Η αλήθεια για το ΕΣΠΑ κρύβεται στις ράγες των τρένων…

«Οποιος δεν μαθαίνει από την Ιστορία…». Μια διαπίστωση που παραμένει προκλητική σε πείσμα των καιρών και λειτουργεί προτρεπτικά για όλους όσοι θα ήθελαν να μην επαναληφθούν τα παθήματα του άμεσου παρελθόντος. Και επειδή ο λόγος αφορά το κράτος και τους διαχειριστές του Δημόσιου Ταμείου, εκείνο που μετρά είναι ο οικονομικός και κοινωνικός αντίκτυπος μιας επένδυσης, καθώς επίσης το πολλαπλασιαστικό της αποτέλεσμα σε μακροπρόθεσμη βάση.

Πριν από λίγες ημέρες «έπεσε» στα χέρια μου ένα πρώτο κυβερνητικό draft για τη Συμφωνία Εταιρικής Σχέσης (ΣΕΣ) 2021-2027 και, αν προτιμάτε, ένα σχέδιο για το νέο ΕΣΠΑ.

Από το κείμενο των 120 και πλέον σελίδων επέλεξα να δημιουργήσω 3 παραδείγματα που δείχνουν τον ουσιαστικό λόγο διατήρησης των δικών μας «όψεων υπανάπτυξης». Δεν μας έλειψαν τα χρήματα. Οι πόροι που ήρθαν στη χώρα μας ήταν αρκετοί για να παράγουν επενδύσεις με μετρήσιμο αποτέλεσμα που θα πήγαιναν τη χώρα ένα βήμα μπροστά.

Ως πρώτο παράδειγμα, τον σιδηρόδρομο και το δίκτυό του. Ας διαβάσουμε μαζί τις διαπιστώσεις:

• «Το συνολικό ενεργό μήκος του σιδηροδρομικού δικτύου της χώρας ανέρχεται σε 2.240 χλμ. (μετρική και κανονικού εύρους γραμμή) εκ των οποίων τα 1.816 χλμ. ανήκουν στο Κεντρικό Διευρωπαϊκό Δίκτυο και κατατάσσει τη χώρα στη 19η θέση της ΕΕ28».
• «Από το συνολικό δίκτυο, έχουν ηλεκτροδοτηθεί τα 525.731,4 χλμ. (32,65%), στοιχείο που κατατάσσει τη χώρα στην 21η θέση στην ΕΕ28».

«Παρ’ όλες τις παρεμβάσεις που έχουν γίνει με σημαντικά κονδύλια της ΕΕ που υπερβαίνουν τα 3 δισ. ευρώ την τελευταία 20ετία, το σιδηροδρομικό δίκτυο της χώρας παρουσιάζει ακόμη ελλείψεις».

Σιδηροδρομικές γραμμές υψηλών ταχυτήτων

«Μέχρι το τέλος της τρέχουσας προγραμματικής περιόδου αναμένεται ότι θα έχει ολοκληρωθεί η νέα διπλή σιδηροδρομική γραμμή υψηλών ταχυτήτων στο τμήμα Αθήνα (ΣΚΑ) – Θεσσαλονίκη, Αθήνα (ΣΚΑ) – Ρίο και η κυκλοφορία στον κλάδο Θεσσαλονίκη – Ειδομένη, καθώς και τμήμα των τροφοδοτικών κλάδων του. Θα έχουν επιτευχθεί επίσης ο εκσυγχρονισμός και η βελτίωση των υπηρεσιών του συστήματος μεταφορών με την εφαρμογή σύγχρονων σιδηροδρομικών συστημάτων έλξης, διαχείρισης και ασφάλειας της κυκλοφορίας (ηλεκτροκίνηση, ERTMS – ETCS) κατά μήκος του κύριου σιδηροδρομικού άξονα. (…)

Θα έχουν ολοκληρωθεί επίσης τοπικές βελτιώσεις επί του σιδηροδρομικού ΠΑΘΕ/Π, όπου αυτές κρίθηκαν αναγκαίες για τη λειτουργία του άξονα. Ωστόσο, δεν θα ολοκληρωθεί η κυκλοφορία στο τμήμα Αθήνα – Πάτρα και συγκεκριμένα στο Ροδοδάφνη – Ρίο και Ρίο – Πάτρα, καθώς και η σύνδεση της Θεσσαλονίκης με τον Προμαχώνα, ενώ ελλείψεις καταγράφονται στον ανατολικό κλάδο της σιδηροδρομικής ΕΓΝΑΤΙΑΣ που αποτελεί τμήμα του βασικού σιδηροδρομικού δικτύου.

