Στις 30 Μαΐου, σε ένα πάρτι στο Τέξας, ένας άνδρας φέρεται να μετέδωσε τον κεοροναϊό σε 17 μέλη της οικογένειάς του.

Όταν διαβάζουμε τέτοιου είδους ειδήσεις, καταλήγουμε να αντιμετωπίζουμε τον νέο ιό ως πυρκαγιά που ξεσπά ξαφνικά, δημιουργώντας νέες εστίες σε κάθε νέο μέρος που βρίσκεται. Άλλες αναφορές, όμως, διηγούνται μια τελείως διαφορετική ιστορία.

Για παράδειγμα στην Ιταλία, οι επιστήμονες εξέτασαν δείγματα υδάτινων λυμάτων για να ανιχνεύσουν πότε παρουσιάστηκε για πρώτη φορά ο ιός στη χώρα. Την προηγούμενη εβδομάδα κατέληξαν ότι ο κοροναϊός ήταν στο Τορίνο και το Μιλάνο ήδη από τις 18 Δεκεμβρίου. Όμως πέρασαν δύο ολόκληροι μήνες πριν γεμίσουν τα νοσοκομεία της βόρειας Ιταλίας με θύματα κοροναϊού. Επομένως, φαίνεται ότι οι πρώτοι φορείς δεν μετέδωσαν πολύ την ασθένεια.

Όσο παράξενο και αν ακούγεται, η μία αναφορά δεν διαψεύδει την άλλη. Οι περισσότεροι ασθενείς δεν μεταδίδουν τον κοροναϊό. Όμως ένας μικρός αριθμός τους οφείλεται για τις λεγόμενες εστίες υπερμετάδοσης.

Σπίρτο σε προσανάμματα

«Σκεφτείτε το σαν το πέταγμα ενός σπίρτου σε προσανάμματα», προτρέπει ο Μπεν Άλτχαουζ, κορυφαίος ερευνητής του Ινστιτούτου Μοντελοποίησης Ασθενειών στο Μπέλβου. «Πετάς ένα σπίρτο, και μπορεί να μην ανάψει το προσάναμμα. Το ίδιο και το επόμενο. Όμως αρκεί ένα σπίρτο να πέσει στο σωστό σημείο, προκειμένου να φουντώσει η φωτιά».

Η κατανόηση των λόγων που ορισμένα σπίρτα ανάβουν φωτιές ενώ άλλα όχι, θα είναι καίρια για την ισοπέδωση της επιδημικής καμπύλης, σύμφωνα με τους επιστήμονες. «Διαφορετικά, θα είμαστε πάντα ένα βήμα πίσω από τον ιό», τονίζει ο Άνταμ Κουτσάρσκι, επιδημιολόγος του London School of Hygiene and Tropical Medicine.

Αριθμός αναπαραγωγής

Όταν ο ιός εμφανίστηκε για πρώτη φορά στην Κίνα, οι επιδημιολόγοι δυσκολεύονταν να καταλάβουν τον τρόπο με τον οποίο μεταδιδόταν. Μια από τις πρώτες αρμοδιότητές τους ήταν η εκτίμηση του μέσου αριθμού ανθρώπων που μολύνονταν από κάθε φορέα της ασθένειας – δηλαδή, αυτό που οι επιδημιολόγοι αποκαλούν αριθμό αναπαραγωγής.

Ο νέος κοροναϊός φάνηκε να έχει αριθμό αναπαραγωγής μεταξύ του δύο και του τρία. Είναι αδύνατον να υπολογιστεί ο ακριβής αριθμός, καθώς η συμπεριφορά των ανθρώπων μπορεί να διευκολύνει ή να δυσχεράνει την εξάπλωσή του. Για παράδειγμα, μέσω του lockdown, η Μασαχουσέτη μείωσε αυτό τον αριθμό από το 2,2 στις αρχές Μαρτίου στο 1 στα τέλη του ίδιου μήνα. Τώρα, βρίσκεται στο 0,74.

