Με το βλέμμα στην Αγία Σοφία: Το νεοοθωμανικό όραμα Ερντογάν και οι ηχηρές παρεμβάσεις

Αντίστροφα μετρά ο χρόνος για την απόφαση σχετικά με το μέλλον της Αγίας Σοφίας, η μετατροπή της οποίας σε τζαμί θα ναρκοθετούσε την προσπάθεια αποκλιμάκωσης της έντασης που συμφωνήθηκε κατά την τηλεφωνική επικοινωνία Κυριάκου Μητσοτάκη – Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.

Το τουρκικό Συμβούλιο της Επικρατείας θα αποφανθεί επί του θέματος την προσεχή Πέμπτη, 2 Ιουλίου, όμως ήδη τα ΜΜΕ της γείτονος καλλιεργούν «κλίμα» με δημοσιεύματα που αναφέρουν ότι στις 15 Ιουλίου «χιλιάδες πιστών (εν. μουσουλμάνων) θα προσευχηθούν στην Αγία Σοφία». Πάντως, η εισήγηση του τουρκικού δικαστηρίου δεν έχει δεσμευτικό χαρακτήρα και ο πρόεδρος της Τουρκίας θα μπορούσε να την παρακάμψει.

Με έκδηλη την αγωνία για την τύχη της Αγίας Σοφίας, ο Οικουμενικός Πατριάρχης, Βαρθολομαίος, προέβη σε ηχηρή παρέμβαση από τον ναό των Αγίων Αποστόλων, σημειώνοντας μεταξύ άλλων πως ενδεχόμενη απόφαση μετατροπής της σε τέμενος θα έστρεφε όλο τον Χριστιανισμό εναντίον του Ισλάμ.

Το 2016, ο Οικουμενικός Πατριάρχης είχε στείλει επιστολή στον τότε διευθυντή θρησκευτικών υποθέσεων της Τουρκίας, στην οποία τόνιζε πως οποιαδήποτε αλλαγή του καθεστώτος της Αγίας Σοφίας θα ήταν άτοπη και ζημιογόνα, διότι θα οδηγούσε σε συγκρούσεις.

Ο Οικουμενικός Πατριάρχης τόνισε πως ο ναός είναι πλέον κλασικό κτίριο της ιστορίας και δεν ανήκει σε αυτόν που το έχει αλλά σε όλη την ανθρωπότητα.

Δεν αμφισβητήθηκε τα προηγούμενα χρόνια

Η Αγία Σοφία, άλλοτε σύμβολο της Βυζαντινής κυριαρχίας, τα τελευταία 85 χρόνια λειτουργεί ως μουσείο, το οποίο δέχεται εκατομμύρια επισκέπτες τον χρόνο, ενώ το καθεστώς της δεν αμφισβητήθηκε επί δεκαετίες και μάλιστα σε δυσκολότερες περιόδους για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις.

Παράλληλα, αποτελεί μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς, το οποίο έχουν θαυμάσει εκατοντάδες προσωπικότητες, όπως οι Πάπες Βενέδικτος και Φραγκίσκος, η γερμανίδα καγκελάριος, Άνγκελα Μέρκελ, αλλά και ο πρώην αμερικανός πρόεδρος, Μπαράκ Ομπάμα.

Η Αγιά Σοφία έχει μετατραπεί και σε τόπο συγκρούσεων όταν φανατικοί επιχείρησαν τον Νοέμβριο του 2006 να πραγματοποιήσουν προσευχή. Ωστόσο, τότε η τουρκική αστυνομία είχε επέμβει δυναμικά απομακρύνοντας τους συγκεντρωμένους.

Τα τελευταία χρόνια το περίτεχνο δημιούργημα χρησιμοποιείται ως εργαλείο προπαγάνδας από τον Ταγίπ Ερντογάν. Άλλοτε για να τονώσει το προφίλ του στο εσωτερικό της χώρας και άλλοτε για να χαϊδέψει τα αυτιά των εθνικιστικών κύκλων της Τουρκίας.

Δημιουργεί κλίμα ο τουρκικός Τύπος

Της απόφασης της Τουρκικής δικαιοσύνης την Πέμπτη έχουν προηγηθεί μία σειρά δηλώσεων από κορυφαίους υπουργούς του Ερντογάν – δηλώσεις που εν πολλοίς προδικάζουν την ετυμηγορία για τη μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί.

Η Αθήνα έχει ξεκινήσει ήδη εκστρατεία ενημέρωσης των κρατών – μελών της Unesco, ωστόσο στην Άγκυρα ο Τύπος εδώ και καιρό έχει προχωρήσει σε ανατριχιαστικές λεπτομέρειες ακόμη και για το πώς θα καλυφθούν τα περίτεχνα ψηφιδωτά του ναού.