Η χωρητικότητα των σιδηροδρομικών γραμμών είναι περιορισμένη στην κίνηση των επιβατών αλλά και εμπορευμάτων. (…) Το ποσοστό των σιδηροδρομικών εμπορευματικών μεταφορών για το έτος 2017 παραμένει αμελητέο στο 1,8% σε σύγκριση με τον μέσο όρο της ΕΕ28, που είναι 17,3%.

Ως προς την επιβατική κίνηση, το ποσοστό των σιδηροδρομικών μεταφορών επιβατών (με βάση τα επιβατοχιλιόμετρα) για το 2017 είναι 0,9% σε σύγκριση με τον μέσο όρο της ΕΕ28, που είναι 7,9%. Το μερίδιο των επιβατικών και εμπορευματικών σιδηροδρομικών μεταφορών παραμένει χαμηλό λόγω και των μη συχνών δρομολογίων, του παλαιωμένου τροχαίου υλικού σιδηροδρόμων, της ανεπαρκούς ανάπτυξης της σιδηροδρομικής αγοράς και των ελλιπών ακόμη συνδέσεων με κύριους εγχώριους και διεθνείς προορισμούς που χρειάζεται να ενισχυθούν, του χαμηλού βαθμού προσβασιμότητας στα άτομα με αναπηρία και άτομα μειωμένης κινητικότητας καθώς και της έλλειψης διαλειτουργικότητας με μεταφορικούς και εμπορευματικούς κόμβους. Αυτά τα χαρακτηριστικά επιδρούν βεβαίως αρνητικά στην ελκυστικότητα του σιδηροδρόμου».

Και όμως ο συνειδητά απαξιωμένος σιδηρόδρομος θα μπορούσε να λειτουργήσει ως «ατμομηχανή» για την οικονομική ανάκαμψη και την περιφερειακή ανάπτυξη.

Στο draft αναφέρονται ως επενδύσεις υψηλής προτεραιότητας όσες αφορούν την:

• Ολοκλήρωση των παρεμβάσεων υποδομών και σύγχρονων σιδηροδρομικών συστημάτων στον κύριο σιδηροδρομικό άξονα ΠΑΘΕ/Π.
• Υλοποίηση σημαντικών υποδομών και σύγχρονων σιδηροδρομικών συστημάτων στον ανατολικό κλάδο της σιδηροδρομικής Εγνατίας.
• Ενίσχυση της πολυτροπικότητας, με περαιτέρω συνδέσεις με λιμένες, αεροδρόμια, ΒΙ.ΠΕ.
• Αναβάθμιση και βελτίωση του υφιστάμενου σιδηροδρομικού δικτύου.
• Ανανέωση τροχαίου υλικού σιδηροδρόμων.

^{Πράσινες και γαλάζιες επενδύσεις}

Το δεύτερο παράδειγμα έχει να κάνει με το περιβάλλον, τις πράσινες και τις γαλάζιες επενδύσεις. «Το μερίδιο της ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές στην ακαθάριστη τελική κατανάλωση ενέργειας αυξήθηκε από 15,3% το 2013 σε 18% το 2018, ενώ η επίτευξη των υψηλών μελλοντικών στόχων που έχουν τεθεί βασίζεται κυρίως στη σημαντική αύξηση των τεχνολογιών ηλεκτροπαραγωγής, με κυρίαρχες την αιολική και φωτοβολταϊκή τεχνολογία, οι οποίες ήδη έχουν καταστεί ανταγωνιστικές με τις συμβατικές τεχνολογίες ηλεκτροπαραγωγής (…). Η ανάπτυξη έξυπνων ενεργειακών δικτύων που σχετίζονται με την ασφάλεια εφοδιασμού (ψηφιοποίηση δικτύων, μετρητές κ.λπ.), αλλά και η διαχείριση της ζήτησης ενέργειας («έξυπνοι» μετρητές, τηλεμέτρηση) συμβάλλουν στη μείωση της αιχμής και στην εξομάλυνση της κατανάλωσης.

