πρότυπα.

Το ελλιπές μορφωτικό υπόβαθρο και η ανεπαρκής προετοιμασία, σε συνδυασμό με την αφόρητη χρονική πίεση και την εντελώς λανθασμένη αντίληψη σχετικά με τα προαπαιτούμενα της ουσιαστικής γλωσσικής επικοινωνίας, οδηγούν μοιραία στην παραγωγή ενός δημοσιογραφικού λόγου ανερμάτιστου και ανούσιου, σχεδόν αφασικού.