Αυτή η μέση τιμή μπορεί επίσης να γίνει παραπλανητική, αφού αποκρύπτει τη διαφοροποίηση του αριθμού μεταξύ των φορέων. Αν εννιά άτομα δεν μεταδώσουν καθόλου τον ιό, ενώ ο δέκατος τον μεταδώσει σε 20 άτομα, η μέση τιμή θα βρίσκεται και πάλι στο 2.

Παράμετρος διασποράς

Σε ορισμένες ασθένειες, όπως η γρίπη και η ανεμοβλογιά, μεγάλος αριθμός φορέων μεταδίδουν τον ιό σε λίγους ακόμη. Αυτές οι ασθένειες τείνουν να εξαπλώνονται αργά και σταθερά.

Όμως άλλες ασθένειες, όπως η ιλαρά και ο SARS, έχουν την τάση να σημειώνουν ξαφνικές εξάρσεις, κατά τις οποίες μόλις λίγοι φορείς εξαπλώνουν σημαντικά τον ιό.

Οι επιδημιολόγοι αποτυπώνουν τη διαφορά μεταξύ των εξάρσεων και της αργής εξάπλωσης μέσω αυτού που αποκαλείται παράμετρος διασποράς. Πρόκειται για μια μέτρηση που δείχνει την διαφορά που υπάρχει στη μετάδοση της ασθένειας από τον ένα φοράς στον άλλο.

Όμως, όπως προειδοποιεί ο Τζέιμς Λόιντ-Σμιθ, οικολόγος ασθενειών στο UCLA που ανέπτυξε την έννοια πριν 15 χρόνια, το γεγονός ότι οι επιστήμονες μπορούν να μετρήσουν την παράμετρο διασποράς δεν σημαίνει και ότι αντιλαμβάνονται τις αιτίες που ορισμένες ασθένειες σημειώνουν περισσότερη υπερμετάδοση από άλλες.

Φορείς υπερμετάδοσης

Όταν ξέσπασε ο κοροναϊός, ο Δρ. Κουτσάρσκι και οι συνάδελφοί του επιχείρησαν να υπολογίσουν αυτόν τον αριθμό, συγκρίνοντας περιστατικά σε διαφορετικές χώρες.

Αν ο κοροναϊός λειτουργούσε όπως η γρίπη, τα ξεσπάσματα κατά πάσα πιθανότητα θα κινούνταν με ανάλογο τρόπο σε διαφορετικές περιοχές. Όμως οι επιστήμονες παρατήρησαν σημαντική διαφοροποίηση. Ανακάλυψαν ότι ο καλύτερος τρόπος να εξηγήσουν αυτό το μοτίβο, ήταν ότι το 10% των φορέων ευθυνόταν για το 80% των νέων κρουσμάτων. Αυτό σήμαινε ότι οι περισσότεροι άνθρωποι μετέδιδαν τον ιό σε ελάχιστους άλλους – αν όχι σε κανέναν.

Η έρευνα του Κουτσάρσκι και των συναδέλφων του δημοσιεύθηκε τον Απρίλιο, χωρίς να διασταυρωθεί από άλλες. Άλλο επιδημιολόγοι έχουν υπολογίσει την παράμετρο διασποράς με άλλες μεθόδους, καταλήγοντας σε ανάλογα συμπεράσματα.

Ποιοι γίνονται φορείς υπερμετάδοσης;

Τώρα οι ερευνητές προσπαθούν να καταλάβουν γιατί τόσο λίγοι άνθρωποι μεταδίδουν τον ιό σε τόσο πολλούς άλλους. Επιχειρούν να δώσουν απαντήσεις σε τρία ερωτήματα: Ποιοι είναι οι φορείς υπερμετάδοσης; Πότε συμβαίνει η υπερμετάδοση; Και πού συμβαίνει;

Όσον αφορά το πρώτο ερώτημα, οι γιατροί έχουν παρατηρήσει ότι οι ιοί μπορούν να αναπαραχθούν σε μεγαλύτερους αριθμούς στον οργανισμό ορισμένων ασθενών σε σχέση με τους υπόλοιπους. Είναι πιθανό ότι ορισμένοι μετατρέπονται σε «εργοστάσια» του ιού, απελευθερώνοντας «σύννεφα» παθογόνων με κάθε τους ανάσα.

