Χαμένοι στη μετάφραση

Το έλεγε ο Λουί Αραγκόν, το υποστηρίζει και ο Τίτος Πατρίκιος. Οι μεταφράσεις των κλασικών έργων, είτε αυτά είναι θεατρικά είτε λογοτεχνικά, θα έπρεπε κάθε τριάντα χρόνια να αλλάζουν. Ο λόγος είναι προφανής. Μέσα σε αυτόν τον κύκλο του χρόνου αλλάζουν οι αναφορές της γλώσσας, το σημαινόμενο των λέξεων, ακόμη και οι σύγχρονοι ανθρωπότυποι στους οποίους, πολύ συχνά, γίνονται προβολές κλασικών ηρώων. Τυχαίο παράδειγμα ανάμεσα στα πολλά, πριν από λίγα χρόνια, το μυθιστόρημα ο «Φύλακας στη σίκαλη» του Σάλιντζερ, γραμμένο το 1951, κυκλοφόρησε όχι μόνο με νέα μετάφραση στα ελληνικά από την Τζένη Μαστοράκη, αλλά και με καινούργιο τίτλο. «Στη σίκαλη, στα στάχια, ο πιάστης».

Τριάντα χρόνια, τριάντα ένα για την ακρίβεια, έχουν περάσει και από το – όπως πέρασε στο πολιτικό λεξιλόγιο – «βρώμικο ’89». Η απεγνωσμένη προσπάθεια του ΣΥΡΙΖΑ λοιπόν να «μεταφράσει» τα όσα επέσυρε η αποκάλυψη των διαλόγων ανάμεσα στον Νίκο Παππά και τον Σάμπυ Μιωνή αλλά και οι αποκαλύψεις της εφημερίδας «Παραπολιτικά», με προ τριακονταετίας όρους, δείχνει απλώς ότι στην αξιωματική αντιπολίτευση είναι, λίγο έως εντελώς, χαμένοι στη μετάφραση – χωρίς, βέβαια, την υποφώσκουσα ατμόσφαιρα της ταινίας της Σοφίας Κόπολα.

Η Μπόνι, ο Κλάιντ, ο Κλέαρχος, η Μαρίνα κι ο κοντός

Ας πούμε, το 1989 («βρώμικο» ή «ξεπλυμένο» σε απορρυπαντικό με κόκκινους, πράσινους και μπλε κόκκους) σε σχέση με τα σημερινά είναι σαν να προσπαθείς να μεταφράσεις το «Μπόνι και Κλάιντ» και να σου βγαίνει «Ο Κλέαρχος, η Μαρίνα κι ο κοντός». «Αν έχουν τα κότσια και δεν είναι απλά θρασύδειλοι, εγώ είμαι εδώ […] Μην κουράζονται και μη φθείρονται χρησιμοποιώντας το παρακράτος των μαφιόζικων υποκλοπών και των υπόδικων εκδοτών και επιχειρηματιών που τους στηρίζουν. Αν πιστεύουν ότι τους ευνοεί ένα ριμέικ του βρώμικου ’89, ας διευρύνουν το κατηγορητήριο και ας με συμπεριλάβουν» είπε ο Αλέξης Τσίπρας στο συνέδριο της Κεντρικής Επιτροπής Ανασυγκρότησης. Και είναι σαν να βλέπεις τον Νίκο Ρίζο στον ρόλο του Γουόρεν Μπίτι. Εξαιρετικός κωμικός ο Ρίζος, δεν λέω, αλλά όση σχέση έχει με τον Μπίτι, άλλη τόση έχει ο Τσίπρας με τον Ανδρέα Παπανδρέου. Αλλο να είσαι εσύ ο ίδιος ο ρόλος και άλλο να τον υποδύεσαι.

Αλλη εποχή, άλλοι άνθρωποι, άλλες συνθήκες. Και, κυρίως, άλλο ύφος. Μεγάλο θέμα το υφολογικό. Εξ αυτού εκπορεύεται ηθική. Το τραγικό όμως (και με τη θεατρική έννοια του όρου) είναι να φέρεσαι και να μιλάς αγοραία εξ ονόματος της ηθικής. Τα «μαγαζιά» και οι «τύπισσες» του Νίκου Παππά είναι απόρροια του τσαμπουκά της «δρακογενιάς». Μια σουσουδίστικη νοοτροπία που ξεχωρίζει τους «νοικοκυραίους» από τους «τιμονιέρηδες» και μεταμορφώνει την ηρωίδα του Δημήτρη Ψαθά σε κουτσαβάκι. Τι σχέση έχει όλο αυτό με τον Ανδρέα Παπανδρέου;

Μεταφρασμένα και αμετάφραστα

Είσαι έμπορος, έχεις ένα μαγαζάκι στην Ερμού που, με νύχια και με δόντια, προσπαθείς να κρατήσεις ανοιχτό εδώ και χρόνια. Ερχεται το lockdown και σου δίνει τη χαριστική βολή. Συνεχίζεις όμως έστω και αγκομαχώντας. Με την ελπίδα ότι θα περάσει κι αυτό. Κι έρχεται ένα ωραίο βράδυ του Ιουνίου και σου σπάνε τη βιτρίνα. Στο όνομα της αειφόρου επανάστασης και για να ξορκιστεί το τέρας του καπιταλισμού. …Αυτό δεν χρειάζεται μετάφραση. Είναι εσπεράντο.