Η ανάπτυξη καινοτόμων τεχνολογικών εφαρμογών για παραγωγή ηλεκτρικής, θερμικής και ψυκτικής ενέργειας από ΑΠΕ, ιδιαίτερα στον βιομηχανικό και τριτογενή τομέα, σε συνδυασμό με συστήματα αποθήκευσης και η περαιτέρω εκμετάλλευση της περίσσειας ηλεκτροπαραγωγής προς άλλες χρήσεις αποτελεί πρόκληση».

Στην κατεύθυνση αυτή περιλαμβάνεται και ο στόχος ανάπτυξης θαλάσσιων αιολικών πάρκων στο πλαίσιο των γαλάζιων επενδύσεων που προωθούνται. Οι συντάκτες του draft επιμένουν ότι «η πολυδιάστατη συνεισφορά της διεσπαρμένης παραγωγής συστημάτων ΑΠΕ είναι αναμφισβήτητη, με αποτέλεσμα να κρίνεται επιτακτική η διατήρηση και επέκταση των σχημάτων αυτοπαραγωγής και ενεργειακού συμψηφισμού που ήδη εφαρμόζονται (…), ενώ το σχήμα των ενεργειακών κοινοτήτων θεωρείται εργαλείο για την ενδυνάμωση του ρόλου των τοπικών κοινωνιών και των καταναλωτών (…)».

Ενίσχυση των επιχειρήσεων που καινοτομούν

Το τρίτο παράδειγμα έχει να κάνει με την καινοτομία. Σε ένα από τα κεφάλαια του αρχικού σχεδίου που στάλθηκε στις Βρυξέλλες διαβάζω: «Η πρόσφατη κρίση του Covid-19 αναδεικνύει έντονα τη ζήτηση προϊόντων, υπηρεσιών εφαρμοσμένης ή και βασικής έρευνας που προκύπτουν από κοινωνικές ανάγκες και όχι από στενά οικονομικές ή αγοραίες ανάγκες.Ως υψηλή επενδυτική προτεραιότητα αναγνωρίζεται η ενίσχυση της εφαρμοσμένης έρευνας και η ικανότητα των επιχειρήσεων να καινοτομούν και να προχωρήσουν μέσω της επιχειρηματικής ανακάλυψης και των συνεργειών με τα κέντρα αριστείας Ερευνας & Ανάπτυξης (Ε&Α) της χώρας σε προϊόντα και διαδικασίες με διεθνές ανταγωνιστικό αποτύπωμα, με έμφαση στους τομείς της έξυπνης εξειδίκευσης, των ευρωπαϊκών αλυσίδων αξίας και των νέων τεχνολογιών».

Οι συντάκτες του σχεδίου πιστεύουν πως εκτός από την τεχνολογική καινοτομία, ιδιαίτερη σημασία διεθνώς αποκτά και η μη τεχνολογική καινοτομία, η οποία έχει ιδιαίτερη σημασία στους τομείς του τουρισμού και του σύγχρονου πολιτισμού:

«Υπό αυτό το πρίσμα υπάρχει η ανάγκη για:

• Υιοθέτηση μιας ευρύτερης έννοιας για την καινοτομία, η οποία θα περιλαμβάνει, εκτός από την τεχνολογική καινοτομία, και μορφές μη τεχνολογικής καινοτομίας, όπως οργανωτική καινοτομία, καινοτομία marketing κ.λπ.
• Καλλιέργεια κουλτούρας καινοτομίας στον ιδιωτικό και δημόσιο τομέα.
• Υποστήριξη ερευνητικών μονάδων σε ερευνητικά κέντρα και πανεπιστήμια για την ανάπτυξη κέντρων αριστείας σε επιλεγμένους τομείς (συμπεριλαμβανομένης της αλιείας και της υδατοκαλλιέργειας) και με κριτήριο τις ανάγκες της οικονομίας και της κοινωνίας.
• Δημιουργία οργανισμών μεταφοράς τεχνολογίας (ΜΤ) με επιχειρηματική λειτουργία.
• Εμπορική αξιοποίηση των αποτελεσμάτων της έρευνας και τεχνολογικής ανάπτυξης μέσω της δημιουργίας τεχνοβλαστών, παράγωγων επιχειρήσεων (spin outs) και νεοσύστατων επιχειρήσεων και νεοσύστατων επιχειρήσεων βασισμένων στην τεχνολογία.
• Αύξηση των επιχειρηματικών επενδύσεων για έρευνα και καινοτομία σε συνδυασμό με την ενίσχυση της διασύνδεσης της ερευνητικής κοινότητας με το παραγωγικό σύστημα.
• Ανάπτυξη οικοσυστημάτων και μηχανισμών καινοτομίας που θα στηρίξουν την ανωτέρω διασύνδεση καθώς και τη μεταφορά τεχνολογίας, τη μετατροπή των ερευνητικών αποτελεσμάτων σε προϊόντα και παραγωγικές διαδικασίες, την επιχειρηματική ανακάλυψη και τη δημιουργία νεοφυών επιχειρήσεων με βάση την τεχνολογία.
• Αξιοποίηση του ερευνητικού δυναμικού εντός και εκτός Ελλάδας».