Ορισμένοι ενδέχεται να έχουν και περισσότερες πιθανότητες να ασθενήσουν, και στη συνέχεια να μεταδώσουν σε περισσότερους τον ιό. Για παράδειγμα, ένας οδηγός λεωφορείου ή ένας νοσηλευτής καταλαμβάνει καίριο σημείο του κοινωνικού δικτύου, ενώ οι περισσότεροι δεν έρχονται σε επαφή με τόσο πολλούς άλλους – ιδιαιτέρως σε καιρούς lockdown.

Η Δρ. Κριστίν Νέλσον, αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Emory υποπτεύεται ότι οι βιολογικές διαφορές δεν παίζουν τόσο σημαντικό ρόλο. «Πιστεύω ότι οι συνθήκες είναι πολύ πιο σημαντικές», τονίζει. Ο Δρ. Λόιντ-Σμιθ συμφωνεί μαζί της. «Πιστεύω ότι έχει να κάνει περισσότερο με τα γεγονότα».

Ζήτημα timing

Μεγάλο μέρος της μετάδοσης φαίνεται να συμβαίνει στο μικρό χρονικό «παράθυρο» που ξεκινά λίγες ημέρες μετά τη λοίμωξη και συχνά προηγείται της εμφάνισης συμπτωμάτων. Αν οι φορείς δεν συναντήσουν πολλούς άλλους ανθρώπους σε αυτό το διάστημα, δεν μπορούν και να μεταδώσουν την ασθένεια.

Εστίες υπερμετάδοσης

Και ορισμένα μέρη φαίνεται πως είναι ιδανικά για την υπερμετάδοση. Για παράδειγμα, ένα πολυσύχναστο μπαρ, είναι γεμάτο ανθρώπους που μιλούν δυνατά. Καθένας εξ αυτών μπορεί να απελευθερώσει σταγονίδια με ιικό φορτίο, χωρίς καν να χρειαστεί να βήξει. Και αν δεν υπάρχει σωστός εξαερισμός, ο ιός μπορεί να παραμείνει στον αέρα για αρκετές ώρες.

Ιαπωνική μελέτη ανακάλυψε συρροές κρουσμάτων κοροναϊού σε νοσοκομεία, παιδικούς σταθμούς, γηροκομεία, εστιατόρια, μπαρ, χώρους εργασίας και μουσικές εκδηλώσεις – συγκεκριμένα, συναυλίες και πάρτι με καραόκε.

Αυτό το μοτίβο υπερμετάδοσης ίσως λύνει το γρίφο της καθυστέρησης μεταξύ της άφιξης του ιού στην Ιταλία και της έξαρσης της επιδημίας. Οι γενετιστές έχουν ανακαλύψει αντίστοιχες καθυστερήσεις και σε άλλες χώρες: Η πρώτη εμφάνιση του ιού σε μια περιοχή μπορεί να οδηγήσει σε επιδημία ολόκληρες εβδομάδες αργότερα.

Ωστόσο, αυτό συνεπάγεται και ότι η ισοπέδωση της καμπύλης μπορεί να αντιστραφεί εν μία νυκτί τώρα που οι χώρες χαλαρώνουν τα περιοριστικά μέτρα. Για παράδειγμα, οι υγειονομικές αρχές της Σιγκαπούρης κέρδισαν τους παγκόσμιους επαίνους όταν κατάφεραν να ελέγξουν την πανδημία στο πρώτο της ξέσπασμα, μέσω προσεκτικής ιχνηλάτησης. Όμως δεν εκτίμησαν τον κίνδυνο των τεράστιων κοιτώνων κατοικίας των μεταναστών εργατών, που έγιναν εντέλει εστίες υπερμετάδοσης. Τώρα παλεύουν και πάλι με τον κοροναϊό.

Παράλληλα, η συγκεκριμένη συνειδητοποίηση ανοίγει το δρόμο για τη χάραξη έξυπνων στρατηγικών που θα εμποδίσουν την επανάληψη τέτοιων περιστατικών στο μέλλον, χωρίς την επιβολή εκτεταμένων lockdown, αλλά με την αντιμετώπιση των εστιών υπερμετάδοσης.

Πηγή: www.nytimes.com

Headlines