«Λίγες ημέρες έμειναν μέχρι να γίνει προσευχή στην Αγία Σοφία. Ο πρόεδρός μας, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, και το τουρκικό έθνος περιμένουν την απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας. Στις 15 Ιουλίου δεκάδες χιλιάδες ετοιμάζονται να προσευχηθούν στην Αγία Σοφία» ανέφερε χαρακτηριστικά το πρακτορείο Anadolu.

Ο δυτικός Τύπος για το νεοοθωμανικό όραμα Ερντογάν

Από την άλλη πλευρά, ο δυτικός Τύπος «διαβάζει» την υπόθεση σαν άλλο έναν τρόπο επίδειξης ισχύος από τον πρόεδρο Ταγίπ Ερντογάν. Για τον Guardian η μετατροπή θα είναι το πιο τολμηρό βήμα απομάκρυνσης από τη Δύση προς την επιδίωξη ενός νεοοθωμανικού πεπρωμένου.

Ο Ταγίπ Ερντογάν, αν και δεν ήταν αντίθετος με την ιδέα μετατροπής της Αγίας Σοφίας σε τζαμί, μέχρι πέρυσι γενικά δεν έπαιρνε μέρος στη διαμάχη.

Εκτοτε ο τούρκος πρόεδρος υποστηρίζει την μετατροπή και για λόγους εσωτερικής κατανάλωσης, για να αποσπάσει την προσοχή από άλλα προβλήματα ή να ενισχύσει τη δημοτικότητά του. Είναι απλώς θέμα εθνικής κυριαρχίας, λέει και ρωτά με το γνωστό του ύφος: «τολμούν να μας πουν οι Ελληνες να μην την κάνουμε τέμενος;»

Οι επιπτώσεις από την μετατροπή δεν μοιάζουν να απασχολούν ιδιαίτερα την Τουρκία, ούτε η αλλαγή χρήση ενός μνημείου παγκόσμιας κληρονομιάς, κατά την UNESCO, ούτε και ότι θα περιοριστεί η πηγή εσόδων από τον τουρισμό καθώς κάθε χρόνο την επισκέπτονται 4 εκατ. άνθρωποι. Μια λύση για αυτό θα ήταν να χρησιμοποιείται η Αγία Σοφία ως τέμενος για τις προσευχές της Παρασκευής και να είναι επισκέψιμη ως μουσείο τις άλλες ημέρες.

«Η μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί δεν είναι μόνο ζήτημα λαϊκής κινητοποίησης. Υποκινώντας μια πολεμική ρητορική σχετικά με την ανάγκη προστασίας της εθνικής κυριαρχίας, θα πρέπει επίσης να μελετηθεί στο πλαίσιο της αυξανόμενης έντασης με την Ελλάδα στην Ανατολική Μεσόγειο» δήλωσε ο Sinem Adar, συνεργάτης του Κέντρου Εφαρμοσμένων Τουρκικών Σπουδών στο Γερμανικό Ινστιτούτο.

«Μια θετική απόφαση θα ενίσχυε επίσης την ήδη υπάρχουσα αντίληψη στην Ευρώπη ότι η Τουρκία ενεργεί μονομερώς και δεν συμμορφώνεται με τους διεθνείς κανόνες και θεσμούς».

Η παρέμβαση των ΗΠΑ

Την ίδια στιγμή, να διατηρήσει το καθεστώς της Αγίας Σοφίας ως μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO κάλεσε τις προηγούμενες ημέρες την τουρκική κυβέρνηση ο αρμόδιος για τις διεθνείς θρησκευτικές ελευθερίες πρέσβης των ΗΠΑ, Σαμ Μπράουνμπακ.

Όπως σημείωσε σε ανάρτησή του στο Twitter «η Αγία Σοφία έχει τεράστια πνευματική και πολιτιστική σημασία για δισεκατομμύρια πιστούς διαφορετικών θρησκειών σε όλο τον κόσμο».

«Καλούμε την κυβέρνηση της Τουρκίας να τη διατηρήσει ως μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO και να διατηρήσει την προσβασιμότητα σε όλους υπό το υπάρχον μουσειακό καθεστώς της» πρόσθεσε.

The Hagia Sophia holds enormous spiritual & cultural significance to billions of believers of different faiths around the world. We call on the Govt of #Turkey to maintain it as a @UNESCO World Heritage site & to maintain accessibility to all in its current status as a museum.

— Ambassador Sam Brownback (@IRF_Ambassador) June 25, 2020

Προηγουμένως, επιστολή προς τις αντιπροσωπείες των κρατών – μελών της UNESCO έστειλε η υπουργός Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη, προκειμένου να τις ενημερώσει για την επιχειρούμενη από την τουρκική κυβέρνηση αλλαγή του status της Αγίας Σοφίας, το οποίο αντιβαίνει στη συμφωνία του 1972 την οποία έχει υπογράψει και η Τουρκία.

«Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι σε καμία περίπτωση η Αγία Σοφία δεν πρέπει να απωλέσει τον οικουμενικό της χαρακτήρα και να μετατραπεί σε μουσουλμανικό τέμενος» επεσήμαινε η Λίνα Μενδώνη.