Όσα φέρνει ο άνεμος

Όσα φέρνει ο άνεμος

Η εταιρεία ΗΒΟ επανέφερε στην πλατφόρμα της, ύστερα από απόσυρση δύο εβδομάδων, το «Όσα παίρνει ο άνεμος». Ευπρεπισμένο, όπως έλεγαν οι παλιοί δημοδιδάσκαλοι, για να μη μας πούνε και ρατσιστές. Δηλαδή, με μία ολιγόλεπτη εισαγωγή, στην οποία η Ζακλίν Στιούαρτ, καθηγήτρια Κινηματογραφικών Σπουδών και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης του Πανειστημίου του Σικάγου, επισημαίνει ότι η περίοδος του αμερικανικού Εμφυλίου στην οποία αναφέρεται η ταινία, δεν ήταν μια ειδυλλιακή εποχή. Και ότι πρόκειται για  «…μια σημαντική καταγραφή των ρατσιστικών πρακτικών του Χόλιγουντ στο παρελθόν […] και μιλά απευθείας στις ρατσιστικές ανισότητες που εξακολουθούν σήμερα να υφίστανται στα μέσα ενημέρωσης και στην κοινωνία».

Μετά από αυτήν την παρέμβαση σε ένα κλασικό έργο Τέχνης, φαντάζομαι ότι ο ρατσισμός θα περιορισθεί τόσο πολύ ώστε θα γίνει ένα μικρό σκουπιδάκι στον όμορφο κόσμο μας. Αλλά μετά, όπως υποσχέθηκε η εταιρεία, θα αλλάξει και η συσκευασία του ρυζιού Μπάρμπα Μπεν, που δεν θα λέγεται πια Μπαρμπα Μπεν, και έτσι ακόμη κι αυτό το μικρό σκουπιδάκι θα σαρωθεί. Και τότε θα γίνει αυτό που περιέγραψε με τους στίχους του ο Πυθαγόρας στο τραγούδι του Γιώργου Κατσαρού «Ο Ναπολιτάνος» που λέει για έναν Ναπολιτάνο που αλληλοσκοτώθηκαν στο αλβανικό μέτωπο με έναν Πάνο αλλά σημασία έχει ο συμβολισμός: «Τώρα κοιμάστε αγκαλιασμένοι όπως το θέλησε ο Θεός, να ‘ναι οι λαοί αδελφωμένοι, μαύροι λευκοί ένας λαός».

Η «συνείδηση» του μάρκετινγκ

Να σοβαρευτούμε λίγο; Να δούμε τι αποτέλεσμα μπορεί να έχουν, τελικά, ανυπόστατες λύσεις σε ένα υφιστάμενο πρόβλημα; Πιστεύει κανείς ότι η εισαγωγική επεξήγηση στην ταινία του Φλέμινγκ θα κάνει τους ρατσιστές να δουν, ως άλλοι Σαούλ, το φως το αληθινό; Ή, ενώ κάποιος μη ρατσιστής μαγειρεύει ατζέμ πιλάφι και ρίχνει το ρύζι στην κατσαρόλα, θα δει τη συσκευασία του Μπάρμπα Μπεν και θα πει «Βρε, βρε τι έχουμε εδώ; Προλαβαίνω – δεν προλαβαίνω να γίνω ρατσιστής μέχρι να πάρει βράση το φαγητό».

Ναι, ναι ξέρω. Πρόκειται για στερεότυπα και τα λοιπά και τα λοιπά. Αλλά πόσο στερεοτυπικό είναι αυτό τελικά! Και είναι, άραγε, ουσιαστικό; Αν η ανθρώπινη συνείδηση εξαρτιόταν από τα περιρρέοντα στερεότυπα, ο κόσμος μας – από τότε που επιστημονικοποιήθηκε το μάρκετινγκ το οποίο κάτι τέτοια τα έχει για κολατσιό – θα ήταν τόσο ειδυλλιακός όσο και οι οικογένειες στις συσκευασίες δημητριακών. Οι συνειδήσεις όμως διαμορφώνονται από την παιδεία. Και παιδεία δεν παράγεται ούτε από αντιδράσεις του όχλου ούτε από το μάρκετινγκ.

Μαύρα μούρα, άσπρα μούρα

Από τη μία υπάρχει ένα δίκαιο αντιρατσιστικό κίνημα. Και από την άλλη ένας ισοπεδωτικός παραλογισμός. Ανάμεσά τους μια μαύρη τρύπα που «καταπίνει» και γραφικοποιεί ακόμη και τις καλύτερες των προθέσεων. Και διαμονοποιεί τις λέξεις δίνοντάς τους υπερφυσικές ιδιότητες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο κολοσσός των καλλυντικών, η εταιρεία L’ Oreal, που οι εκπρόσωποί της ανακοίνωσαν ότι αποσύρουν από την περιγραφή στις συσκευασίες των προϊόντων τους τις λέξεις «λευκό» και «λεύκανση». Η Johnson and Johnson το πάει ακόμη παραπέρα και πρόκειται να αποσύρει τα ίδια τα προϊόντα λεύκανσης που προορίζονταν για τις χώρες της Ασίας και της Μέσης Ανατολής.

Δεν είναι κακό να πολιτικοποιείται η εμπορική επικοινωνία. Φτάνει να γνωρίζουμε ότι κερδισμένη από αυτό βγαίνει η εμπορική επικοινωνία και όχι η πολιτική (και δεν έχω, ακόμη, καταλάβει αν, καλοκαίρι καιρό, είναι πολιτικά ορθό να χρησιμοποιώ προϊόντα που υπόσχονται «βαθύ, τροπικό μαύρισμα»).