Ολα τα παραπάνω δεν είναι… θεωρητικές κατασκευές και σχήματα τεχνοκρατών αλλά συγκροτούν μια νέα, διαφορετική αντίληψη στον τρόπο με τον οποίο η κρατική μηχανή και οι δημόσιες υπηρεσίες προσεγγίζουν το θέμα των επενδυτικών προγραμμάτων και της αξιοποίησης των Εθνικών, Κοινοτικών και Διεθνών Πόρων.

Το «γρήγορο και ασφαλές» τρένο που συνδέει τις μεγάλες πόλεις με την ελληνική περιφέρεια, τα πλωτά φωτοβολταϊκά πάρκα ή τα θαλάσσια αιολικά πάρκα, η στήριξη και η προώθηση της μη τεχνολογικής καινοτομίας σε τομείς όπως ο τουρισμός και ο πολιτισμός μπορούν να λειτουργήσουν ως τροφοδότες κρίσιμου επενδυτικού υλικού με πολλαπλασιαστική διάθεση.

Το στοίχημα του ψηφιακού μετασχηματισμού

Για το τέλος κράτησα και πάλι την παρουσίαση μιας σειράς δεδομένων που πιστοποιούν την αναγκαιότητα της μεγάλης ανατροπής. «Σύμφωνα με τον δείκτη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την ψηφιακή οικονομία και κοινωνία (DESI), η Ελλάδα κατατάσσεται στην 26η θέση στο σύνολο των 28 κρατών-μελών για το 2019 και βρίσκεται στο κατώτατο άκρο της κατάταξης των χωρών βάσει της ψηφιακής τους ωριμότητας, έχοντας κατά 27% μικρότερη τιμή από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο.

Οσον αφορά την ενσωμάτωση ψηφιακών τεχνολογιών στο σύνολο της οικονομίας της, η Ελλάδα το 2019 κατατάσσεται στην 22η θέση. Το 2018 οι επενδύσεις στους τομείς Τεχνολογίας, Πληροφορικής και Επικοινωνιών (ΤΠΕ) ως ποσοστό του ΑΕΠ αυξήθηκαν κατά 17%, υπερβαίνοντας τον ρυθμό ανάπτυξης στη ζώνη του ευρώ κατά περίπου 5 φορές. Ωστόσο, η Ελλάδα εξακολουθεί να βρίσκεται πολύ κάτω από τον μέσο όρο της ΕΕ όσον αφορά την ενσωμάτωση της ψηφιακής τεχνολογίας από τις επιχειρήσεις. (…) Η Ελλάδα κατατάσσεται στις χαμηλότερες θέσεις μεταξύ των κρατών-μελών της ΕΕ και στην παροχή δημόσιων υπηρεσιών μέσω Διαδικτύου ενώ οι ψηφιακές δεξιότητες δεν είναι ευρέως διαδεδομένες στον πληθυσμό».

Ας κρατήσουμε, όμως, την αισιοδοξία μας. Ο απολογισμός της κυβέρνησης Μητσοτάκη ειδικά στο σκέλος του Ψηφιακού Μετασχηματισμού του Κράτους – χάρη στις προσπάθειες της ομάδας του υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης υπό τον Κυριάκο Πιερρακάκη – ήταν θετικός και έδειξε ότι μπορούν να γίνονται άλματα, αρκεί να υπάρχουν κυβερνητικά στελέχη με όραμα, όρεξη για δουλειά, επιμονή στην επίλυση δύσκολων σύνθετων εκκρεμοτήτων και πολιτική κουλτούρα παραγωγικού έργου με οικονομικό και κοινωνικό αντίκτυπο.